یکی از اصطلاحاتی که در عرصه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه با آن مواجه می شویم اصطلاح ««بازداشت» است.از آن جایی که برحسب مقتضیات زندگی اجتماعی و الزام های قوانین داخلی کشورها، امکان بازداشت اشخاص بنابر دلایل گوناگونی وجود دارد، از این رو در نظام بین المللی حقوق بشر جهت صیانت از کرامت ذاتی اشخاص و پیشگیری از تعرض های خودسرانه نسبت به افراد و امنیت شخصی و تمامیت جسمانی و روحی آن ها، ضمن تدوین مقررات عمومی درباره شرایط دستگیری، توقیف و بازداشت افراد، حمایت های ویژه و خاصی نیز جهت حمایت از اشخاص یا افراد تحت هرگونه بازداشت به عمل آمده است. حال لازم می دانیم ابتدا به مفهوم بازداشت و سپس انواع آن اشاره کنیم. گفتار اول: بازداشت در لغت و در اصطلاح حقوقی بازداشت در لغت به معنای منع، ممانعت، توقیف و حبس آمده است.[10] معانی اولیه از مفاهیم دستگیری و بازداشت توسط کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد مقرر شده است.این کمیته دستگیری را این طور تعریف کرده است:” عمل گرفتن یک شخص و در حبس قرار دادن او تحت اقتدار قانون و مدت زمانی که او در توقیف قرار دارد تا زمانی که در حضور مقام ذی صلاح اقامه دعوی کند به این منظور که حبس او ادامه یابد یا او را آزاد کنند”.[11] تعریف لفظی این اصطلاح را همچنین می توان در «مجموعه اصول برای حمایت از تمامی اشخاص تحت هر شکل از بازداشت یا حبس»[12] ملاحظه نمود.طبق این تعریف بازداشت یعنی شرایط اشخاص بازداشت شده، یعنی هر شخصی که از آزادی شخصی در نتیجه محکومیت برای ارتکاب خلاف محروم شده است. در واقع بازداشت، سلب آزادی از متهم و زندانی کردن او در طول تمام یا قسمتی از تحقیقات مقدماتی توسط مقام صالح قضایی می باشد و باید به این نکته نیز توجه داشت که فرد محروم از آزادی مجاز به ترک محل مربوطه به طور دلخواه نبوده، ترک مکان نیاز به دستور مقام های قضایی یا اداری دارد. برخی از حقوق دانان نیز در رابطه با بازداشت تعاریفی را ارائه نموده اند.از جمله آقای ژان بی اسپروتل بیان می کند: «توقیف احتیاطی عبارت است از دستوری که توسط بازپرس صادر و در اجرای آن متهم دستگیر و برای ادامه تحقیقات و محاکمه به زندان تحویل می گردد». همچنین به عقیده پروفسور گارو: «بازداشت عبارت است از این که مقصر را در تمام مدت استنطاق مقدماتی و یا یک قسمت از آن در زندان حبس نمایند، همچنین ممکن است این بازداشت تا زمان تصمیم نهایی ادامه یابد».[13] گفتار دوم: بازداشت قانونی و غیرقانونی بند اول: بازداشت قانونی زمانی که بازداشت به منظور خاص و با دستور مقام قضایی صورت بگیرد، بازداشت قانونی تلقی می شود.شرایط قانونی بودن بازداشت یکی از مهم ترین مباحث حقوق بشری است که تقریبا در تمام اسناد مهم بین المللی جهانی و منطقه ای مورد تصریح و تأکید قرار گرفته است.در نتیجه به منظور قانونی بودن و طبق مقررات حقوق بین الملل بشری دستگیری و بازداشت باید مطابق قوانین رسمی داخلی و حقوق بین المللی انجام گیرد. کمیته حقوق بشر در مواردی خاص روشن ساخته است که بازداشت در بازداشتگاه طبق بند (1) ماده 9 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی[14] به منظور جلوگیری از فرار متهم، ضروری و قانونی می باشد.[15] در موارد دیگری بازداشت متهم به منظور حفظ نظم و آرامش اجتماعی و تسکین افکار عمومی انجام می گیرد.[16] کمیته همچنین بیان می کند اگر بازداشت به منظور حفظ نظم عمومی باشد باید توسط مقرراتی کنترل گردد، یعنی نباید خودسرانه باشد و باید بر اساس رویه های قانونی باشد و در مواردی که نقضی صورت گرفته باید جبران خسارت گردد.[17] قانونی بودن بازداشت باید توسط دادگاه تعیین شود.در یک مورد که فاعل جرم، به دستور پلیس و تحت قانون بازداشت شد، قانونی بودن بازداشت توسط دادگاه مورد بررسی قرار نگرفت تا این که بعد از هفت روز دستور بازداشت تایید شد.در نظر کمیته حقوق بشر این تأخیر بند (4) ماده 9 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی[18] را نقض کرده بود زیرا شخص بازداشت شده باید مستحق انجام اقدامات و روند دادرسی در حضور دادگاه باشد، به این دلیل که دادگاه ممکن است بدون تأخیر تصمیم به قانونی بودن بازداشت گیرد و یا در صورتی که بازداشت غیرقانونی باشد، دستور آزادی شخص را دهد.[19] قابل توجه است که این تضمینات مهم قانونی در تمام موارد محرومیت از آزادی خواه موارد جنایی یا اداری، قابل اجرا هستند.[20] بند دوم: بازداشت غیرقانونی یا خودسرانه و حق جبران خسارت دستگیری و بازداشت مجرم اگرچه یکی از معیارهای تحقق عدالت به حساب می آید اما گاهی این توقیف جنبه غیرقانونی می یابد.زمانی که مقامات دولتی بدون دلیل مناسب، صحیح و قانونی اشخاص را در بازداشت یا حبس قرار دهند، بازداشت خودسرانه[21] تلقی می گردد.به طور وضوح زمانی که شخصی بدون حکم یا احضاریه دستگیر می شود و بدون حکم دادگاه در بازداشت نگه داشته می شود، این امر در واقع نقض حق آزادی از دستگیری و بازداشت خودسرانه است.[22]