به دفعات در جداسازی اختراع از نوآوری اشتباه شده است. سمینال بیان کرده است که نوآوری، کاربرد جدیدی از اختراع، کشف یا دانش موجود یا جدید است. طبق این تعریف بانکداری اینترنتی می‌تواند بعنوان یک نوآوری که الگوهای مصرف پذیرندگان را تغییر می‌دهد، در نظر گرفته شود. نوآوری‌ها ابعاد مختلفی دارند که همگی روی پذیرش‌شان اثر گذارند. بعضی از این ابعاد به شرح زیر است: (p15،2008،Eriksson,et al  ). الف) نوآوری‌های ریشه‌ای در مقابل نوآوری‌های اضافی- نوآوری‌های اساسی نیازمند تغییرات گسترده در عملیات روزانه پذیرندگان است. می‌توان گفت بانکداری اینترنتی یک نوآوری افزوده است. چون به خدمات بانکداری سنتی افزوده می‌شود. برای استفاده از آن، مشتریان می‌توانند به تجربیات اینترنتی قبلی‌شان نیز تکیه کنند. بانکداری اینترنتی یک نوآوری ریشه‌ای برای فردی است که از قبل تجربه‌ای در استفاده از اینترنت و همین‌طور بانکداری نداشته باشد. ب) نوآوری‌های فرآیند در مقابل نوآوری‌های محصول– نوآوری‌های محصول دارای ارزشی در خودشان می‌باشند، در حالیکه نوآوری‌های فرآیندی، وسیله‌ای برای برخی هدف‌های فراتر از خودشان را تامین می‌کنند. بانکداری اینترنتی بطور گسترده‌ای گرایش فرآیندی دارد، چون کانالی برای انجام فعالیـت‌های بانکی روزانه است که کاملا شبیه انجام آنها از طریق کانال‌های سنتی است. ج) استفاده اختیاری در مقابل اجباری– پذیرش بانکداری اینترنتی تصمیمی اختیاری است. مشتری می‌تواند علی‌رغم فعالیـت‌های ترویجی ارائه کنندگان خدمات، از کانال‌های سنتی بانکداری استفاده کند.

2-8-پرورش ایده های خلاقانه و نوآورانه

نوآوری بدون خلاقیت اتفاق نمی افتد و خلاقیت نیز به تنهائی منجر به نوآوری نمی شود. خلاقیت می تواند ذاتا به شخصیت فرد مرتبط باشد یعنی شخصی باشد ، خلق یک نظر، یک تکنیک یا یک طرح جدید، که برای خالق آن پر معنی و ارزشمند است . نوآوری زمانی اتفاق می افتد که خلاقیتی منجر به ایجاد یک طرح، محصول، فرایند یا تکنولوژی جدیدشودکه مورد استفاده و قبول گروه زیادی از افراد جامعه قرار گیرد.ایده های خلاق غالبا بیشتر از نوآوری واقعی یا حقیقی ارائه می شود . برای یک جامعه رشد و تکامل هر دوی آنها لازم است. کلید موفقیت یک خلاقیت و نوآوری توسط افراد با آزمایش های مختلف و استفاده موثر، کشف می شود.افراد، شرکت ها، دولت، اجتماع وکسانی که به پرورش خلاقیت و نوآوری نمی پردازند، قربانی سقوط به رکود هستند و به تدریج منسوخ وخارج از رده خواهند شد(سیدجوادین،1384،ص 14).

