رفتار متقابل سیاسی در قبال معاهده سیاسی متجلی می شود دراین صورت اتباع هر یک از طرفین صرفاً از حقوقی که در معاهده تصریح شده است برخوردار می گردند. رفتار متقابل قانونگذاری به این معنی است که قانون یک کشور داشتن حقی رادر مورد بیگانه منوط به شناختن همان حق در نص صریحی از قانون مملکت متبوع بیگانه بداند. از آنجایی که حق مزبور باید تصریح شود، لذا منحصراَ در روابط بین کشورهایی قابل اجراست که دارای قوانین موضوعه هستند. منظور از رفتار متقابل عملی این است که اتباع بیگانه عملاً از بعضی حقوق طبق عرف و عادت و رویه قضایی و اداری در قلمرو دولتی برخوردار شوند که دولت های متبوع آنها هم همین حقوق را به موجب عرف و عادت و رویه قضایی و اداری برای اتباع آن دولت به مورد اجرا در آورند. ایراد این نوع رفتار متقابل از لحاظ اثبات قضیه است و بایستی مرجع صلاحیتداری وجودداشته باشد تا آن را احراز و تصدیق نماید.

• قوانین داخلی

«قوانین داخلی هر کشور در صورتی که حداقل حقوقی را که مطابق اصول کلی حقوق بین الملل برای بیگانگان پیش بینی شده است رعایت بنمایند، می توانند با درنظر گرفتن سیاست عمومی کشور هر طور که بخواهند وضع اجانب را معین و مشخص نمایند».[29]

مبحث دوم: مهاجرت غیرقانونی_ قاچاق انسان و مفاهیم مربوطه

در این مبحث به تعریف مهاجرت غیر قانونی و قاچاق انسان و نیز مقایسه ی اجمالی این دو و حقی که افراد برای مهاجرت و ترک سرزمین خود را دارند و مفهوم قربانی جرم و جایگاه او در حقوق بین الملل کیفری و حمایت از آن طبق اسناد بین المللی می پردازیم.

