ب: مبنای مذهبی

از نقطه نظر اسلامی آثار به جای­مانده از گذشتگان به عنوان وسیله­ای مناسب برای درس عبرت گرفتن از زندگی پیشینیان و توجه به عاقبت ستمکاران و آموختن شیوه درست زیستن می­باشد. قرآن کریم از آثار گذشتگان به عنوان نشانه­هایی یاد می­ کند که اگر آن­چنان که شایسته است مورد توجه قرار گیرد موجب هدایت انسان می­گردد. مراجعه به آثار گذشتگان محدود به قرآن کریم نیست بلکه احادیث و روایات متعددی از سوی ائمه معصومین نقل شده است که همگی دلالت بر لزوم توجه به میراث باقیمانده از پیشینیان و مطالعه آنهاست. آنچه انسان به دریافتن آن از راه توجه به آثار تاریخی دعوت می­شود تنها تجربیات زندگی گذشتگان نیست، بلکه درک سنت الهی است که ثابت و ملاک صحت و سقم عمل هر قوم است و چنان که بیان شد این ملاحظه موجب عبرت و هدایت انسان می گردد[34]. علاوه بر این بسیاری از آثاری که امروزه بخشی از میراث فرهنگی کشور محسوب می شود واجد حیثیت دینی و مذهبی می­باشد. ملاحظه آثار و عواملی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است نشان می­دهد که بسیاری از آثار تاریخی به جای­مانده از پیشینیان را اماکن و بناهای مذهبی تشکیل می­دهد. در همه ادوار تاریخ مردم دارای باورها و اعتقادات مذهبی بوده ­اند که تجلی آنها را در آثار تاریخی برجای­مانده به راحتی می­توان مشاهده کرد. بسیاری از آثاری که از پیشینیان برجای مانده است مربوط به مراکزی است نظیر مساجد، کلیساها، معابد، آتشکده­ها و … که فقط و فقط جنبه مذهبی زندگی مردم باعث به وجود آمدن آنها شده است. این مراکز مهم­ترین مکان­هایی هستند که می­توانند متجلی ارادت مردم به ذات هستی باشند. در کشور ما برجسته­ترین هنرمندان، خطاط­ها و نقاش­ها در مساجد نقش­آفرینی داشته اند. کاشی­کاران برجسته­ای بهترین آثار خود را در مساجد آفریده و از خود به یادگار گذاشته­اند. به عبارتی می­توان گفت بخشی از هنرهای بسیار مهم این سرزمین نظیر کاشی­کاری، معرق­کاری، منبت­کاری و … با اعتقاد مذهبی مردمان این سرزمین نشر و نما یافته است و در ساخت مساجد و معابد مورد استفاده قرار گرفته است.با توجه به ارزش و تقدس این اماکن و پیوند آن با اعتقادات و باورهای مذهبی مردم، دولت موظف است که هرگونه اعمال مغایر با شئون آنها را جرم­انگاری و مرتکبین آن را مجازات کند.

