پایان نامه :شناسایی مشخصات فیزیکی (بافت، وزن مخصوص، رطوبت) و شیمیائی خاک در منطقه دارابکلا-مازندران |
مقدمه
1- مقدمه
جنگل یک بومسازگان طبیعی است. بومسازگان طبیعی به منطقهای ناهمگن گفته میشود که اجزاء تشکیلدهنده آن در زمان و مکان متنوعاند. در حفظ چنین شرایطی، هر گونه دخالت باید با درک صحیح از آن مجموعه و شناخت کامل انجام پذیرد (عابدی، 1385؛ نمیرانیان، 1375).
جنگلهای شمال کشور که به جنگلهای ناحیه رویشی هیرکانی یا خزری- جنگلهای مرطوب شهرت یافتهاند، همچون نواری سبز حاشیه جنوبی دریای خزر و نیمرخ شمالی رشته کوه البرز از آستارا تا گلیداغی را به طول تقریبی 800 کیلومتر و عرض 20 تا 70 کیلومتر و تا ارتفاع 2800 متری از سطح دریا پوشاندهاند و دارای بیش از 80 گونه درختی و 50 گونه درختچهای میباشد (مروی مهاجر، 1384؛ ثابتی، 1373).
جادههای جنگلی از الزامات مدیریت واحد جنگل محسوب میشوند که در حمل و نقل چوب و استفاده از سایر خدمات جنگل نقش ویژهای را ایفا می کنند (مجنونیان و همکاران، 1387 ؛ پارندس و جونز[1]، 2000؛ گلبارد و بلناپ[2]، 2003). در طراحی و ساخت جادههای جنگلی باید توجه داشت که به بومسازگان و محیط زیست جنگل آسیب کمتری وارد شود (اکبری و همکاران، 1387). توسعه پایدار و اجرای بهینه طرحهای جنگلداری مستلزم ایجاد شبکههایی از جادههای اصلی و فرعی میباشد (جمشیدیکوهساری و همکاران، 1387). خاک عمدهترین مصالح ساختمانی راههای جنگلی بوده و در عین حال بستر آن را تشکیل میدهد. پوشش گیاهی استقرار یافته بر روی خاک هر منطقه نشاندهنده پایداری خصوصیات مطلوب فیزیکی و شیمیایی خاک و نیز مساعد شدن شرایط اقلیمی میباشد (کرمی، 1364؛ سهرابی، 1383). احداث جاده در یک منطقه جنگلی کوهستانی در واقع یک دخالت عمده در طبیعت دست نخورده و ناشناخته جنگل بوده و منجر به بهم زدن تعادل طبیعی میشود. به همین خاطر شناخت و آگاهی از ویژگیهای زمینشناسی، ریختشناسی و خاکشناسی منطقهای که جاده از آن عبور می کند از مهمترین عوامل موثر در اتخاذ تصمیمهای مناسب به منظور کاهش هزینه های سنگین ساخت جاده و گزینش شیوه های اصولی در نگهداری و نیز بازسازی راههای جنگلی میباشد (جمشیدیکوهساری و همکاران، 1387؛ مجنونیان و همکاران، 1387). در قسمت تعاریف و مفاهیم در رابطه با جاده جنگلی، گونه توسکا و خاک جنگلی توضیحات کاملتری ارائه میشود.
1-2- مسأله
در بسیاری از مطالعاتی که در کشور ایران انجام شده، رویش درختان مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق به بررسی ویژگیهای خاک جاده و خصوصیات رویشی درختان توسکای موجود در حاشیه جاده و توده داخل عرصه و نیز بالادست و پایین دست جاده و رو و پشت درختان به جاده می پردازد و همبستگی خصوصیات خاک و پارامترهای رویشی نیز بررسی شد. تلاش این تحقیق در جهت یافتن پاسخ برای سوالات زیر میباشد:
1- آیا بین رویش (ارتفاع کل، قطر برابر سینه، شروع شاخه دوانی، تقارن تاج و شادابی) گونه توسکای ییلاقی در حاشیه جادههای جنگلی درجه 1 نسبت به درجه 2 تفاوت معنیداری وجود دارد؟
2- آیا تفاوت معنیداری بین اثر ویژگیهای خاک اطراف جاده و درون عرصه بر رویش درختان توسکا وجود دارد؟
1-3- فرضیات
1- بین تغییر عرض جاده و میزان رویش درختان توسکا حاشیه جاده رابطه معنیداری وجود دارد.