2-8-1-پرورش خلاقیت

برای بیشتر افراد ایجاد ایده های خلاقانه در مسیر هایی خارج از روند معمولی تفکر، اتفاق می افتد. خلاقیت، درواقع تجربه ای از تمرکز و توجه به موضوعی است. زمانی که افکاری در ذهن طراحان در حال شکل گیری است در نظر اول به صورت معلق و بی هدف به نظر می رسند اما در واقع این خلاقیت است که در حال شکل گیری است .ایجاد ایده های خلاق به محیطی هایی نیاز دارد ،که برای هر طراح منحصر به فرد است. برای جرقه زدن قوه تصوربعضی از متفکران خلاق در محیط هایی عاری از عدم تمرکز و بعضی دیگر نیاز به سرو صدا و شلوغی دارند.نه تنها طراحان نیاز به محیطی دارند که بهتر الهام بگیرند بلکه کسانی هم که این افراد را استخدام می کنند باید برای آنها چنین محیطی هایی را به وجود آورند(12p،2010،Burke)

2-8-2-خلاقیت فردی در مقابل نوآوری تیمی

در گذشته ذهن های خلاق و هنرمند در خلوت و تنهایی شکوفا می شدند زیرا تنهایی باعث ایجاد تمرکز زیادی روی موضوع می شود که طراحان آن را مساعد برای ایجاد خلاقیت می دانند. اما به ندرت افراد در تنهایی و خلوت به نوآوری و ابداع می رسند. بسیاری از افراد در ادامه روند تکمیل برخی پروژه ها، محصولات و فرآیند های انجام شده ، به فعالیت و ارائه ایده های خلاقانه می پردازند(12p،2010، Burns). افراد خلاق، مدیون کسانی هستند که به پرورش استعداد ها در یک محیط مستعد برای ارائه افکار خلاقانه تلاش می کنند . ارائه ابداعات جدید فقط به طراحان خلاق و نوآوران بستگی ندارد، بلکه به موسسات و شرکت هایی که این خلاقیت ها را به بازار معرفی می کنند نیز ارتباط دارد.موسسات و شرکت ها، ایده های خلاقانه، را از محیط و سیستم دانشگاه خارج کرده و به محیط دیگری برای رشد و پرورش انتقال می دهد(p48،2010Burns)

2-8-3-نوآوری رو به پیشرفت

هدف اپل از ارائه طرح های جدید برای بیشتر کردن لذت موفقیت است. ارائه این طرح ها برای رفع نیاز فعلی مردم نیست بلکه برای دستیابی به طرح هایی جدید برای رفع نیاز آنها در آینده است .ارائه طرح هایی نوآورانه با معنی، مفهوم جدید و با هدف انتقال امکانات نوظهور است. بهترین ابداعات مفهومی را انتقال میدهند که قبلا غیر قابل تصور بوده است. افراد خلاق و نوآور حقیقی به مشکلات پیرامون خود توجه نمی کنند اما در جستجوی پیدا کردن راه حل برای رفع آنها هستند. آنها به امید ها، آرزو ها و رویاهای مردم دنیا توجه می کنند. ارائه ابداعات خلاقانه بیشترین قسمت تصورات انسانها را اشغال کرده است. این تصورات به آنها امید می بخشد، فرصت ها و سطح زندگی مردم دنیا را بالا می برد و مدل تجاری دنیا در آینده خواهد بود. بعضی از شرکت ها از این مدل تجاری به عنوان یک نوآوری مزاحم یا پرسر و صدا یاد می کنند اما کسانی که از این تغییر و نوآوری استقبال نمی کنند از مرحله پیشرفت پرت بوده و به حاشیه رانده خواهند شد( 22p، 2011، Delbecq).

