بنابراین یکی از ویژگی های اساسی آثار سعدی چه منثور و چه منظوم که موجب آراستگی و زیبایی بیشتر آنها شده موسیقی خوبی است که جناب سعدی به آن ها افزوده. افزایش نغمه و آهنگ سخن غیر مهارت در برگزیدن واژه های ویژه و نحوه نشاندن انها در کنار همدیگر، نیازمند بهره گیری از آرایه های خاصی است و سعدی در هر دو میدان مهارت و استادی به خرج داده است که سعدی علاقه ی زیادی به صنعت آرایی نشان نمی دهد و همانند سایر زمینه های دیگر حد وسط و اعتدال را بر می گزیند.

اهداف تحقیق: همانگونه که در کتابهای معانی به تفصیل بحث شده اگر همه واژگان سازنده ی سخن فصیح و روان باشند و پیوند بین اجزای کلام نیز به خوبی رعایت شده باشد هنوز سخن به مقصد نهایی خود که «بلاغت و رسایی» باشد وارد نمی شود مگر اینکه مقتضای خطاب هم به نیکی رعایت گردد اگر سخن همه ی این ویژگی ها را دارا شد آن وقت است که می توان جان و دل مخاطب را تسخیر کند. سعدی از شاعران و نویسندگانی است که همه ریزه کاری های بلاغی به دقت در آفرینش آثارش رعایت کرده است. وی علاوه بر اینکه در به گزینی واژگان و نحوه ی پیوند بین آنها، نکته ای را فروگذار نکرده در شناخت مقام های سخن هم استادی خاصی بخرج داده است. نحوه ی ادای مطلب (چگونه گفتن) که در واقع خود نوعی رعایت مقتضای حال می باشد در زیبایی آثار وی نقش بسزایی دارد. وی در ضمن آثارش بارها به وجوب رعایت چنین اقتضاهایی اشاره کرده است. وقتی در یک نگاه کلی با خود می اندیشم که مخاطبان سعدی چه کسانی هستند؟ آیا هنر سعدی، هنر خواص است یا خیر؟ می بینیم بخش زیادی از آثار سعدی، جنبه ی همگانی و مردمی دارد. او در خلق آثارش، ظرافتی اعجازگونه بکار برده که ضمن اینکه عوام از آن نصیب می برند خواص نیز از لذت آن محروم نمی مانند و در مجموع می توان گفت که آثار سعدی متعلق به همگان است. حال در چنین فضایی، چگونه می توان مقتضای حال را رعایت کرد به گونه ای که هر دو گروه مخاطبان از آن بهره ببرند و سخن هم از جایگاه والای خود نزول نکند و ملال آور هم نشود. این موضوع البته یکی از رازهای سهل و ممتنع بودن و جذاب بودن سخن سعدی است که دیگران بندرت از عهده ی آن برآمده اند. او می داند که بیشتر مخاطبان، فرصت و حوصله کافی برای خواندن داستانهای طولانی یا قصیده های بلند را ندارند از عهده ی این مشکل برمی آید و با بینش دقیق دو اثر جاویدان خود یعنی گلستان و بوستان را در قالب حکایت ارائه می دهد حکایت هایی که چون بخشی از زندگی را باز می نمایانند می توانند برای هر مخاطبی جذابیت داشته باشند. حجم زیادی از آثار سعدی به ویژه در گلستان را کلمه های قصار و مثل گونه ها پر کرده اند و این نشان دهنده توجه بیش از اندازه سعدی به ایجاز است غرض از این طرح اینست که بگوییم شناخت دقیق سعدی از مقام های سخن در زیبایی آثار وی موثر واقع شده است و اگر از این حیث به آثار سعدی نگریسته شود.
نکات فراوان دیگری به دست خواهد آمد. فضل الله رضا می گوید : «… در شش هفت قرن گذشته کمتر کسی توانسته کتابی دبستانی آراسته تر از گلستان و بوستان سعدی اماده کند. در زمان ما این همه ترجمه ها از کوی و برزن اروپا و آمریکا به ارمغان می آورند هیچ یک شاید هنوز برتر از این کتاب دبستانی هفت قرن پیش آن شیرازی نباشد … » رضا، نگین. شماره ۱۳۲، ص ۱۲
فرضیات تحقیق

این آنالیز براساس alignment و مقایسه توالی های حاصل از sequencing در افراد بیمار با توالی های افراد طبیعی صورت می گیرد. این کار توسط نرم افزارهای مختلفی صورت می گیرد. نرم افزارهای مورد استفاده در این آنالیز Gene Runner وCodon code بودند.

Codon code برنامه ای است که نتایج sequencing را با الگو مرجع^[۶۶] مقایسه و بررسی می کند. از طریق برنامه gene runner تاثیرات تغییرات نوکلوتیدی را روی توالی اسید آمینه می توان بررسی کرد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل و بیان نتایج حاصل از تحقیق
در این تحقیق ۱۰۰ خانواده از نقاط مختلف جمع آوری شدند. کل خانواده هایی که در این طرح مورد بررسی قرار گرفته اند، دارای ناشنوایی غیرسندرمی با توارث اتوزومی مغلوب بودند.