2- اثر تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک در حاشیه جاده بر رویش توسکا معنیدار است.
1-4- اهداف
1- شناسایی مشخصات فیزیکی (بافت، وزن مخصوص، رطوبت) و شیمیائی (pH ،Ec ، آهک، کلسیم، منیزیم، نیتروژن، فسفر و پتاسیم) خاک در منطقه دارابکلا-مازندران
2- شناسایی وضعیت رویش درخت توسکا در حاشیه جاده
1-5- تعاریف و مفاهیم
1-5-1- دوایر سالانه
ویژگیهای رویشگاه به شکل متناسبی در پوشش گیاهی منعکس میشود و شاخصهای کیفیت را میتوان در پوشش گیاهی یافت نمود (بارنس[3]، 1998). رشد درخت ترکیبی از عوامل محیطی شامل انسان و طبیعت میباشد که الگوی رویش درخت را در طول زمان تغییر میدهد. با شناخت شرایط محیطی که توسط حلقههای رویشی درختان نشان داده میشود بهتر میتوان شرایط محیطی را در آینده پیش بینی کرد (عابدینی و همکاران، 1387 ؛ حبیبی بی بالانی، 1387). چوب نتیجه یک فرآیند بیولوژیکی میباشد که تحت تاثیر دامنه گستردهای از عوامل ژنتیکی و محیطی رشد می کند و ویژگیهای متفاوتی دارد. درک فرایندی که سبب رشد درختان میشود، به درک چگونگی پدید آمدن خصوصیات متفاوت چوب کمک می کند (پانچس[4] ، 2004). تنش گیاهان در روی حلقههای رویش بسته به نوع گونه، شکل رشد، موقعیت رویشگاه، نوع خاک، مبدا ژئولوژیکی و وقوع تنشهایی مانند مسمومیت، هجوم انگل ها، پای کوبی و فشرده شدن خاک متفاوت میباشد (والتر[5] ، 1973).
1-5-2- جادههای جنگلی
جادههای جنگلی یکی از مهمترین مجراهای پراکنش گونههای بومی بیگانه و مهاجم در جنگل بشمار میروند (حسینی و همکاران، 1387؛ شاهنظری، 1385). جادهها ب
عنوان شاهرگهای حیاتی یک جامعه و نیز بعنوان مورد بسیار مهمی در مدیریت حفظ منظر محسوب میگردند و در صورت عدم توسعه و گسترش آنها، حیات و توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه مختل خواهد شد (نکویی مهر و همکاران، 1385؛ بدراقی، 1387 ؛ لوگو[6]، 2000). احداث جاده اثرات منفی زیست- محیطی از جمله کاهش سطح جنگل در میکروکلیما، تخریب زهکشی طبیعی، تخریب خاک و رسوب آب رودخانهای و تغییر رژیم نوری، اسیدیته، رطوبت و غیره را در پی دارد (ایگان و همکاران[7]، 1998 ؛ وینکترام و همکاران[8]، 2007؛ کریم و ملک[9]، 2008)، اما جاده جنگلی، تنها راه دسترسی به جنگل و استفاده بهینه از مواهب آن میباشد (ساریخانی، 1380). از طرفی جاده عاملی برای ارتباط درست با طبیعت است که اثرات منفی آن را می توان با یک طراحی مناسب به اثرات مثبت تبدیل نمود. در اثر ساخت جادهها، خاک منطقه زیر و رو شده و تغییرات فیزیکی و شیمیایی قابل توجهی در آن بوجود می آید که منجر به ایجاد شرایط رویشگاهی خاص در منطقه میشود (ثابتی، 