2-8-4-نوآوری و خلاقیت جهانی

اینترنت کمک زیادی به طراحان برای ارائه ایده های جدید یا پیشبرد روند فعالیت های دیگران، می نماید. دهکده جهانی به تقسیم و گسترش علایق و احساس های مشترک بین افراد، طراحان و نمایش طرح های خلاقانه می پردازد. اینترنت باعث شده است که افراد خلاق فراتر از مرز های موسسات برای یافتن راه حل های جدید اقدام کنند. با وجود اینترنت دیگر نیازی نیست که طراحان در یک محل ثابت بمانند آنها می توانند در هر جایی که هستند در جهت ارائه طرح ها و ایده های نو اقدام نمایند. همراه با پیشرفت های مختلف در علوم گوناگون و بخصوص در عرصه تکنولوژی و فناوری ها ، مسیر سازمانها و موسسات از یکجا نشینی و به عبارتی سنت گرایی به تحرک و همراه شدن با تغییر و پوست اندازی در مسیر پیشرفت و بکارگیری آن تکنولوژی و فناوریهای مختلف به عنوان ابزاری برای خدمت رسانی با کمیّت و کیفیت مطلوبتر به مشتریان خود تغییر پیدا نمود تا امروزه مفاهیمی چون ایده پردازی و نوآوری بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و همچنین نوآور بودن توسط هر سازمانی در صنعت مورد فعالیت خود یکی از اهداف تعریف شده توسط همه سازمان ها می باشد ،که امروزه شاهد هزینه های مختلفی به عنوان بودجه تحقیقات و طراحی خدمات و محصولات توسط موسسات و سازمان ها می باشیم(15p،2009،Hage). یکی از صنعت های مهم در این راستا که با سرعت زیاد خود را با پیشرفت ها همراه نموده و همیشه به دنبال ارائه خدمات متنوع تر و بروزتر با توجه به نیازهای مطرح شده جامعه می باشد صنعت بانکداری بوده ، حال اگر بحث نوآور و بروز بودن در خدمات را در صنعت بانکداری کشور بررسی نماییم ، با توجه به تاسیس بانک های خصوصی و خصوصی سازی تعداد زیادی از بانک های دولتی و همچنین اختلاف ناچیز سودبانکی در بخش جذب منابع بین بانک های دولتی و خصوصی ، بانک ها را هر چه سریع تر برای حفظ و جذب مشتریان خود به چاره اندیشی وادار نمود و چاره آن تنها در ایجاد مزیت برای مشتریان با توجه به نیازهای مطرح شده توسط آنها و ایجاد یک روابط خلاق میان بانک و مشتریان می باشد(15p،2009،Hage).