۴-۱ نتایج حاصل از مطالعات آنالیز پیوستگی
۴-۱-۱ مارکرهای دارای فرکانس آللی بالا تر
فرکانس آللی مارکرهای ژنتیکی در هر جمعیت با جمعیت دیگر متفاوت است. از آن جایی که تنوع آللی این مارکرها در جمعیت ایران بررسی نشده است، در ابتدا می بایست این تنوع به طور تقریبی در ایران مشخص شود. به همین منظور ۱۰ فرد غیر خویشاوند سالم انتخاب شد. سپس هر کدام از این مارکرهای STR انتخاب شده، به کمک روش ^[۶۷]PAGE مورد بررسی قرار گرفتند و مارکرهایی که دارای هتروزیگوسیتی بالاتردر جمعیت ایران بودند، اولویت داشتند.
بر این اساس برای هر جایگاه بهترین مارکرها انتخاب و در انجام آنالیز پیوستگی مورد استفاده قرار گرفتند.
در اینجا یک نمونه از عکس ژل پلی آکریل آمید که برای مطالعه فرکانس آللی گذاشته شده است را مورد بررسی قرار می دهیم.
شکل زیر مربوط به مارکر D1S1570 در جایگاه GJB4 می باشد. همانطور که در عکس ژل پلی اکریل آمید مشخص است، این مارکر دارای هتروزیگوسیتی مناسبی است و در ۱۰ نمونه انتخابی می توان آلل های مختلفی را برای این مارکر مشاهده کرد. بنابراین در مطالعات بر روی خانواده ها، این مارکر برای آنالیز پیوستگی در اولویت قرار گرفت.
شکل شکل ۴-۱ ژل پلی آکریل آمید مربوط به تعیین هتروزیگوسیتی مارکرD1S1570
به این ترتیب مارکرهای انتخاب شده در هر جایگاه اولویت بندی شده و مورد استفاده قرار گرفتند که به شرح زیر است:
ژن GJB4
۱)D1S1570 2)D1S496 3)D1S195
ژن GJC3
۱)D7S2498 2) D7S2480 3) D7S477 4) D7S2432
ژن SLITRK6
۱)D13S251 2)D13S253 3)D13S282
ژن SERPINB6
۱)D6S1617 2)D6S1713 3) D6S344
ژن CABP2
۱)D11S1889 2)D11S4155 3)D11S1296
ژن OTOGL
۱)D12S1297 2)D12S64 3)D12S824
ژن NESP4
۱)D19S876 2)D19S909 3)ATA57C01
۴-۱-۲ نتایج آنالیز پیوستگی در خانواده های ناشنوا با توارث مغلوب
نتایج آنالیز پیوستگی و تعیین توالی برای ۱۰۰ خانواده مبتلا به قرار زیر است:
دو خانواده به ژن GJB4(خانواده هایL-304 و L-3082) پیوستگی نشان دادند ولی در تعیین توالی مستقیم آنها جهشی مشاهده نشد.
شش خانواده به ژن GJC3 (خانواده ها L-369 ،L-342 ،L-1902،L-8700225 ، L-1649 و L-353) پیوستگی نشان دادند ولی در تعیین توالی مستقیم آنها جهشی مشاهده نشد.
یک خانواده به ژن SLITRK6 (خانواده هایL-346) پیوستگی نشان داد ولی در تعیین توالی مستقیم آنها جهشی مشاهده نشد.
هشت خانواده به ژن NESP4 (خانواده L-362، L-1108،L-1985t ، L-346، L-1115، L-1731، L-1363، L-3163و L-1385) پیوستگی نشان دادو تعیین توالی مستقیم آن در دست اقدام است.
یک خانواده به ژن SERPINB6 (خانواده L-1731,) پیوستگی نشان داد و تعیین توالی مستقیم آنها در دست اقدام است.
دو خانواده به ژن CABP2 (خانواده های L-822وL-3163 ) پیوستگی نشان دادند و تعیین توالی مستقیم آنها در دست اقدام است.
شش خانواده به ژن OTOGL (خانواده های L-342، L-8700187، L-1346، L-3137، L-3138 وL-348 ) پیوستگی نشان دادند و تعیین توالی مستقیم آنها در دست اقدام است.
۴-۱-۳ خانواده L-3082 و ژن GJB4
ژل های پلی آکریل آمید خانواده L-3082 که به ژن GJB4 پیوستگی نشان داد. از میان مارکرهای مورد استفاده دو مارکر به جایگاه مورد نظر پیوستگی نشان دادند.
شکل ۴-۲ شجره خانواده L-3082
شکل ۴-۳ مارکرD1S1570 که به این ژن پیوستگی نشان داد. F:پدرM :مادر P: پروباند A: فرزند بیمار N : فرزند سالم
شکل ۴-۴ مارکرD1S496 که به این ژن پیوستگی نشان داد. F:پدرM :مادر P: پروباند A: فرزند بیمار N : فرزند سالم
شکل ۴-۵ مارکرD1S195 که به این ژن پیوستگی حاوی اطلاعات مفید نشان نداد.