1373). علاوه براین، با ساخت جادههای جنگلی، نور بیشتری نیز وارد توده جنگلی شده و سبب رویش گونههای نورپسند و سریعالرشد نظیر توسکا، تمشک، کلهو و . در حاشیه جادهها میشود (شاهنظری، 1385؛ جانسون و همکاران[10]، 1975 ؛ لامونت و همکاران[11]، a 1994 ؛ پارندیس و جونز، 2000). درختان حاشیه جادهها در اثر برخورداری از نور اغلب افزایش رشد دارند. عرض جاده هم در این تغییرات تاثیرگذار میباشد (شاهنظری، 1385 ). درختان در محیط باز زیتوده بیشتری تولید می کنند و حجم درختانی که بصورت تودهای زیست می کنند کمتر از درختانی است که در محیط باز به تنهایی رشد می کنند (مصدق، 1375 )، درحالی که به دلیل اختصاص یافتن سطحی از رویشگاه تعدادی از درختان قطع شده و مقداری از توان تولیدی کاهش مییابد (فورنیس و همکاران[12]، 1991). تاثیرگذاری بومشناختی ناشی از ساخت جاده در سطحی بیشتر از عرض جاده جنگلی به وقوع میپیوندد (فورنیس و همکاران، 1991 ؛ فورمن و دبلینگر[13] ، 2000)، این احتمال وجود دارد که بدلیل زیر و رو شدن خاک و فراوانی ازت و همچنین ایجاد آرایشی پیوسته از حفرات در امتداد راههای جنگلی و در نتیجه افزایش تعداد برگهای درختان و توانایی فتوسنتز، تا حدودی تنوع زیستی اندازه و ابعاد درختان و موجودی حجمی تودههای جنگلی اطراف جاده افزایش یافته و بدین ترتیب بخشی از کاهش توان تولیدی رویشگاه (در اثر احداث جاده) بسته به جهت دامنه و گونههای مختلف درختی جبران میشود. درحقیقت جهت جغرافیایی و شیب دامنه با تاثیری که بر مشخصات بومشناختی منطقه (خصوصیات خاک و اقلیم) موجب ایجاد تنوع در گونههای درختی و تغییر تراکم و بیوماس آنها میشود (ساکایی[14] و همکاران، 2003). شبکه جادههای جنگلی از عوامل مهم تقسیمبندی جنگل به سریها، پارسلها و از امور مقدماتی تهیه طرحهای جنگلداری بشمار میرود. با توجه به مراتب فوق، در صورتیکه مدیریت و بهره برداری اصولی از جنگل با آیندهنگریهای لازم همراه باشد، لذا احداث جادههای جنگلی از اولویت و اهمیت ویژهای برخوردار میگردد (ساریخانی، 1380). راههای جنگلی را باید در قالب طرحهای جنگلداری و برنامه های جنگلشناسی و متناسب با روش بهره برداری از جنگل و مدیریت سر زمین، بعنوان عضو یا وسیله ارائه دهنده خدمات منظور نمود (ساریخانی، 1378).
1-5-2-1 ضرورت احداث جادههای جنگلی
ضرورت احداث جادههای جنگلی به طور خلاصه شامل حفاظت موثر از جنگل، امکان دخالتهای عملی مدیریتی در امر پرورش و جوانسازی جنگل، توسعه جنگل وجنگلداری، اکوتوریسم، به حداکثر رساندن ارزش افزوده تولیدات و جلوگیری از ضایعات محصولات جنگلی و نگه داشتن اکوسیستم و به حداقل رساندن تخریب میباشد (ساریخانی 1380).