ج: مبنای اقتصادی

میراث فرهنگی به عنوان مهم­ترین منبع و جاذبه صنعت گردشگری به شمار می­رود و هم­چنین به علت وجود بازارهای بین ­المللی پررونق اشیای تاریخی، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشورها دارد.  از همین رو کشورهایی که دارای سابقه تمدنی و تاریخی ارزشمندی هستند می­توانند با برنامه ­ریزی درست و منطقی از نعمت وجود این آثار جهت برخوردار نمودن مردم کشور خود از جنبه­های اقتصادی آنها استفاده کنند. منابع و جاذبه­های گردشگری از جهات مختلف و براساس شاخص­های گوناگون قابل تقسیم و طبقه ­بندی هستند اما از نظر برنامه ­ریزی و مدیریت گردشگری می­توان این منابع و جاذبه­ها را به چند گروه عمده تقسیم کرد[35]، که بدون شک مهم­ترین آنها منابع و جاذبه­های تاریخی و باستانی است. به همین دلیل اغلب کشورهای جهان که دارای میراث فرهنگی پرباری هستند از آن به منزله ابزاری برای توسعه اقتصادی استفاده می­ کنند. درآمدهایی که کشورهایی نظیر ترکیه، ایتالیا و مصر از گردشگری و بازدید از آثار تاریخی­شان به دست می­آورند، از درآمدهای نفتی ایران بیشتر است. به عنوان مثال می­توان کشور باستانی یونان را در نظر گرفت. این کشور در سال 1992 تنها 10 میلیون نفر جمعیت داشت و در همان سال پذیرای 10 میلیون جهانگرد بود و نتیجتاً 6 میلیارد دلار درآمد از این صنعت کسب نمود. از سوی دیگر می­توان کشور اسپانیا را مثال زد که در همین سال موفق به کسب 20 میلیارد دلار شده بود. در حالی که کشور ما از سال 1347 تا سال 1380 بالاترین رقمی که از این طریق به دست آورده بود مربوط به سال 1360 به میزان 678157 دلار بوده است.[36] گردشگری پس از درآمد نفت و صنعت خودرو، سودآورترین سرمایه­گذاری در دنیاست و نقش بسزایی در ایجاد اشتغال کلان و تحصیل درآمدهای ارزی دارد. امروزه صدها میلیارد دلار نصیب کشورهایی می­شود که در صنعت گردشگری سرمایه­گذاری کرده­اند. جهانگردی صنعتی است که به رشد اقتصادی ملت­ها کمک می­ کند. براساس پیش ­بینی سازمان جهانی توریسم صنعت جهانگردی که از پویاترین بخش­های اقتصادی جهان است، در چند سال آینده از نظر درآمد در راس صنایع موجود دنیا قرار خواهد گرفت و بخش عمده­ای از تجارت بین­الملل را به خود اختصاص خواهد داد. هم­اکنون نیز گردش اقتصادی این بخش صاحب حجم عظیمی از تجارت بین ­المللی است و کشورهای مختلف دنیا با آگاهی از این درآمد سرشار، اهمیت ویژه­ای برای گسترش این بخش از اقتصاد خود قائل هستند. براساس آمار موجود، حجم پولی که از طریق جهانگردان دنیا طی یک سال جابجا می شود حدود 5/2 برابر درآمد سالانه کشورهای عضو اپک از محل فروش نفت می باشد. همچنین کارشناسان معتقدند که هر دلار سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری در مدت بیست سال حدود چهار هزار دلار درآمد عاید سرمایه­گذار خواهد کرد. گردشگری صنعتی است که ایجاد فرصت­های شغلی جدید، ارزآوری، ارتقای سطح زندگی مردم، فروش خدمات و کسب درآمد از جمله مزایای مستقیم حاصل از آن است. در مناطقی که رکود و بیکاری وجود دارد، توسعه گردشگری، سبب تحرک اقتصادی، ایجاد شغل و استخدام نیروهای جوان و جلوگیری از مهاجرت می­شود. دولت نیز می ­تواند از طریق کسب مالیات، تاسیسات زیربنایی ایجاد کند و وضعیت عمومی منطقه را بهبود بخشد. از مزایای غیر مستقیم گردشگری می­توان از فعالیت­های ساختمانی، صنایع دستی هنری، کشاورزی، باغداری، ماهیگیری، خدمات و کالاهای مصرفی نام برد. علاوه بر این توسعه جهان­گردی موجب احیای هنرهای دستی و آداب و رسوم باستانی می­شود. علاقه مندی جهان­گردان به هنرهای نمایشی و مراسم جشن و پایکوبی افراد بومی، سبب تجدید حیات این مراسم می­شود. در ضمن، درآمدهای حاصل از این راه، خود به توسعه و رشد آنها کمک می­ کند.[37] کشور ایران هم از نظر وسعت و تنوع جغرافیایی و قومی و هم از نظر سابقه تاریخی و قدمت شهرنشینی از کشورهای کم­نظیر جهان به شمار می­آید که دارای منابع و جاذبه­های گردشگری است. قدمت چند هزار ساله سبب گردیده است که این سرزمین کهنسال سرشار از آثار و بناهای تاریخی شکوهمندی شود که در جای­جای آن پراکنده است و دارای این قابلیت ­باشد که بازدید­کنندگان، به ویژه علاقه­مندان به تمدن­های تاریخی را از سرتاسر دنیا به خود جذب کند. اما کشور ما علیرغم وجود منابع عظیم گردشگری و جاذبه­های تاریخی و فرهنگی چنان­که شایسته است نتوانسته در زمینه بهره­ گیری از درآمدهای گردشگری در عرصه بین ­المللی به جایگاهی درخور مقام خود دست یابد. ایران با وجود اینکه از نظر برخورداری از میراث فرهنگی و آثار باستانی بسیار غنی است اما تنها سهم ناچیزی از بازار جهانی گردشگری را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که برخی از کشورها علیرغم فقر نسبی در میراث فرهنگی، از این فعالیت اقتصادی برای فقرزدایی و اشتغال­زایی که از مهم­ترین اهداف توسعه در کشورهای در حال توسعه است، استفاده کنند. علاوه بر این، توجه به نقش میراث فرهنگی در گردشگری نبایستی سبب نادیده گرفته شدن بازارهای داخلی و جهانی اشیای تاریخی گردد. امروزه بازارهای تجارت آثار تاریخی از پررونق­ترین بازارهای موجود است که گردش مالی آن به چندین میلیارد دلار در سال می­رسد. همواره اشیای تاریخی متعلق به ایران یا هنرمندان ایرانی در این بازارها و حراجی­های بین ­المللی به بهای گزاف به فروش می­رسد بدون اینکه بخشی از این سود سرشار به چرخه اقتصادی کشور وارد شود. با توجه به اینکه اغلب این آثار به طور غیر قانونی از کشور خارج شده است، اتخاذ اقدامات موثر از سوی دولت، مثل نظارت گمرکی دقیق و اعمال مجازات­های تعیین شده، می ­تواند از خروج این میراث گران­بها و ارزشمند جلوگیری کند.