بند اوّل: داشتن سیر منطقی………………………………………………………………………………………..۱۲۳
بند دوم: ارتباط محتوای یک پایه با کتاب سایر پایه ها……………………………………………………۱۲۵
بند سوم: وسعت بخشی تدریجی………………………………………………………………………………..۱۲۶
گفتار سوم: اصول انتخاب زبان و نحوه بیان………………………………………………………………….۱۲۷
بند اوّل: استفاده از واژگان و جملات متناسب با سن مخاطب…………………………………………..۱۲۷
بند دوم: رعایت اصل سادگی و روانی…………………………………………………………………………۱۲۷
بند سوم: استفاده از زبان خاص هر موضوع…………………………………………………………………..۱۲۸
گفتار چهارم: اصول انتخاب تصاویر……………………………………………………………………………۱۲۹
بند اوّل: کمک تصاویر به درک بهتر مفاهیم اساسی و کلیدی محتوا…………………………………۱۳۰
بند دوم: جذابیت تصاویر………………………………………………………………………………………….۱۳۰
بند سوم: تناسب با فهم مخاطب………………………………………………………………………………….۱۳۱
بند چهارم: توجّه به شئون اجتماعی، اسلامی و فرهنگی…………………………………………………..۱۳۱

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………۱۳۳
پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………..۱۳۴
منابع…………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۵
مقدمه
۱٫ بیان مساله
تعلیم و تربیت صحیح، مهم ترین عامل در پیشگیری از وقوع جرم محسوب می شود. یکی از مهم ترین نهادهای مؤثّر در تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان و جامعه پذیری صحیح آن ها، نهاد آموزش و پرورش و به طور خاص نهاد مدرسه می باشد. این نهاد برای اعمال اصول تربیتی موردنظر خود، از ابزارهای متنوعی بهره می­گیرد که اساسی ترین آن ها، کتاب های درسی و محتوای آموزشی این کتب است که فراگیران از بدو یادگیری و افزایش رشد مهارت های شناختی خود با آن ها آشنا می شوند و آن را به عنوان منبع اصلی آموزشی ملاک عمل قرار می­ دهند. کتب مذکور تاثیر انکار ناپذیری بر روی شکل گیری شخصیت فرد و یاددهی هنجار­ ­­ها به وی و در نتیجه جامعه پذیری صحیح او دارد. از این رو محتوای آن ها باید به گونه ای باشد که جنبه ی پیشگیرانه از بروز ناهنجاری ها، انحرافات رفتاری و در نهایت جرم را در آینده داشته باشد.

یکی از کتبی که فضای باز و مناسبی برای پرداختن به این قسم آموزه ها را دارا می باشد،کتب هدیه­های آسمانی دوره ابتدایی است که به لحاظ موضوع، قابلیت ارائه ی حجم مناسبی از مفاهیم پیشگیرانه از جرم را دارا می­باشد. اگر محتوای این کتب به صورت علمی بتوانند مفاهیم مذکور را در بر بگیرند، این مفاهیم از نخستین مراحل رشد شناختی کودک و نوجوان در وی نهادینه خواهد شد و این امر تاثیر بسیار زیادی بر جلوگیری از انحرافات در آینده بر روی وی خواهد داشت.
۲٫ سوالات تحقیق
۱٫ در متن کتب هدیه های آسمانی دوره ابتدایی تا چه اندازه به مفاهیم و آموزه های پیشگیرانه از جرم توجّه شده است؟
۲٫ مفاهیم پیشگیرانه موجود در کتب هدیه های آسمانی به لحاظ کیفیت و کمیّت در چه سطحی ارائه شده اند؟
۳٫ ضرورت تحقیق
با توجّه به تاثیرگذاری بسیار بالای کتاب هدیه های آسمانی بر روی عقاید، باورها و شخصیت کودک و نوجوان و نقش اساسی مفاهیم این کتب در تربیت اخلاقی و اجتماعی فرد و بهنجار کردن وی، لذا ضروری است که برای پیشگیری از انحرافات در آینده و جامعه پذیر کردن صحیح کودک و نوجوان، تجزیه و تحلیلی اصولی و علمی بر روی کمیّت و کیفیت مفاهیم پیشگیرانه از جرم این کتاب صورت بگیرد.
۴٫ اهداف تحقیق
۱٫ بررسی وجود یا عدم وجود مفاهیم پیشگیرانه از جرم در محتوای کتب هدیه های آسمانی دوره ابتدایی.
۲٫ بررسی کمیّت و کیفیت مفاهیم پیشگیرانه از جرم به کار رفته در کتب هدیه های آسمانی.
۵٫ فرضیه های تحقیق
۱٫ به نظر می رسد در کتب هدیه های آسمانی دوره ابتدایی، برخی مفاهیم پیشگیرانه از جرم وجود دارد.
۲٫ به نظر می رسد گرچه برخی مفاهیم پیشگیری از جرم در محتوای کتاب های هدیه های آسمانی وجود دارد اما از کمیّت و کیفیت مطلوب برخوردار نمی باشند.
۶٫ پیشینه تحقیق
طاهره بخشی پور در بررسی خود تحت عنوان تحلیل محتوای کتب فارسی دوره ابتدایی از نظر میزان ارتباط آن با مفاهیم آموزش شهروندی در دانشگاه علامه طباطبایی سال ۱۳۸۹ راهی نسبتا مشابه را پیموده است. سعدیه ندیمی نیز در پژوهشی تحت عنوان تحلیل محتوای کتب دوره ابتدایی از نظر توجّه به آموزش قانون گرایی در دانشگاه کردستان سال ۱۳۸۹ مسیری این چنین را طی کرده است. اگرچه پژوهش های دیگری نیز پیرو تحلیل محتوای کتب درسی صورت گرفته است ولی تا کنون پیشینه علمی مشخّصی در خصوص بررسی محتوای این کتب و از جمله ی آن­ها کتب هدیه های آسمانی از حیث توجّه به مفاهیم پیشگیرانه از جرم وجود ندارد.
۷٫ روش تحقیق
روش تحقیق در این پایان نامه همچون اکثر تحقیقات علوم انسانی به صورت توصیفی_تحلیلی است. به عبارت دیگر مطالعه ی منابع و فیش برداری به همراه تحلیل ونقد آنها و تجزیه و تحلیل داده ها، روش تحقیق در این پایان نامه می باشد. روش جمع آوری اطّلاعات نیز کتابخانه ای می­باشد.