گفتار اول: پدیده مهاجرت و نوع غیر قانونی آن

مهاجرت[30] از کلماتی است که علوم مختلف به تناسب نیاز خود به تعریف این کلمه پرداخته اند، همچنین در علم جمعیت- شناسی افراد با توجه به نگرش ها و دیدگاه های خود به تبیین این کلمه پرداخته اند، « در جمعیت شناسی، به طور عام مهاجرت عبارت است از تغییر محل اقامت فرد از محلی به محل دیگر».[31] مهاجرت در کتاب لغت نامه جمعیت شناسی سازمان ملل اینگونه تعریف شده است: «شکلی از تحرک جغرافیایی یا ترک مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می گیرد. این تحرک جغرافیایی تغییر اقامتگاه از مبدأ یا محل حرکت به مقصد یا محل ورود می باشد. این گونه مهاجرت ها را مهاجرت دائم می گویند و باید آن را از اشکال دیگر حرکات جمعیت که متضمن تغییر دایمی محل اقامت نمی باشد تفکیک کرد.»[32] مهاجرت پدیده ای جدید و تازه نیست که علم خاص به آن پرداخته باشد، شاید بتوان گفت که این پدیده همیشه با انسان قرین بوده است و چون انسان تنوع طلب و به دنبال منفعت بیشتر در همه ی دوران تاریخ بوده، از همان ابتدا،  این پدیده وجود داشته است. منتهی تفاوت این مهاجرت ها در وجود انگیزه ها و محرک های متفاوتی است که انسان با توجه به آن، دست به چنین اقداماتی زده و مهاجرت می کند. مهاجرت عبارت است از جابه جایی مردم از مکانی به مکان دیگر برای کار یا زندگی. مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد دورکننده ای مانند فقر، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و نیز کمبود امنیت مهاجرت می کنند. دلیل دوم می تواند شرایط و عوامل مساعد جذب کننده مانند امکانات بهداشتی بیشتر، آموزش بهتر، درآمد بیشتر و مسکن بهتر در مقصد مهاجرت باشد. مهاجرت گونه های متفاوتی دارد: مهاجرت خارجی، بین کشور ها صورت می گیرد و مهاجران از کشوری به کشور دیگر مهاجرت می کنند در حالی که مهاجرت داخلی جابه جایی بین نواحی داخلی یک کشوراست. حرکت روزانه مردم از حومه ها و شهرک های اطراف به داخل شهر های بزرگ برای رفتن به محل کار یا استفاده از خدمات داخل شهر ها، نوعی مهاجرت داخلی است که به آن مهاجرت روزانه گفته می شود. در این نوع مهاجرت مردم شبها به محل سکونت خود باز می گردند. حرکت کوچ نشین ها و جابجایی کارگران از شهرها به روستاها نوعی دیگر از مهاجرت داخلی است که به آن مهاجرت فصلی می گویند. پناهندگی نوعی از مهاجرت خارجی است که عوامل داخله در مبدأ مردم را مجبور به نقل مکان می کند. برخی مهاجرت های خارجی با هدف دستیابی به منابع طبیعی و ثروت و یا دستمزد و رفاه بیشتر انجام می پذیرد که به آن مهاجرت اختیاری گفته می شود. در این گونه مهاجرت ها کشور مبدأ دچار مشکلات اقتصادی است. امروزه مهاجرت غیر قانونی[33] کم و بیش دامن گیر تمام کشورهای جهان شده است. اما به نظر می رسد مهاجرت واقعیتی انکار ناپذیر و غیر- قابل تفکیک از زندگی است و همچنین به منزله ی بخشی از فرآیند ادغام جهانی در حال شتاب گرفتن است. الگوهای جهان گستر مهاجرت را می توان بازتابی از پیوندهای در حال تغییر اقتصادی – سیاسی و فرهنگی بین کشورها تلقی کرد. برآورد شده است که جمعیت مهاجران جهان در سال 1990 بیش از 80 میلیون نفر بوده که 20 میلیون نفر از آنان را آوارگان تشکیل می دادند. به ظاهر این رقم در اولین سال- های قرن 21 رو به فزونی خواهد رفت و بر همین اساس برخی از اندیشمندان، سده بیست و یکم را “عصر مهاجرت” نامیده- اند.[34] جامعه شناسان چهار مدل را برای مهاجرت معرفی کرده اند که حرکات جهانی جمعیت ها را از 1945 به بعد توصیف می- کند. مدل کلاسیک مهاجرت برای کشورهایی مثل کاندا، ایالات متحده و استرالیا مصداق دارد که اصولا به عنوان ” ملل مهاجر” تشکیل شده اند . در چنین مواردی، مهاجرت به دورن، که از سوی کشورهایی مثل فرانسه و انگلیس دنبال می شد، با ورود مهاجران مستعمرهای سابق خود بیش تر موافقت و مساعدت می- کردند. کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، بلژیک، خط مشی سومی را دنبال کرده اند – مدل کارگران میهمان، در این الگو مهاجران به صورت موقتی در کشور پذیرفته می شوند که غالبا به منظور بر آوردن تقاضاهای بازار کار است، اما این مهاجران پس از اقامت طویل المدت هم نمی توانند از حقوق شهروندی برخوردار شوند و بالاخره مدل های غیرقانونی مهاجرت به درون، که به دلیل دشوار شدن قوانین مهاجرپذیری بر اکثر کشورهای صنعتی ، به نحوه فزاینده ای رواج می یابد[35] مهاجرانی که می توانند، چه مخفیانه و چه با تظاهر به ” غیرمهاجر” بودن، وارد یک کشور شوند، غالباً می توانند به صورت غیرقانونی بیرون از قلمرو جامعه ی رسمی همان جا زندگی کنند. مثال های این مدل را می توان در شمار فراوان افغانهایی که به صورت غیرقانونی در تمام نقاط کشور هستند مشاهده کرد. حال قبل از پرداختن به تعریف مهاجرت غیر قانونی لازم به یادآوری است که در هر دوره زمانی که جامعه دچار بحران شد مانند: بحران های سیاسی، تعارض و کشمکش بین کشورها، بلایای طبیعی، قحطی، جنگ، گرسنگی، بیماری و عدم رعایت حقوق بشر و بخصوص مشکلات اقتصادی، آهنگ مهاجرت اعم از قانونی و غیر قانونی سرعت بیشتری می گیرد. اما در خصوص تعریف مهاجرت غیر قانونی می توان گفت: هر نوع مهاجرتی بر خلاف قوانین مصوب دولتی را غیرقانونی می نامند. در قانون مربوط به منع قاچاق مهاجران غیرقانونی مصوب سال 1999 قضایی ایرلند مهاجرت غیرقانونی این گونه تعریف شده است: ” مهاجرت غیرقانونی ” عبارت است از هر تبعه خارجی که به طور غیرقانونی وارد کشور شود یا در جستجوی راهی برای ورود برآید.