1-5-2-2 انواع جادههای جنگلی:
جادههای جنگلی به دو دسته جادههای اصلی جنگلی و جادههای فرعی جنگلی تقسیم میشوند. جادههای اصلی جنگلی خود به سه دسته تقسیم میشوند:
_ جاده اصلی جنگلی درجه یک: این جادهها اتصال حوزههای آبخیز به جادههای اصلی و فرعی عامالمنفعه را فراهم می کند. عرض این جادهها 5/5 متر میباشد. این نوع جاده پر ترافیکترین نوع جادههای جنگلی است که می تواند براحتی تا میزان 20000 وسیله نقلیه در سال را تحمل نمایند و در تمام طول سال قابل عبور و مرور میباشند. تناژ قابل تحمل بر روی این جاده 40 تن میباشد (ساریخانی 1380).
_ جاده درجه دو جنگلی: این جادهها یک طرفه بوده و داخل سری ایجاد ارتباط نموده گاهی هم سریهای مختلف را به یکدیگر مرتبط مینمایند. عرض این جادهها 5/4متر میباشد میزان حجم ترافیک قابل تحمل این جادهها بیش از 10000 و کمتر از 20000 در سال میباشد و در تمام فصول سال مگر در شرایط نامناسب قابل استفاده میباشد. تناژ قابل تحمل بر روی آن 30 تن میباشد (ساریخانی 1380).
_ جاده درجه سه جنگلی: این جادهها به جادههای شبکهبندی نیز معروف هستند و یکبانده اند. میزان حجم ترافیک قابل تحمل در این جاده حدوداً تا 10000 وسیله نقلیه در سال میباشد. در این جاده در شرایط مناسب در تمام فصول سال باز است و تناژ قابل تحمل بر روی این جاده 25 تن میباشد (ساریخانی 1380).
1-5-3- مشخصات گیاهشناسی درخت توسکا
توسکای ییلاقی (Alnus subcordata) یکی از گونههایی است که معمولا بعنوان گونه پیشگام آغاز کننده توالی ثانویه عمده در مناطق باز و اطراف جادهها و روی خاکهای واریزهای میروید و از طریق تثبیت ازت بتدریج شرایط را برای حضور سایر گونهها در مراحل بعدی توالی فراهم میسازد (ثابتی، 1373 ؛ زارع و حبشی، 1378؛ حسینی و جلیلوند 2007). این گونه در اثر رقابت نوری بهترین هرس طبیعی را در قیاس با سایر گونهها انجام داده و سبب افزایش طول تنه بدون شاخه و قیمت تجاری چوب میشود (دانشور و همکاران، 1386؛ پارساخو و همکاران، 1387). درخت توسکا، درختی است از تیره توس (Betulaceae) و نیز از درختان سریعالرشد جنگلهای شمال میباشد. دیرزیستی این درخت کمتر از صد سال عمر و رشد حداکثر آنها تا 50 سالگی ادامه مییابد. درختان توسکا اگر بطور منفرد و تک برویند در 20-15 سالگی و در جنگلهای انبوه از 35 سالگی بارور میشوند. این گونه بذر سبک دارد که به سادگی پراکنده شده و امکان زادآوری را افزایش میدهد. بیشتر زادآوری این گونه از طریق زادآوری با بذر میباشد و این درختان جست و ریشه جوش تولید نمیکنند ولی دارای جستهای ساقه سریعالرشد میباشند. توسکا در ایران دارای دو گونه است که در جنگلهای خزری روییده و هر دو نامهای محلی واحدی دارند. ارتفاع گونه توسکای ییلاقی (Alnus subcordata) از چهل متر متجاوز است. این گونه برای حفظ بومسازگان مناطق مردابی وزهکشی خاک، گونهای ارزشمند و مهم است. درخت توسکای ییلاقی نورپسند، طالب خاک مرطوب و تاحدی غنی است ولی رطوبت خاک برایش مهمتر است و حتی در زمینهای ماسهای کنار دریا نیز میروید. قدرت جذب آب زیاد است و مثل گونه اکالیپتوس یکی از مصارف عمده آن، کم کردن آب در زمینهای بسیار مرطوب و پرآب است. توسکا اغلب در کنار رودخانهها، نزدیکی ساحل دریا و جادههای جنگلی بیشتر از داخل تودههای جنگلی دیده میشود. این درخت بومی اروپا و خاورمیانه است و در اغلب جنگلهای شمال ایران در جنگلهای خزری در نقاط مرطوب و دره ها وجود دارد و از قسمتهای ساحلی و جلگه تا ارتفاع 2000متر بالا میرود (ثابتی، 1373).
