استاد راهنما:
 

دکتر هما رجایی
 

مهر ماه 1392
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

چکیده
 
رزماری به عنوان یک گیاه آروماتیک دارای برگهای همیشه سبز، با پتانسیل تولید اسانس، در صنعت غذا، عطریات و ترکیبات دارویی استفاده دارد. این پژوهش به منظور بررسی ساختار تشریحی و فعالیت ضد میکروبی برگهای رزماری در مراحل تدریجی تکوین صورت گرفته است. جوانه انتهایی و چهار مرحله نموی برگ رزماری با بهره گرفتن از میکروسکوپ نوری مطالعه شدند. در طی فعالیت برگزایی، مریستم انتهایی ساقه به صورت دوره ای مرتباً از سطح بیشینه و کمینه عبور کرد. سیستم‌های پوششی، آوندی و زمینه‌ای به ترتیب تمایز یافتند. تغییرات تکوینی اساساٌ شامل افزایش ضخامت کوتیکول در سطح بالایی، افزایش تعداد روزنه‌ها در سطح پایینی برگ، گسترش فضای بین سلولی در مزوفیل و تمایزیابی کلانشیم بود. سه نوع کرک غده‌ای و دو نوع کرک غیر غده‌ای، در هر دو سطح بالایی و پایینی برگ مشاهده شدند. انواع کرکهای غده‌ای و غیر غده‌ای از اولین مرحله تکوین برگ بوجود آمده و تمایز یافتند. با بلوغ برگ از میزان کرکها کاسته ‌‌شد. اسانس برگهای رزماری، در مراحل مختلف تکوین با بهره گرفتن از روش تقطیر با آب جدا شده و فعالیت ضد میکروبی آنها بر علیه سه نوع باکتری با دو روش انتشار دیسک و رقت‌سازی میکروبراث مطالعه گردید. بالاترین مقدار و همچنین میزان فعالیت اسانس مربوط به دومین مرحله تکوین برگ بر علیه باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و با میزان حداقل غلظت ممانعت کننده 122/0 بود. با بلوغ برگ تاثیر اسانس بر روی باکتری استافیلوکوکوس اورئوس کاهش و بر باکتری اشریشیا کولای افزایش یافت. فعالیت ضدمیکروبی اسانس با تراکم و فعالیت ترشحی کرک‌های غده‌ای در طی تکوین برگ رزماری مطابقت داشت.
 
فهرست مطالب
 
عنوان                               صفحه
فصل اول: مقدمه 1
 
فصل دوم: مروری بر تحقیقات پیشین 2
2-1- جوانه انتهایی و تکوین برگ در گیاهان دولپه و نعناعیان 9
2-2- ساختار ترشحی در تیره نعناعیان و رزماری 11
2-3- یافته های فیتوشیمیایی در گیاه رزماری 13
2-4- خواص دارویی، ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی گیاه رزماری 13
اهداف پژوهش 17
 
فصل سوم: مواد و روش ها 19
3-1- انتخاب نمونه گیاهی 19
3-2- آماده‌سازی نمونه‌ها جهت مطالعات سلولی تکوینی با بهره گرفتن از میکروسکوپ نوری 19
3-2-1- تثبیت 19
3-2-2- آبگیری 20
3-2-3- نفوذ پذیری 20
3-2-4- قالب‌گیری 21
3-2-5- برش‌گیری 21
3-2-6 – رنگ‌آمیزی 21
3-2-7- مشاهده و عکسبرداری 22
3-3- بررسی فعالیت ضد میکروبی برگ رزماری در مراحل مختلف تکوین 22
3-3-1- نمونه گیاهی 22
3-3-2- استخراج اسانس 23
3-3-3- نژادهای باکتریایی 23
3-3-4- احیاء باکتریهای لیوفیلیزه 24
3-3-5- محیط استاندارد نیم مک فارلند 24
3-3-6- تعیین خاصیت ضد باکتری 24
3-3-6-1- کنیک Disc diffusion 25
3-3-6-2- محاسبه حداقل غلظتهای ممانعت کننده و کشنده 26
 