۲
۸٫ سامانه تحقیق
تحقیق حاضر در قالب سه فصل ساماندهی شده است. فصل اوّل تحت عنوان کلّیات مشتمل است بر: تبیین مفاهیم موجود در قالب تعریف و تفسیر آن ها، بررسی جایگاه تعلیم و تربیت و نهاد آموزش و پرورش در پیشگیری از جرم و در آخر، روش شناسی تحقیق.
در فصل دوم تحت عنوان مبانی، به ذکر پایه های اساسی پرداخته ایم که ضرورت عطف توجّه به موضوع پژوهش را توجیه می کند. این فصل شامل چهار مبحث تحت عنوان: نقش کتب درسی در پیشگیری از جرم و به خصوص در پیشگیری رشدمدار از جرم، اسناد و قوانین داخلی و بین المللی در حوزه ی اهمیت آموزش و پرورش و محتوای کتب درسی و در نهایت نقش تحلیل محتوا در فرایند آموزش و طرّاحی کتب درسی، می باشد.
در فصل سوم تحت عنوان تجزیه و تحلیل محتوای کتب هدیه های آسمانی، در دو مبحث تجزیه محتوا و تحلیل محتوای کتب هدیه های آسمانی از حیث توجّه به مفاهیم پیشگیرانه از جرم، به بررسی کمیّت و کیفیت ارائه ی مفاهیم مذکور پرداخته ایم.
فصل اوّل
کلّیات

در فصل اوّل سعی شده است کلّیات موضوع تحقیق در سه مبحث: مفاهیم، تعلیم و تربیت و پیشگیری از جرم و روش شناسی تحقیق، ارائه شود.
مبحث اوّل : مفاهیم
در مواجهه با موضوعات مختلف، در خیلی از موارد در می یابیم که یکی از علل و موارد مهم مناقشه، ناسازگاری و چالش اذهان خوانندگان و شنوندگان و اطراف گفت و گو، بی توجّهی به معنا و مفهوم واژه های کلیدی است که بدون دریافت معنا و ادراک آن ها نمی توان به ماهیت اصلی مطلب پی برد. از سوی دیگر آشنایی خواننده با مفاهیم بنیادین به کار رفته در یک تحقیق شرط لازم برای فهم محتوای تحقیق می باشد. بنابراین برای فهم درست مباحث در هر زمینه و رشته ی علمی، پیش از هر اقدامی لازم است به بحث مفهوم شناسی توجّه کافی داشته باشیم.
گفتار اوّل : پیشگیری
در این گفتار به بررسی معنا و مفهوم پیشگیری و انواع آن خواهیم پرداخت.
بند اوّل: مفهوم پیشگیری
الف ) معنای لغوی:
پیشگیری از نظر لغوی معنایی روشن و پرکاربرد دارد. در ادبیات محاوره ای پیشگیری در معنای مانع وقوع امری شدن، جلوی وقوع امر ممکنی را گرفتن، به استقبال خطر رفتن و مانع تحقق آن شدن استعمال می شود. تعریف لغت شناسان نیز منطبق بر همین معنای عامیانه می باشد و پیشگیری را به معنای جلوگیری کردن، مانع شدن، منع کردن، به نگهداری برخواستن، از پیش مانع شدن از سرایت امراض و پیش بندی کردن مانند سیل یا جریان آب^[۱]، دانسته اند.
ب) معنای اصطلاحی
پیشگیری در معنای اصطلاحی، با توجّه به فلسفه ی وجودی حقوق کیفری و راهکار های آن در برخورد با پدیده ی مجرمانه و همچنین گرایش های مختلف جرم شناسی، دارای دو مفهوم موسّع و مضیّق می باشد.

۱-مفهوم موسّع
بر طبق مفهوم موسّع پیشگیری، هر اقدامی اعم از کیفری و غیر کیفری که در راستای مقابله با جرم و کاهش آمار جنایی صورت بگیرد در مفهوم پیشگیری می گنجد.کاربرد پیشگیری در این مفهوم به بکاریا برمی گردد با جمله مشهور «پیشگیری از وقوع جرایم بهتر از کیفر دادن است». وی آخرین فصل رساله جرایم و مجازات های خود را به پیشگیری از جرم اختصاص داده است.^[۲] پس از وی انریکو فری، طیف وسیعی از تدابیر و اقدامات را به عنوان اقدامات پیشگیرانه معرفی می­ کند که از آن جمله است: آزادی داد و ستد برای جلوگیری از افزایش غیر طبیعی قیمت مواد خوراکی و جرائم مربوط به بازار سیاه، لغو انحصارات برای جلوگیری از قاچاق کالا، جانشین کردن طلا و نقره به جای اسکناس برای جلوگیری از جعل، ایجاد کوچه های پهن، بهبود روشنایی در شب ها برای جلوگیری از سرقت.^[۳]
مفهوم موسع پیشگیری، امروزه نیز در ادبیات جرم شناسی به کار می رود. هیگ و رومانو پیشگیری را مشتمل بر آن دسته از تلاش هایی می دانند که یک یا چند مورد از جنبه های ذیل را در بر داشته باشد: وقوع رفتار نابهنجار را به تأخیر بیاندازند، آثار یک رفتار نابهنجار را کاهش دهند، آگاهی ها، نگرش و رفتارهایی را که باعث افزایش بهبود جسمی و عاطفی افراد می شود گسترش دهند و از سیاست های سازمانی اجتماعی و دولتی که بهبود وضعیّت جسمانی و روانی افراد را در پی دارد، حمایت کنند.^[۴]
به طور کلی کاربرد غیر تخصصی واژه ی پیشگیری از جرم عمدتا درمعنای موسّع است.
