ب- قصاص با مقدار جنایت، مساوی باشد. پ- خوف تلف مرتکب یا صدمه بر عضو دیگر نباشد. ت- قصاص عضو سالم، در مقابل عضو ناسالم نباشد. ث- قصاص عضو اصلی، در مقابل عضو غیراصلی نباشد. تبصره- درصورتی که مجرم دست راست نداشته باشد دست چپ او و چنانچه دست چپ هم نداشته باشد پای او قصاص میشود. ماده 394- رعایت تساوی مقدار طول و عرض، در قصاص جراحات لازم است لکن اگر طول عضو مورد قصاص، کمتر از طول عضو آسیب دیده در مجنیٌ علیه باشد، قصاص نباید به عضو دیگر سرایت کند و نسبت به مازاد جنایت، دیه گرفته میشود لکن میزان در عمق جنایت، صدق عنوان جنایت وارده است. بعد از ترسیم فروض مربوط به اشتباه در ضرب و جرح، در مورد حدود و قلمرو تأثیر اشتباه، باید اذعان کرد که دقیقاً همان مطالب، ضوابط و شرایطی که در باب اشتباه در قتل گفتیم اینجا نیز ساری و جاری است. اما به نظر می رسد که قانونگذار اصولاً باید انواع فروض اشتباه چه در باب قتل و چه در باب ضرب و جرح به طور صریح و روشن در مجموعه قوانین جزایی پیش بینی کرده تا از این طریق خلاءهای قانونی از بین رفته و راه بروز تشتت و تهافت آرا در محاکم مسدود شود.

فصل دوم: تأثیر اشتباه موضوعی بر مسؤولیت کیفری در حقوق موضوعه ایران

اینک با توجه به اصول حقوق کیفری و نظریات مولفین حقوق و رویه سایر کشورها به بررسی  تأثیر اشتباه موضوعی بر مسؤولیت کیفری در حقوق جزای ایران خواهیم پرداخت. از آنجا که غالب حقوقدانان اشتباه موضوعی را بر خلاف اشتباه حکمی موثر در مسؤولیت دانسته (به عبارت دیگر جهل به موضوع در مبحث حقوق کیفری از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده) و اکثر آن ها در تالیفات خود در قالب خاصی بحث نموده اند. بنابراین همان شیوه در این رساله رعایت شده تا هر چه بهتر و بیشتر آثار اشتباه موضوعی قابل درک باشد.جهت تبیین دقیق تأثیر اشتباه موضوعی بر مسؤولیت کیفری در حقوق جزای عرفی، جرائم را به  عمدی وغیر عمدی تقسیم می­کنیم

مبحث اول: جرائم عمدی

عمده مسائل در خصوص اشتباه موضوعی ناظر به جرائم عمدی می باشد، زیرا در جرائم عمدی است که علاوه بر جایگاه و خصوصیت عنصر مادی هر جرم، عنصر معنوی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. به عبارت دیگر، در جرائم عمدی مرتکب دارای سوء نیت یا قصد جزائی است. با توجه به اینکه با درک مفهوم عنصر معنوی، آثار جرم عمدی در مبحث اشتباه موضوعی بهتر تبیین می شود ابتدا از عنصر مزبور اختصاراً یادآوری شده و سپس مبحث بعدی بیان می­شود:

الف – اشتباه در عناصر اساسی تشکیل دهنده جرم

رکن عمده و اصلی در جرائم عمدی عنصر معنوی می باشد، به طوری که هرگاه به هر نحوی این عنصر زائل شود مرتکب به عنوان مجرم عمد مؤاخذه نشده و مجازات جرم عمدی را تحمل نخواهد کرد بلکه حسب مورد آثار مختلفی خواهد داشت. چون در جرایم عمدی مرتکب از روی اراده و سوء نیت و با قصد ارتکاب جرم معین مبادرت به انجام عملی می نماید.  اجزا عمده عنصر روانی حائز اهمیت می باشد. نکته دیگر اینکه محاکم مکلفند عمد بودن جرم را احراز نمایند، یعنی باید برای قاضی این علم حاصل شود که مرتکب اراده در عمل خود داشته و از روی سوء نیت،نتیجه را نیز خواستار بوده است.

1) شعور یا قدرت تشخیص

از شروط لازم در جرم عمدی این است که مرتکب عمل مجرمانه بداند که عمل وی برخلاف قانون است بنابراین چنانچه موضوع فوق زائل شود، و فرضاً نداند که عمل وی جرم است به نظر می رسد عنصر روانی جرم عمدی منتفی می باشد. هرگاه مجرم شعور و عقل خود را به هر علت از دست داده باشد و نتواند قبح اعمال ارتکابی را درک نماید، قانوناً نباید مسئول هم باشد(محسنی، 1376، ص28). در مقررات قانون مجازات اسلامی به مسئله شعور اشاره شده است. در ماده 149 قانون مزبور آمده بود هرگاه محرز شود مرتکب در زمان ارتکاب جرم دچار اختلال روانی بوده به نحوی که فاقد اراده یا قوه تمییز باشد مجنون محسوب میشود و مسؤولیت کیفری ندارد. ظاهراً بر همین مبنا است که مجانین یا صغار مسؤولیت کیفری ندارند.

2) اراده

مادام که اراده در انجام عملی نباشد، مفهوم عمد موضوعاً منتفی است، بنابراین در جرائم عمدی هم وجود اراده ضروری است، یعنی باید ثابت شود که مجرم دارای اراده و اختیار بوده است. اراده ارتکاب آن است که شخص بخواهد عمل مجرمانه ای را انجام دهد(صانعی،1371، ج1، ص304). بنابراین اعمال ارادی آن دسته از اعمال هستند که پس از تامل و تفکر برای غرض