فصل چهارم: نتایج. 28
4-1- بررسی خصوصیات ظاهری گیاه رزماری 28
4-2- ساختار تشریحی برگ رزماری 36
4-3- بررسی های تکوینی 43
4-3-1- جوانه انتهایی ساقه و برگزایی 43
4-3-2- مراحل تکوینی برگ 44
4-3-2-1- اولین مرحله تکوین 45
4-3-2-2- دومین مرحله تکوین 47
4-3-2-3- سومین مرحله تکوین 48
4-3-2-4- چهارمین مرحله تکوین 49
4-4- اندازه گیری میزان اسانس در مراحل مختلف تکوین 104
4-5- بررسی فعالیت ضد میکروبی در مراحل تدریجی تکوین 105
 
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری. 121
5-1- ویژگی های ظاهری 121
5-2- بررسی ساختار و تغییرات تکوینی 122
5-2-1- بنیان گذاری برگ 123
5-2-2- تکوین برگ گیاه رزماری 126
5-3- انواع کرکهای غده‌ای و رابطه بین تمایزیابی آنها و تکوین برگ 130
5-4- بررسی فعالیت ضد میکروبی برگ رزماری در مراحل مختلف تکوین 132
5-5- رابطه بین میزان اسانس، فعالیت ضد میکروبی و تکوین برگ 134
پیشنهادات پژوهشی آینده 135
 
فهرست منابع 136
 
فهرست جدول ها
 
عنوان و شماره                                  صفحه
جدول شماره‌ی 1- میانگین میزان اسانس مراحل مختلف تکوین برگ رزماری. 104
جدول شماره‌ی 2- فعالیت ضد میکروبی اسانس دومین مرحله تکوین برگ رزماری بر اساس محاسبه قطر هاله عدم رشد (mm) بر روی سویه های باکتری مورد آزمایش. 106
جدول شماره‌ی 3- فعالیت ضد میکروبی اسانس سومین مرحله تکوین برگ رزماری بر اساس محاسبه قطر هاله عدم رشد (mm) بر روی سویه های باکتری مورد آزمایش. 107
جدول شماره‌ی 4- فعالیت ضد میکروبی اسانس چهارمین مرحله تکوین برگ رزماری بر اساس محاسبه قطر هاله عدم رشد (mm) بر روی سویه های باکتریایی مورد آزمایش. 107
جدول شماره‌ی 5- تعیین میزان حداقل غلظتهای ممانعت کننده رشد و کشنده اسانس برگ رزماری در مراحل مختلف تکوین، برروی سویه‌های باکتریایی استاندارد مورد آزمایش. 108
جدول شماره‌ی 6- میانگین قطر هاله عدم رشد اسانس خالص برگ رزماری در مراحل مختلف تکوین، برروی سویه‌های باکتریایی استاندارد مورد آزمایش. 108
 