۲-مفهوم مضیّق:
پیشگیری در معنای مضیّق علی القاعده طیف محدودتری از اقدامات را در برمی گیرد. از پیشگیری در معنای مضیق و یا در معنای خاص تعاریف متعددی ارائه شده است که به ذکر برخی از آن ها بسنده می کنیم.
ریموند گسن در یک تعریف بیان می کند پیشگیری مجموعه اقداماتی است به جز اقدامات کیفری، که هدف غایی آن، منحصرا یا به صورت جزئی محدود کردن دامنه ارتکاب جرم، غیر­ممکن کردن، مشکل کردن وکم کردن احتمال وقوع جرم باشد. از این رو، گسن پیشگیری را خارج از نظام کیفری متصور می شود. وی در سال ۲۰۰۲ تعریف دیگری از پیشگیری ارائه می­دهد که طبق این تعریف، پیشگیری مجموعه اقدامات و تدابیر غیر قهر آمیز است که با هدف خاص مهار بزهکاری، کاهش احتمال وقوع جرم و کاهش وخامت جرم، پیرامون علل جرائم اتخاذ می­ شود. در این تعریف اقدام پیشگیرانه، اقدام غیر قهر آمیزی است که بر عوامل جرم زا اعمال می­گردد.^[۵]
با توجّه به تعاریف ذکر شده به طورکلی چهار ویژگی و مؤلّفه را می توان برای تدابیر پیشگیرانه در معنای خاص برشمرد:
۱٫ غیر قهر آمیز و غیر کیفری بودن: برای اعمال این اقدامات رضایت ذی نفع الزامی است. برخلاف ضمانت اجرای کیفری که یکسویه اعمال می گردد و مجرم در آن دخالتی نمی تواند بکند. اقدامات قهر آمیز، اصلاح و درمان معمول در حقوق جزا مشمول اقدامات پیشگیرانه نمی­ شود.
۲٫ اختصاصی بودن اقدامات پیشگیرانه: هدف و غایت اصلی این اقدامات باید به طور ویژه مربوط به پیشگیری باشد، نه این که پیشگیری، از آثار جنبی آن باشد.
۳٫ کاستن آثار جرم: اگر اقدامات پیشگیرانه نتواند جرم را محو کند، می بایست از شدت آثار و افزایش آمار آن بکاهد.
۴. در نظر گرفتن عوامل خطر و محیط اجتماعی: تدابیر پیشگیرانه در معنای خاص، می بایست هم علل مستعد سازی بروز جرم ناظر بر شخص را در نظر بگیرد و هم ناظر بر محیط پیرامون فرد و عوامل جرم زا در این محیط باشد.
بند دوم: انواع پیشگیری از جرم

در این شعر که شاعر در ماده تاریخ وفات جعفر قلی میرزا سروده است ضمن توصیف دو جهان او را پادشاه زادهای معرفی میکند که چون فرشته زیبارو است ایرج عم خود را به فرشتهای زیبارو مانند کرده است پس زن از حیث ظاهر مورد ستایش شاعر است که اگر بخواهند کسی را به زیبایی مثال بزنند نام او را متذکر میشوند.

۳- شراب
ابلیس شبی رفت به بالین جوانی آراسته با شکل مهیبی سر و بر را
گفتا که منم مرگ و اگر خواهی زنهار باید بگزینی تو یکی زین سه خطر را
یا آن پدر پیر خودت را بکُشی زار یا بشکنی از خواهر خود سینه و سر را
یا خود زمی ناب کشی یک دو سه ساغر تا آن که بپوشم زهلاک تو نظر را
گفتا پدر و خواهر من هر دو عزیزند هرگز نکنم ترک ادب این دو نفر را
جامی دو بنوشید و چو شد خیره زمستی هم خواهر خود را زد و هم کُشت پدر را
ای کاش شود خشک بن تاک و خداوند زین مایه شر حفظ کند نوع بشر را (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۶۴)
شاعر ضمن بیان یکی از مشکلات جامعه که در قالب داستانی آن را مذمت میکند شاید سر مستی حکام را بیان میکند که به خاطر غفلت به انواع ظلم و ستم روی میآورند پس شعر مضمونی سیاسی و اجتماعی را تصویر میکند زن (خواهر) در این شعر برابر با پدر و عزیز و گرامی است که به خاطر اوضاع نابسامان جامعه حقوقش نادیده گرفته میشود و زیر پنجه مشکلات شخصیتش نابود و از بین میرود شاعر آرزو میکند که این مشکلات ریشه کن شود تا مردم جامعه در امان بمانند.

۷- مرثیه
رسمست هر که داغ جوان دید دوستان رأفت برند حالت آن داغ دیده را
یک دوست زیر بازوی او گیرد از وفا وان یک زچهره پاک کند اشک دیده را
القصه هر کسی به طریقی زروی مهر تسکین دهد مصیبت بروی رسیده را
آیا که غم گساری و انده بری نمود لیلای داغ دیده زحمت کشیده را
بعد از پسر دل پدر آماج تیر شد آتش زدند لانه مرغ پریده را (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۶۶)
در این شعر شاعر ضمن بیان شرح حال مصیبت دیده و کارهایی که دوستان برای تسلی خاطر او انجام میدهند حادثه کربلا را بیان میکند و به مادر علی اکبر که نماد صبر و شکیبایی است اشاره میکند او ضمن غمگساری برای این مادر او را موجودی رنج دیده معرفی میکند که بیش از همه از مرگ فرزند اندوهگین است و کسی او را تسلا نمیدهد.