د: مبنای فرهنگی

امروزه از مهمترین کارکردهای یک اثر هنری کارکرد فرهنگی آن است. علایق، گرایشات، سلایق، اعتقادات و باورها شاخصه­های مهم فرهنگی هر قوم هستند که می ­تواند در آثار و ابنیه­های بجامانده از انسان­ها مشاهده شود، ضمن اینکه سنن و آداب بجامانده از گذشتگان محلی است که میتواند انتقال فرهنگی یک نسل به نسل دیگر را تسهیل نماید. میراث فرهنگی بیان­کننده پیشینه تاریخی، تمدن و فرهنگ هر کشوری است که شکل­ گیری و به وجود آمدن آن در طول سالیان متمادی صورت گرفته است. امروزه تمدن هر کشوری بر پایه فرهنگ مردم آن کشور استوار است. فرهنگ نیز نمادی از ارزش­های مادی و معنوی است که هم محیط از آن تاثیرپذیر است و هم از طرفی یقیناً هویت فرهنگی یک جامعه تحت تاثیر محیط پیرامون آنها شکل می­گیرد[38].  هویت فرهنگی، که یونسکو آن را یکی از اهداف توسعه فرهنگی می­داند، شامل هویت­های دینی، قومی، زبانی، هنری، تاریخی و جغرافیایی است که مستلزم توجه اساسی به آثار و بقایای هویت­هایی است که به صورت آموزه­های مکتوب یا شفاهی، اشیاء، امکنه، سنت­ها، ارزش­ها و باورها در جامعه وجود و نفوذ دارند.