محیط پیرامون یک ساختار، محوطه یا منطقه تاریخی به معنای محیط بی­واسطه و گسترش یافته­ای است که بخشی از اعتبار و ویژگی متمایز آن ساختار، محوطه یا منطقه را تشکیل داده و یا در آن اعتبار و ویژگی متمایز سهم دارد. محیط پیرامون علاوه بر جنبه­های مادی و بصری، تعامل با محیط طبیعی را نیز در برمی­گیرد. در هر جایی از یک محوطه‌ی تاریخی که باستان‌شناسی تشخیص دهد آثار تاریخی در آنجا وجود دارند، آن محدوده به‌عنوان عرصه تعیین می‌شود و سپس حوزه‌ی ‌حفظ و احیا براساس ضوابط حفاظتی، ‌حریم آن را مشخص می‌کند، در حالی که باستان‌شناسان ما در بحث تعیین عرصه و حریم گاهی به حداقل‌ها بسنده کرده‌اند. نگاهی به آمار محوطه‌های تاریخی، بناها، تپه‌ها، راه‌ها، روستاها، گورستان‌ها، قنات‌ها، غارها، کتیبه‌ها، نقش برجسته‌ها و دخمه‌های تاریخی ثبت ملی شده در کشور مشخص می‌کند که حریم محوطه‌های تاریخی کشور رها شده‌اند و بی‌توجهی به تعیین حریم آثار تاریخی ثبت ملی شده مسیر تخریب میراث فرهنگی کشور را هموار می‌کند. با تعیین دقیق حریم محوطه­های تاریخی و باستانی کشورمان و ایجاد نظارت دقیق در این مناطق می­توان حفاظت بیشتری از این محوطه­ها در جهت جلوگیری از ارتکاب جرم حفاری و کاوش به عمل آورد. با تعیین دقیق حریم آثار، می­توان کلیه اقدامات حفاظتی از قبیل نرده­کشی، نصب دوربین و … را در این مناطق اعمال نمود و اهتمام بیشتری در حفاظت از منافع ملی کشور ورزید.

د: مشارکت مردم و نهادهای محلی برای پیاده سازی اقدامات پیشگیری وضعی

حفاری و کاوش غیرمجاز در بسیاری از موارد در تپه­ها و محوطه­های دور افتاده که در حوالی روستاها واقع شده است رخ می­دهد که در اغلب موارد به علت دورافتادگی و خارج از دسترس بودن این مناطق، سازمان میراث فرهنگی نظارت لازم و کافی بر روی این مناطق ندارد و به همین علت اقدامات پیشگیری وضعی نیز در این محوطه­ها اِعمال نمی­ شود. برای پیاده سازی اقدامات پیشگیری وضعی در جرایم علیه میراث فرهنگی در چنین مناطقی می­توان از فعالیت و مشارکت نهادهای محلی موجود در روستا و منطقه مورد نظر استفاده کرد. با توسعه دامنه فعالیت نهادهای محلی مانند مساجد، تیم­ها و گروه­های ورزشی و فرهنگی در سطح محله و به طور کلی هر تشکل سازمان یافته رسمی و غیررسمی، هماهنگی در بین مردم افزایش یافته و مشارکت در طرح­های پیشگیری را در آنان افزایش می­دهد[103]. با در نظر گرفتن افرادی محلی به عنوان نگهبان برای مناطقی که احتمال ارتکاب جرم حفاری و کاوش در آنها وجود دارد، و یا مناطقی که جزو محوطه­های تاریخی محسوب می­شود که به علت دورافتادگی بدون نگهبان رها شده ­اند، می­توان در محافظت از این آثار مشارکت کرد. قرار دادن افرادی به عنوان نگهبان محلی در روستاها و مناطق مستعد برای ارتکاب جرم حفاری و کاوش، احساس مسئولیت افراد را نیز در قبال حفاظت از میراث فرهنگی و پیشگیری از جرایم علیه این آثار و محوطه­ها افزایش می­دهد. تشکیل و سازماندهی گشت­هایی که به عنوان همکار پلیس در پیشگیری از جرایم علیه میراث فرهنگی عمل کنند از دیگر اقدامات و مشارکت­های مردم در امر حفاظت از میراث فرهنگی کشور است. این نگهبانان می­توانند با هماهنگی و زیر نظر پلیس فعالیت کنند و بدون اینکه در پیگیری جرایم نقشی داشته باشند صرفاً هدف پیشگیری را دنبال کنند. همچنین مشارکت نهادهایی مانند کانون­های فرهنگی و هنری و هرگونه تشکل مردم نهاد در ایجاد روشنایی در تپه­ها و محوطه­ها و اِعمال نظارت بهتر و هرگونه اقدام پیشگیرانه دیگری کمک بزرگی به پیاده­سازی اقدامات پیشگیرانه وضعی در این مناطق می­نماید.

بند سوم: فواید و مضرات پیشگیری وضعی در جلوگیری از جرم حفاری

پیاده­­سازی اقدامات پیشگیری وضعی با فواید و مضرراتی روبه­رو است که بررسی آنها به شناخت راهکارهای بهتر پیشگیری کمک می­ کند. در ادامه فواید و مضرات پیاده­سازی اقدامات پیشگیری وضعی به منظور کاهش جرایم علیه میراث فرهنگی و از جمله حفاری و کاوش غیرمجاز مورد بررسی قرار می­گیرد.

الف: فواید

1- سهولت طراحی و اجرای پیشگیری وضعی در جلوگیری از جرم حفاری و کاوش

برخلاف تدابیر پیشگیری اجتماعی که طراحی آن نیازمند برناه­ریزی­های دقیق است اقدامات پیشگیری وضعی به آسانی قابل طراحی و اجراست و هر فرد یا نهادی می ­تواند این تدابیر را اجرا کند[104]. پیشگیری وضعی از طریق روش­های ذکر شده در بالا اگرچه ممکن است اندکی هزینه­بر باشد اما دارای این مزیت و ویژگی است که اجرایی کردن آن به سهولت امکان­پذیر است. برای انجام این نوع از پیشگیری با صرف اندکی هزینه و وقت می­توان تمام موارد ذکر شده در بالا را اعمال کرد و از نتایج آن بهره­مند شد. برخلاف پیشگیری اجتماعی که برنامه ­ریزی­های دقیق و طولانی مدت می­طلبد پیشگیری وضعی به سهولت قابل پیاده­سازی است. افزایش نظارت بر محوطه­های تاریخی و باستانی، استفاده از گشت­های ویژه، استفاده از دوربین های مدار بسته و … همگی در صورت وجود هزینه کافی به راحتی قابل اجرا می­باشد.