فهرست تصاویر
 
عنوان                                         صفحه
تصویر 1- محل جمع آوری نمونه، باغ گیاهشناسی ارم دانشگاه شیراز، بخش باغ صخره‌ای. 29
تصویر 2- قسمتی از شاخه رزماری. 30
تصویر 3- بخشی از برگ بالغ در گیاه رزماری. 31
تصویر 4- – بخشی از برگ بالغ در گیاه رزماری، سطح زیرین. 32
تصویر 5- گلهای آبی مایل به بنفش کنار برگها‌ی گیاه رزماری در فصلهای پاییز و بهار مشاهده می‌شوند 33
تصویر 6- برگها‌ی گیاه رزماری در مراحل انتخاب شده تکوینی. 34
تصویر 7- موقعیت برگهای رزماری در مراحل تدریجی تکوین. 35
تصویر 8- نمای کلی از برگ بالغ درگیاه رزماری، برش عرضی و دستی. 37
تصویر 9- نمای کلی از کرکها‌ی محافظتی و یک کرک غده‌ای در برگ بالغ رزماری، برش عرضی و دستی. 39
تصویر 10- نمای کلی از یک کرک غده‌ای در برگ بالغ رزماری، برش عرضی و دستی. 39
تصویر 11- نمای کلی از یک کرک غده‌ای در برگ بالغ رزماری، برش عرضی و دستی. 40
تصویر 12- بخشی از برگ بالغ درگیاه رزماری، برش عرضی و دستی. 41
تصویر 13- بخشی از مزوفیل، برش عرضی و دستی برگ بالغ درگیاه رزماری. 42
تصویر 14- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 51
تصویر 15- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 52
تصویر 16- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 53
تصویر 17- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 54
تصویر 18- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 55
تصویر 19- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 56
تصویر 20- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 57
تصویر 21- عملکرد پلاستوکرونی در رأس گیاه رزماری با برگهای متقابل. 58
تصویر 22- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 59
تصویر 23- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 60
تصویر 24- تمایز اولیه سیستم پیش‌آوندی در برش عرضی، اولین مرحله تکوین برگ رزماری. 61
تصویر 25- برش عرضی برگ رزماری در یک مرحله پیشرفته‌تر و پهنک گسترده. 62
تصویر 26- برش عرضی، اولین مرحله تکوین برگ رزماری. 63
تصویر 27- تمایز سیستم آوندی collateral در اولین مرحله تکوین برگ رزماری، برش عرضی. 64
تصویر 28- مراحل تکوین و تمایز‌یابی کرک‌های غده‌ای در برش عرضی از اولین مرحله تکوین برگ رزماری. 65
تصویر 29- ادامه تکوین و تمایز‌یابی کرک‌ها‌ی غده‌ای در برش عرضی از اولین مرحله تکوین برگ رزماری 66
تصویر 30- مراحل تکوین و تمایز‌یابی کرک‌های محافظتی در برش عرضی از اولین مرحله تکوین برگ رزماری. 67
تصویر 31- تکوین و تمایز‌یابی انواع کرک‌ها‌ در برش عرضی اولین از مرحله تکوین برگ رزماری. 68
تصویر 32- برش عرضی از اولین مرحله تکوین برگ رزماری. روزنه ها در گیاه رزماری از نوع برجسته (Raised stomata) می‌باشد. 69
تصویر 33- برش عرضی از اولین مرحله تکوین برگ رزماری. 70
تصویر 34- نمای کلی از پایان مرحله اول تکوین در برگ رزماری، برش عرضی. 71
تصویر 35- برش عرضی از پایان اولین مرحله تکوین برگ رزماری. 72
تصویر 36- نمای کلی از دومین مرحله تکوین برگ رزماری، برش عرضی. 73
تصویر 37- برش عرضی از دومین مرحله تکوین در برگ گیاه رزماری. 74
تصویر 38- برش عرضی از دومین مرحله تکوین در برگ گیاه رزماری. 75
تصویر 39- برش عرضی از دومین مرحله تکوین در برگ گیاه رزماری. 76
تصویر 40- برش عرضی از رگبرگ اصلی در دومین مرحله تکوین برگ گیاه رزماری 77
تصویر 41- برش عرضی برگ گیاه رزماری در پایان دومین مرحله تکوین. 78
تصویر 42- برش عرضی بخش قاعده‌ای برگ گیاه رزماری در پایان دومین مرحله تکوین. 79
تصویر 43- برش عرضی از برگ گیاه رزماری در دومین مرحله تکوین. 80
تصویر 44- نمای کلی کرک ترشحی Capitate در برش عرضی برگ رزماری در دومین مرحله تکوین. 81
تصویر 45- نمای کلی از کرک ترشحی Peltate در برش عرضی از دومین مرحله تکوین برگ رزماری. 82
تصویر 46- نمایی از چند نوع کرک در برش عرضی دومین از مرحله تکوین برگ رزماری 83
تصویر 47- نمای کلی از چند نوع کرک در برش عرضی از دومین مرحله تکوین برگ رزماری. 84
تصویر 48- نمای کلی از چند نوع کرک در برش عرضی از دومین مرحله تکوین برگ رزماری. 85