از دید او زن روحیهای حساس و مهربان دارد که بیشترین آلام را تحمل میکند و ستودنی است.
۹- مرثیه
سرگشته بانوان وسط آتش خیام چون در میان آب نقوش ستارهها
اطفال خردسال زاطراف خیمهها هر سو دوان چو از دل آتش شرارهها
سبط شهی که نام همایون او برند هر صبح و ظهر و شام فراز منارهها
در خاک و خون فتاده و تازند بر تنش با نعلها که ناله بر آرد زخارهها (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۶۷)
در این شعر که باز هم شاعر در سوگ شهیدان کربلا سروده است سرگذشت زنانی را بیان میکند که در میان آتش خیمهها مانند ستارهای بودند که در آب میدرخشیدند او ضمن بیان ستمی که بر اهل بیت رفت تصویر زنان حرم را تکان دهندهتر و تأثیر گذارتر به تصویر میکشد زن در اینجا نیز هم دوش مرد متحمل بار مشقت زندگی و پیرو امام و پیشوای خود است و حاضر است در راه دین و مولای خود در موج بلا بیفتد و شکایت هم نکند همانگونه که حضرت زینب بود.
۱۰- مادر
گویند مرا چو زاد مادر PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) به دهن گرفت آموخت
شبها بر گاهواره من بیدار نشست و خفتن آموخت
پس هستی من زهستی اوست تا هستم و هست دارمش دوست (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۶۷)
ایرج در این قطعه مقام مادر و زن را ستوده است این قطعه بسیار نفیس و زیبا را ادوارد براون در صدر جلد چهارم تاریخ ادبیات ایران خود قرار داده است شاعر زحمات مادر را از ابتدای تولد کودک به تصویر میکشد و از نظر او زن موجودی تأثیرگذار است که پایه و اساس هستی میباشد.
۲۱- تاریخ فوت
این جهان پیش رادمرد حکیم هست محنت فزای غم آباد
زن و مرد و شه و گدا دارند همه از دست این جهان فریاد
پیر زالی است نو عروس نمای کرده در زیر خاک بس داماد (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۷۱)
در این شعر که در تاریخ فوت یکی از شاه بانوان سروده شده است شاعر از فلک و زمانه گله میکند و اوضاع جهان را بر وفق حال هیچ کس نمیداند و جهان را چون پیرزنی میداند که خود را به شکل نوعروسی در میآورد تا بسیاری را به غرقاب فنا رهنمون سازد.
و سپس از فوت عزیز علیا (دختر شاه) سخن میگوید که اگرچه از دنیا رفته پا به بهشت نهاده است پس زن موجودی زمینی است که گاهی ستوده میشود و گاهی مورد مذمت قرار میگیرد.
۲۳- حق استاد
گفت استاد مبر درس از یاد یاد باد آنچه به من گفت استاد
هیچ یادم نرود این معنی که مرا مادر من نادان زاد (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۷۲)
در این جا زن به عنوان مادر، کسی است که فرزند را به دنیا میآورد و به جهت تعلیم به نزد استاد میفرستد شاعر خود را مرهون زحمات استاد میداند و روان او را شاد میخواهد ایرج باز هم مقام مادر و زن را ستوده است.
۲۹- جواب به حامی عارف
میم سپاسی کجاست تا که نگویند عارف بیچاره دادخواه ندارد
تا که روان دیده اشک مام وطن را خنده شیرین و قاه قاه ندارد (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۷۴- ۱۷۵)
او در این
شعر ضمن اعتراف به دوست داشتن عارف و پیام دادن به حامی عارف وطن را به مادر تشبیه میکند که نماد عشق سرشار است و این به جهت قداست بخشیدن به شخصیت زن است.
۳۰-
هر کس که نمود … دایم به … علیل باشد (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۷۵)
شاعر ضمن بیان یکی از مشکلات اجتماعی که در اثر ارتباط نامشروع به وجود میآید از بی بند و باری بعضی انتقاد میکند که به زن به عنوان کالا نگاه میکنند در ضمن تیره روزی زنان آن روزگار که به دام افتادهاند را به تصویر میکشد.
۳۴- مهر مادر
رنج کشد مادر از جفای پسر لیک آنچه کشیدست هیچ رنج نداند (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۷۷)
در این شعر شاعر ضمن ستایش مهر و محبت مادر که هیچ گاه مهرش را دریغ نمیکند زن را موجودی حساس و فداکار معرفی میکند.
۳۶- تصویر زن
در سر در کاروانسرایی تصویر زنی به گچ کشیدند (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، صص ۱۷۷- ۱۷۸)
در اینجا شاعر از به تصویر کشیدن زنی صحبت میکند که به خاطر حفظ آبرو و دین تصویرش را با گل پوشاندند در واقع در این شعر نیز شاعر حجاب را مذمت و تمام گناهان و انحرافات را از رو پوشیدن بی مورد میداند او معتقد است که زن بدون حجاب نیز میتواند خود را حفظ کند و آسیب نبیند او از کج اندیشان و ظاهر بینان انتقاد میکند.
۳۸- بهشت و دوزخ
رسول دید که جمعی گسسته افسارند به چاره خواست کشان رِبقَه در رِقاب کند
برای ذوق تو شهوت پرست عبدالبطن حدیث میوه و حوریه و شراب کند (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۷۹)
به نظر شاعر عذاب خداوند مختص به آن دنیا و بهشت و دوزخ نیست بلکه آنها را بیان میکند تا عدهای که ظاهر بین هستند پی به عذاب خداوند ببرند در اینجا حوریه مصداقی از زن است که در زیبایی و وجاهت بی نظیر است و پاداشی برای اعمال صالحان است.