          1-1 مقدمه رشد فزاینده استفاده از اینترنت رقابت را برای ناشران روزنامه­ها فشرده­تر می­سازد و در عین حال می ­تواند موجب تقویت آن­ها هم گردد. ناشران روزنامه­ها شاهد آن هستند که خوانندگان آن­ها روزبه­روز کاهش می­یابند. این ناشران قادر نیستند که تعداد قابل توجهی از خوانندگان تازه و جوان را به جبران کاهش طبیعی خوانندگان قدیمی­تر خود جذب نمایند. علاوه­براین، به این خاطر، حتی وضع بدتر هم می­گردد و این ناشران سهم خود را در بازار آگهی بـــین­رسانه­ای نیز از دست می­ دهند (کاوِن[5]، 2001). در بازار اخبار اینترنتی، ناشران روزنامه­ها شاهد رقابت جدید و قوی­تری از ناشران روزنامه­های خارجی و دیگر سازمان­های رسانه­ای هستند. حجم گسترده­ای از این رقبا اخبار    آن­لاین را به صورت رایگان در اختیار خواننده قرار می­ دهند. همین شرکت­ها یا شرکت­های دیگر هم با بهره گرفتن از فناوری اینترنت بازارهایی الکترونیکی را ایجاد می­نمایند تا با روزنامه­ها در بازارهای تبلیغات گروه­های شغلی به رقابت بپردازند. ناشران روزنامه­ها، به این ترتیب، در هر دو کسب و کار اصلی خود تهدید و تحدید می­گردند، هم در فروش اخبار و هم در دسترسی به مخاطب. در عین حال، فناوری اینترنت ناشران روزنامه­ها را قادر می­سازد تا در خلق محصولات خود نوآوری نمایند و مخاطبان تازه­ای را هدف­گذاری نمایند. اینها می­توانند با بهره­ گیری از اینترنت به عنوان یک کانال بازاریابی برای دسترسی به مخاطبان بالقوه­ای که روزنامه چاپی هم نمی­خوانند استفاده نمایند. با این روش می­توان به مخاطبان خارجی هم دست یافت که پیش از این به خاطر هزینه بالای آن در ارسال روزنامه چاپی به آنها دسترسی نداشتند. این فناوری می ­تواند به آنها کمک کند تا رابطه خود را با خوانندگان فعلی خود تقویت نمایند (از طریق جمع­آوری اطلاعات مشتریان و ارسال اخبار فوری و دسته­بندی شده). گسترش سریع اینترنت در کنار تکامل فناوری­های اطلاعات طبیعت بسیاری از صنایع را تغییر داده است. حجم عظیم تبادل اطلاعات حاصل از بهره ­برداری از سیستم­های اطلاعاتی به هر شرکتی اجازه می­دهد تا نیازهای مشتریان خود را بهتر بشناسد و این دانش را در طراحی محصول و برنامه ­ریزی­های بازاریابی خود اِعمال نماید. برای محصولات فیزیکی (نظیر رایانه­ها و تلویزیون­ها) سفارشی­سازی انبوه و واکنش به­موقع به نیازهای بازار برای باقی ماندن در بازار رقابت الزامی است. در مورد محصولات دیجیتال هم (نظیر سرویس­های خبری و دیگر تولیدکنندگان محتوای اینترنتی، ICP) خدمات سفارشی­سازی شده که ارائه­دهنده محتوای تعدیل­شده به مشتریان گوناگون بر اساس علائق آنهاست عملی و حیاتی می­گردد. 2-1  بیان مسئله نوآوری فناورانه یکی از اساسی­ترین محرک­هایی است که اقتصاد بازار را تعیین و حفظ می­نماید. فناوری اینترنت از نظر اقتصادی در اواسط دهه 90 میلادی در دسترس همگان قرار گرفت. چندی بعد از آن، تجارت الکترونیک سربرآورد. موج عظیمی از شرکت­ها شکل گرفتند تا کسب و کار خود را از طریق اینترنت دنبال نمایند. شرکت­های رسانه­ای سنتی در دنیای آن­لاین نقش بسزایی را از زمان ظهور اینترنت بازی کرده­اند. تلاش­های آن­لاین رسانه­ای سنتی به دو صورت تدافعی[6] و تهاجمی[7] مورد نظر قرار گرفته است.  