1-5-4- خاکشناسی جنگل
خاک بعنوان بخش مهمی از اکوسیستم شناخته شده و نقش مهمی در توسعه پوشش گیاهی جنگل دارد و منبع مواد غذایی از جمله آب و مواد آلی و معدنی برای رشد گیاهان میباشد (اسکون هولتز[15] و همکاران، 2000 ؛ معروفی، 1379؛ کارن و همکاران[16]، 1997). توسعه خاک و پوشش گیاهی مستقر بر روی آن فرایندی پیچیده است که روی رشد گیاهان تاثیر مستقیم میگذارد (مصدق، 1357). وزن مخصوص خاک در اثر فشردگی افزایش مییابد (جعفری حقیقی، a-b1382؛ کوچ، 1386؛ برایس[17]، 2001). بهم فشردگی خاک یکی از عوامل موثر در اکثر عملیاتهای جنگل میباشد که در نتیجه ساخت جادهها و مسیرهای چوبکشی، تردد ماشین آلات جنگلی، برخورد مستقیم قطرات باران و انبساط خاک، تردد انسان و دام، وزن لایههای خاک و درختان و درختچهها، بهره برداری بیرویه و . بوجود میآید و یکی از علل عمده کاهش ارزش خاک جنگلی و از هم پاشیدگی آن در نتیجه عملیات مختلف خاکی در جادههای جنگلی میباشد (برایس، 2001). مقاومت درخت در مقابل فشردگی خاک متناسب با خصوصیات همان گونه است و درختان در درجات مختلف فشردگی خاک، واکنشهای متفاوتی از رویش را بروز می دهند (واسترلوند[18]، 1985). واکنش در بعضی موارد باعث تاخیر در زادآوری و کاهش رشد درختان میشود (مرادمند جلالی و بهمنی، 1387). آگاهی از ویژگیهای فیزیکی و مکانیکی خاک و تعیین مشخصات فنی آن، برای انجام عملیات جادهسازی و تضمین پایداری آنها ضروری است (مجنونیان و همکاران، 1387).
1-5-5- تعریف اصطلاحات بکار گرفته شده در پژوهش:
حاشیه جاده: فاصله حداکثر یک متری از لبه جاده
توده داخل عرصه: فاصله 5/1 برابری ارتفاع درختان اندازه گیری شده در حاشیه جاده در داخل جنگل که مکان انداره گیری
درختان توسکا برای آمارگیری از درختان داخل توده می باشند.
بالا دست و پایین دست جاده: دو طرف جاده که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند.
سمت رو به جاده درختان: سمتی از درختان که از طرف جاده قابل دید است.
سمت پشت به جاده درختان: سمتی از درختان که عکس طرف رو به جاده است.
[1]-Parendes & Jones
[2]-Gelbard & Belnap
[3]-Barnes
[4]-Punches
[5]-Walter
[6]-Lugo & sky
[7]-Egan et al
[8]-Venkatram et al
[9]-Karim & Mallik
[10]-Johnson et al
[11]-Lamont et al
[12]-Furniss
[13]-Forman & Deblinger
[14]-Sakai
[15]-Schoenholtz
[16]-Karen
[17]-Brais
[18]-Wasterlund
تعداد صفحه : 78
قیمت : 14700 تومان
بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد
فرم در حال بارگذاری ...
[سه شنبه 1398-12-06] [ 04:05:00 ب.ظ ]
|