۴۲- انتقاد از سازندگان آرام گاه فردوسی
یک وجب ساخته آخر نشود قبر حکیم شاید از خود دو سه پارک دگر آباد کنند
روح فردوسی از این زن جلبان در تعبست کاش این روح گرامی را آزاد کنند (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، صص ۱۸۱- ۱۸۲)
شاعر ضمن انتقاد از حاکمان ظالم که فقط به فکر خود و خانواده هستند و به اسم ساختن بنا و تحت تأثیر قرار دادن مردم همه را به خانواده خود اختصاص میدهند از اوضاع نابسامان جامعه سخن میگوید و به عاملان حکومتی برای تحقیر فحشهای ناموسی نثار میکند و زن را تحقیر مینماید.
۴۴- در رثای کلنل محمد تقی خان
دلم به حال تو ای دوست دار ایران سوخت که چون تو شیر نری را در این کُنام کنند (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، صص ۱۸۲- ۱۸۳)
شاعر در این شعر شخصیت کلنل محمد تقی خان را به خاطر کارهای شگرف و وطن دوستی دوستدار ایران لقب میدهد او مردان حکومتی را به عروسی تشبیه میکند و به گمان من به جهت تحقیر است که همطراز با زنان در نظر گرفته شدهاند او معتقد است که مادری نیست که فرزندی چون محمد تقی خان به دنیا آورد پس چنین مادری دارای قداست و زنی والا مقام است.
۴۷- تاریخ وفات عزیز علیا
یکی قمر طلعتی که بُد فرشته نهاد به عصمت و شرم او زنی به گیتی نبود (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، صص ۱۸۴- ۱۸۵)
ایرج در این شعر به توصیف زن (عزیز علیا) میپردازد و او را با خاطر نسبت فامیلی میستاید و تاریخ فوت او را با شعر بیان میکند.
۵۴- مهر مادر
باز چون جوجه ماکیان بیند از پی صید برگشاید پر
پس روا باشد ار کنند اطفال جان به قربان مهربان مادر (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، ص ۱۸۷)
در این شعر با بیان داستانی مهر مادر و عطوفت او را ذکر میکند زن موجودی فداکار است که بسیار شایسته تقدیر است.
۵۷- بامداد
دست مادر بوسد و روی پدر این در آغوشش کشد آن در کنار (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، صص ۱۸۸- ۱۸۹)
در این شعر شاعر ضمن معرفی زن به عنوان مادر موضوع احترام و دست بوسی مادر را بیان میکند و همگان را به ارزش گذاری به مقام مادر تشویق میکند.
۵۸- مادر
پسر رو قدر مادر دان که دایم کشد رنج پسر بیچاره مادر (ایرج میرزا، ۱۳۵۰، صص ۱۸۹- ۱۹۰)
در این شعر نیز که در بزرگداشت و قداست مادر سروده شده است ضمن بیان مرارتهای مادر شخصیت او را میستاید و فداکاری او را متذکر میشود.
۶۵- قلب مادر

عقل با عشق بر نمی آید جور مزدور می برد استاد (همان،۳۸۰)
عقل را گر هزار حجت است عشق دعوی کند به بطلانش (همان،۴۴۲)
عقل باید که با ضلالت عشق نکند پنجه ی توانایی(همان،۵۱۰)
ماجرای عقل پرسیدم ز عشق گفت معذور است و فرمانیش نیست (همان،۳۶۷)
شیخ اجل برای بزرگی عشق، در این میدان جنگ، عقل و عشق را به دو پادشاه تشبیه می کند که نمی توانند هم زمان در یک ناحیه حکومت کنند و برای بقای هر کدام، نابودی دیگری ضروری است، که عشق در این نبرد پیروز است و زمام امور را به دست می گیرد و می گوید:

فرمان عقل و عشق به یک جای نشنوند غوغا بود دو پادشاه اندر ولایتی (همان،۵۱۷)
در این کشور، عشق همه چیز را تحت کنترل خود می آورد و سعدی نیز معذور است و می گوید:
ملامتم نکند هر که معرفت دارد که عشق می بستاند ز دست عقل زمام(همان،۴۴۵)
امّا عشق در نظر سعدی، عشقی نیست که با معیار عقلی سنجیده می شود زیرا او بین عشق و شهوت ،عفت، نیکنامی و عافیت تفاوت قائل است و عشق را برتر از همه چیز می داند و می گوید :
سعدیا ،عشق نیامیزد و شهوت با هم پیش تسبیح ملائک نرود دیو رجیم (همان،۴۷۹)
سعدیا، عشق نیامیزد و عفت با هم چند پنهان کنی آواز دهل زیر گلیم (همان،۴۸۰)
عشق و دوام عافیت، مختلفند سعدیا هرکه سفر نمی کند دل ندهد به لشکری (همان،۵۲۵)
سعدیا، دور نیکنامی رفت نوبت عاشقی است یک چندی(همان، ۵۲۰)
با عنایت به آن چه بیان گردید عشق در کلام شیخ انواعی دارد که بیان مختصر آنان خالی از لطف نیست.
۳-۷-۵- انواع عشق در کلام سعدی
می دانیم که غزل سخن عشق و عاشقی است. عاشق در غزل از عشق خود سخن می گوید. تصویرهای مختلف معشوق، پرده وار در ذهن و دل عاشق نمایان می شوند.
