• دیه جنین که گوشت واستخوان بندی آن تمام شده وهنوز روح در آن پیدا نشده،یکصد دینار.

  لازم به ذکر است که مراحل فوق در فقه نیز با اختلافات جزئی در شیوه تعیین آن مورد توجه قرار گرفته است : بدین توضیح که در نطفه سن جنین تا حدود دو هفته است، در علقه سن جنین تا حدود چهار هفته است؛ در مضقه تا حدود هشت هفته از سن جنین می گذرد؛ در مرحله تشکیل استخوان یا عظام عمر جنین تا حدود دوازده هفته از سن اوست ودر مرحله آخر یعنی خلقت کامل قبل از دمیدن روح تا حدود شانزده هفته از سن او می گذرد، از این دوره به بعد که جمعاً حدود چهار ماه و نیم بعد از انعقاد نطفه در رحم زن است؛ صدای قلب بچه شنیده می شود و حرکات وتکان های او محسوس تر می گردد. اختلاف در خصوص دیه در جایی پررنگ تر می گردد که روح در جنین دمیده شده باشد. در این خصوص بعضی از فقها دیه را یکصد دینار می دانند. حتی پس از دمیده شدن روح؛ مانند شیخ طوسی که بیان می دارد: « اذا ضرب بطن امراه خالقت جنیناً کاملاً و هو الحر المسلم فدیه عندنا مائه الدینار»[60] که البته قانونگذار در ماده 487 قانون مجازات اسلامی از نظر مشهور مانند حضرت امام  که می فرمایند:« جنین اگر روح در او دمیده شده باشد در او دیه کامل (هزار دینار) است در صورتی که در حکم مسلمان حر و پسر باشد ودر دختر نصف آن می باشد» [61] تبعیت کرده واینگونه بیان شده است که دیه جنین که روح در آن پیدا شده ، اگر پسر باشد دیه کامل واگر دختر باشد نصف دیه کامل واگر مشتبه باشد سه ربع دیه کامل خواهد بود.[62] لازم به ذکر است که موارد فوق در فقه امامیه مطرح می شوند ودر فقه عامه در سقط جنین صحبت از (غره) می شود که به معنی دادن برده یا کنیز می باشد. که البته بحث فقه عامه مورد نظر این بررسی نبوده است.ونیز لازم به توضیح می باشد که موارد فوق جدای از مبحث اصلی این نوشتار در خصوص اختلافات مربوط در نحوه مجازات سقط جنین می باشد.(قصاص یا دیه) بلکه فرضی را متذکر می شود که در آن فرض؛ دیه مطالبه شده است؛ ومیزان ومقدار دیه تعلق گرفته به هر مرحله از رشد جنین را متذکر می گردد.

مبحث دوم : مفهوم سقط جنین ازدیدگاههای مختلف و علل عمده سقط:

کلمه سقط در لغت به معنی افتادن ، سقوط کردن ، انداختن وخارج شدن، از بین رفتن و واقع شدن است .[63] ابن منظور گفته است: سقط، یسقطٌ  مسقوطاً در لغت به معنی افتادن و انداختن و واقع شدن است. در زبان عربی گفته می شود: «سقط شئ من یدی» یعنی وسیله از دست من افتاد. در حدیثی از پیامبر (ص) نقل است:«علی الخبیر سقطت» یعنی بر کسی که از آن آگاه است، واقع شد. همین طور «اسقطت الناقه» یعنی شتر فرزندش را انداخت.[64] در کتاب القاموس المحیط آمده است: «سقط الولد من بطن امه» : یعنی فرزند از شکم مادرش خارج شد، همچنین«سِقط» (بکسرسین)؛به معنی فرزند ناقص؛ و «سقیط» به معنی فرزند ناقص العقل است.[65] همچنین سقط در فقه و حقوق؛ در اصطلاح فقها به معنی خارج شدن جنین از رحم مادر، قبل از کامل شدن آن است. به عبارت دیگر اگر جنین قبل از پایان دوره حمل وکامل شدن به صورت مرده از رحم خارج شود، بدان «سِقط» گویند. مانند آن که جنین در شش ماهگی به صورت مرده از رحم خارج گردد.[66] با نظر به معنای مذکور سقط در اصطلاح فقه به همان معنای لغوی است؛ با این فرق که سقط در لغت دارای معنای عام است ولی در اصطلاح فقه برای سقط جنین به کار می رود.در واقع به حذف یا بیرون آمدن یا بیرون آوردن رویان یا جنین مرده یا زنده از رحم، سقط جنین  یا «آفگانه شدن» گفته می شود. و اما قانون مجازات اسلامی که در جلسه مورخ 7/9/1370 مجمع تشخیص مصلحت نظام با تصویب ماده 5 آن ، بدانگونه که قبلا در مجلس شورای اسلامی تصویب شده بود به تصویب نهایی رسید نیز به پیروی از احکام فقه اسلامی سقط جنین را تعریف نکرده است بلکه در کتاب چهارم در باب دیات مواد 487 الی 493 را به دیه مقرر برای سقط جنین اختصاص داده است و این همان موادی است که قبلاً قانون گذار در قانون دیات مصوب بیست وچهارم آذر ماه 1361 در مواد 194 الی 200 بعنوان دیه سقط جنین آنرا تصویب و دادگاهها آنرا اجرا واعمال می نمودند که لازم است قبل از ورود به بحث این مقاله ابتدا ذیلا با توجه به حقوق اسلامی و نیز حقوق تطبیقی تعریف این جرم؛ وارکان تشکیل دهنده آن مورد بررسی قرار گیرد تا با شناخت کامل از جرم بودن عمل بتوان اعمال مجازات مقرر قانونی در آنرا مورد توجه قرار داد .[67] منتها تا حدودی می توان اینگونه بیان نمود که سقط جنین در حقوق عبارتست از اخراج عمدی وغیر طبیعی و قبل از موعد طبیعی جنین به نحوی که حمل خارج شده از بطن مادر زنده نباشد یا قابل زیستن نباشد. لذا می توان اینگونه نتیجه گرفت که مفهوم سقط جنین در حقوق نیز تا حدودی نزدیک به تعریف فقها؛ و مفهوم فقهی آن می باشد. در اصطلاح پزشکی نیز سقط جنین اخراج عمدی یا مصنوعی یا خروج خود به خود حمل ناقص الخلقه و یا ناتمام قبل از موعد طبیعی می باشد. از نظر پزشکی قانونی اگر خروج جنین پس از شش ماه با بدست آوردن توانایی زندگی خارج از رحمی آن صورت گیرد ، زایمان قبل از موعد نامیده می شود و اگر جنین قدرت زیستن نداشته باشد، سقط جنین محسوب می گردد[68] . برای وقوع سقط؛ فعل مرتکب ممکن است به چند صورت به وقوع بپیوندد منتها این افعال می بایست تنها به صورت فعل مثبت مادی خارجی واقع گردند و ترک فعل نمی تواند موضوع جرم سقط جنین قرار گیرد. فعل مرتکب ممکن است به صور زیر انجام گیرد: حالت اول- گاهی عمل سقط جنین ممکن است توسط افراد ثالث وغیر متخصص صورت گیرد، هم چنانکه در ماده 623 قانون مجازات اسلامی آمده است: « هرکس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد به حبس از شش ماه تا یک سال محکوم می گردد واگر عالماً وعامداً زن حامله ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد»[69] در اینجا عمل شخص ثالث نوعی معاونت در جرم است. چرا که از طرفی موجب وقوع جرم شده واز طرف دیگر با هدایت و راهنمایی خود، زن را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نموده است؛ ولی قانونگذار عمل شخص ثالث را به عنوان جرم خاص تلقی و برای مرتکب مجازات خاصی را مقرر نموده است. حالت دوم- گاهی عمل سقط جنین ممکن است توسط افراد متخصص یا ماما یا دارو فروش وغیره صورت گیرد. در اینجا اگر شخص متخصص با علم و عمد اقدام به سقط جنین نماید، عمل او «بالمباشره» واگر فقط وسایل سقط جنین را فراهم کند ، بدون اینکه مستقیماً در اسقاط جنین دخالتی کرده باشد، عمل او «بالتسبیب» است. همانگونه که مطابق ماده 623 قانون مجازات اسلامی «اگر طبیب یا ماما یا دارو فروش واشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام می کنند؛ وسایل سقط جنین را فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نماید به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد…»[70] حالت سوم- گاهی ممکن است توسط افراد غیر متخصص توأم با قهر وخشونت وآزار بر روی زن حامله صورت گیرد و موجب اسقاط جنین شوند. در این حالت مجازات مرتکب که با علم و عمد صورت گرفته باعث اعمال مجازات شدیدتری خواهد بود. که ماده 622 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد : «هرکس عالما وعامدا به واسطه ضرب یا اذیت وآزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود. علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد»[71]. حالت چهارم-  زمانی است که خود زن بالمباشره اقدام به سقط جنین می نماید وآن موقعی است که زن عالماً وعامداً و بدون اجازه پزشک به خوردن ادویه یا مأکولات یا مشروبات یا استعمال وسایل مذکوره اقدام نماید[72] . لازم به ذکر است تفاوتی بین اینکه حاملگی زن ناشی از رابطه مشروع باشد ویا زنا یا وطی به شبهه وتا تلقیح مصنوعی نیست ودر این قبیل موارد شامل عمومات حرمت و احترام به جنین بوده ودلیل خاصی که بتوان موجب جواز سقط در این قبیل موارد دانست وجود ندارد»[73]