چشم و ابرو، لب و دندان، زلف و گره، خط و خال، مهر و وفا، هجر و سوز، ناز و کرشمه و شور و شوق دلبر در غزل نمایان است و عاشق در طلب هر کدام لحظه شماری می کند. سعدی نیز غزل سرا است و قریب هفت صد غزل سروده است. در غزلیّات او همه نوع عشق دیده می شود زیرا اعتقاد دارد:
سخن بیرون مگوی از عشق، سعدی سخن، عشق است و دیگر قال و قیل است
(سعدی،۱۳۸۴،۳۵۲)
سخن سعدی عشقناک است. هر کس از دریچه ی چشم خود، در غزلیِّات سعدی، عاشق و معشوق را می یابد. امّا آن چه مسلّم است در نظر شیخ، عشق انواعی دارد که مختصراً به بیان آنان پرداخته می شود.
۳-۷-۵-۱- عشق به محبوب زمینی
سعدی به تناسب دردهای خود و اجتماع به توصیف معشوق زمینی می پردازد. او آن گونه که سزاوار دلبری دل کش است، معشوق را توصیف می کند. زیبایی، مهر، وفا و حالات مورد پسند عاشق را چنان به تصویر می کشد که خواننده را مجذوب بیان خود و زیبایی معشوق می نماید. سعدی عشق به محبوب زمینی را تنها مایه ی حسادت خود می خواند و می گوید:
هرگز حسد نبردم بر منصبی و مالی الا بر آن که دارد با دلبری وصالی
دانی کدام دولت در وصف می نیاید چشمی که باز باشد هر لحظه بر جمالی(همان،۵۴۱)
گرچه آوردن همه ی غزل هایی که در ذکر یار سروده شده اند، امکان پذیر نیست. امّا جهت بیان مطلب، بعضی از آنان آورده می شود.
غزلی با مطلع :
گر جان طلبی فدای جانت سهل است جواب امتحانت (همان،۳۷۸)
ای که رحمت می نیاید بر منت آفرین بر جان و رحمت بر تنت (همان،۳۷۶)
چه لطیف است قبا بر تن چون سرو روانت آه اگر چون کمرم ،دست رسیدی به میانت
(همان،۳۷۸)
یک امشبی که در آغوش شاهد شکرم گرم چو عود بر آتش نهند، غم نخورم(همان،۴۶۳)
مرا راحت از زندگی دوش بود که آن ماهرویم در آغوش بود(سعدی ،۱۳۸۴، ۴۱۵)
این که تو داری قیامتست نه قامت وین نه تبسم که معجز است و کرامت(همان،۳۷۵)
نفسی وقت بهارم هوس صحرا بود با رفیقی دو که دایم نتوان تنها بود(همان،۴۱۵)
آن چه در غزل های سعدی دیده می شود، لذّتی است که از توصیف معشوق می برد. در بیان زیبایی ها و تصویر لذت عاشقانه، بسیار ساده و قابل فهم سخن می گوید به نحوی که هر خواننده ای از آن لذّت می برد. گاهی نیز تصویری زیبا از حالات و نیاز های عاشقانه ی عاشق ترسیم می کند. که خواننده نمی داند سعدی دل دادگی عاشق یا دلبری معشوق را وصف کرده است. به عنوان نمونه می توان غزلی با مطلع زیر را بیان نمود.
فراق را دلی از سنگ سخت تر باید مرا دلی است که با شوق بر نمی آید(همان،۴۲۳)
در نه بیت غزل، تمنا های عاشق به تصویر کشیده شده است و نیاز ها و بیان عشق و محبّت عاشق از زیبایی محبوب نمایان تر است. در دو غزل زیر نیز چنین است.
هر شب اندیشه ی دگر کنم و رای دگر که من از دست تو فردا بروم جای دگر(همان،۴۳۱)
یا:
میان باغ حرام است بی تو گردیدن که خار با تو مرا به که بی تو گل چیدن
(همان،۴۹۲)
در این نوع غزل ها، شیخ تمنّا ها، نیاز ها و حالات عاشقانه ی انسانی را بیان می کند که برای رسیدن به محبوب، همه ی رنج های جهان را به دل خریدار است و با سوز وگداز ناشی از عشق، دست و پنجه نرم می کند امّا با همه ی این درد ها لحظه ای محبوب را فراموش نمی کند. شیخ مانند دیگر انسان هاست و در سرشت او عشق به ودیعه گذاشته شده است. عشق به محبوب زمینی، راه عبور به مراحل تکامل انسانیّت را برایش هموار می کند و از همین رهگذر است که می توان اشعار عرفانی او را از کامل ترین و رساترین، نمونه ی غزل فارسی شناخت.
۳-۷-۵-۲- عشق به خدا
در غزلیّات او علاوه بر عشق، عرفان نیز جلوه گری می کند، امّا معمولاً در میان صدای رسای عاشق و زیبایی و عشوه گری معشوق و حسن گفتار عاشقانه ی شیخ، لایه ی زیرین سخنش ، که همان ع
شق به خداست کمتر دیده می شود. او به این نکته به درستی پی برده که ممکن است همه ی افراد نتوانند زیبایی معنوی کلامش را درک کنند. به همین دلیل است که گاهی سعدی، با چراغی روشن در وسط اشعار عاشقانه ایستاده است تا راهی روشن، برای خواننده نمایان سازد. او در غزلی که در وصف زیبایی بهار است می گوید:
ما را سر باغ و بوستان نیست هر جا که تویی تفرّج آنجاست