از نقطه نظر تهاجمی، اینترنت به عنوان یک محرک تقویت­کننده برای تولید درآمد اضافی و سودبخشی به نظر می­آید. بر خلاف بازیگرانِ تنها آن­لاین، این روزنامه­های سنتی کار آن­لاین خود را با در دست داشتن مشتریان آماده شروع نمودند و در این راه به نام تجاری شناخته شده خود متکی بودند. از دید تدافعی، اینترنت به عنوان تهدیدی برای رسانه­های سنتی در نظر گرفته می­شود و در واقع آنها را مجبور می­سازد که برای ادامه بقا و فعالیت در کسب و کار خود به جامعه آن­لاین بپیوندند. روزنامه­های سنتی هم به ناچار وارد این عرصه گشتند و از استراتژی­های گوناگون برای افزایش درآمد و سودبخشی خود بهره بردند. اما با تمامی این موارد، روزنامه­های سنتی که وارد عرصه آن­لاین گشتند با شکست مواجه شدند، به ویژه از نقطه نظر اقتصادی. به صورتی که می­توان بر اساس بعضی مطالعات ادعا کرد که در ایالات متحده روزنامه­هایی که در کنار نسخه چاپی، به راه­اندازی نسخه آن­لاین نیز پرداختند نسبت به روزنامه­هایی که چنین نکردند، سود چندان بیشتری نداشته­اند (کولو[8] و وُگت[9]، 2003). به هر صورت این روزنامه­های سنتی هستندکه می­بایست در این بازار متلاطم که هر آن بُعدی از آن دچار تغییر می­گردد و این تغییر نه دارای انسجامی است و نه قابل پیش ­بینی، به فعالیت بپردازند و با اتخاذ استراتژی­های مناسب هم به حیات خود در بازار رقابت ادامه دهند و هم بتوانند به سودبخشی که آرزوی دیرینه فعالان عرصه آن­لاین است دست یابند. مطالعات پیشین نشان می­ دهند که مزیت­های رقابتی در سیال بودن محیط بسته به ظرفیت سازمان در نوآوری و سازگاری است. تخصصی­سازی در قابلیت­های هسته­ای اهمیت توسعه الگوهای کسب و کار مبتنی بر توانایی را در صنایع دانش­محور و مبتنی بر فناوری نظیر رسانه افزایش داده است. این مسئله زمانی که تلاطم و پویایی­های کسب و کار در صنعت رسانه هر روز گسترده­تر می­گردد، دارای اهمیتی دوچندان می­گردد. علی­رغم اینکه الگوهای کسب­ و کار و منطق­های درآمد بسیاری ارائه شده ­اند، ادبیات موجود در زمینه روزنامه­های آن­لاین شامل پژوهش­های تجربی نسبتا اندکی در باب عوامل موثر بر موفقیت کسب و کار روزنامه­های آن­لاین می­شود. علاوه بر این، در عمل شاهد آنیم که تمامی ادبیات روزنامه­های آن­لاین تقریباً توجه­ بسیار کمی را نسبت به تاثیر محیط بازار بر موفقیت کسب و کار نموده ­اند. بهره­ گیری بسیار گسترده از اینترنت و فناوری­های اطلاعات طبیعت بسیاری از صنایع را از طریق تسهیل جمع­آوری، تحلیل و توزیع اطلاعات متحول ساخته است. این تحول در پردازش اطلاعات باعث می­گردد که واکنش به­موقع و سفارشی­سازی محصول دغدغه اصلی در بازاریابی و برنامه ­ریزی استراتژیک گردد. این مسئله به­خصوص در صنایعی که محتوای دیجیتال را به مشتریان خود عرضه می­دارند قابل توجه می­باشد. به موجب طبیعت دیجیتال محصولات این صنایع، ارائه خدمات به­صورت کاملاً سفارشی­سازی شده از طریق اینترنت امکان­پذیر خواهد بود. با این وجود برای سفارشی­سازی محصولات هر شرکتی نیاز دارد که هم مشتریان خود را به خوبی مورد شناسایی قرار دهد و هم به موجب آن خدمات و محصولات سفارشی­سازی شده را بر اساس سلائق آنها فراهم سازد. در این پژوهش سعی بر آن است که موفقیت کسب و کار روزنامه­های آن­لاین با بکارگیری استراتژی سفارشی­سازی به جای ارائه خدمات استاندارد مورد ارزیابی قرار گیرد. بعلاوه، بر آن بوده­ایم که چگونگی تاثیر عوامل مختلف دیگر را در کنار سفارشی­سازی، نظیر محیط بازار، منطق درآمد و اهمیت اهداف کسب و کار را که مستقیم یا غیر مستقیم به موفقیت کسب و کار روزنامه­های آن­لاین مرتبط­اند مورد سنجش قرار دهیم. از آنجا که اکثر شرکت­های ناشر روزنامه­های آن­لاین در تولید درآمد با مشکل روبرو بوده ­اند، سنجه­های جامع­تری در ازای درآمد سالیانه عادی مورد نیاز بوده­ است. پیرو گسترشی که عرصه خدمات آن­لاین در ایران داشته است و اهمیتی که این موضوع در جذب مخاطبان آن­لاین دارد احساس می­شود که روزنامه­های آن­لاین ایران آن­چنان که باید و شاید در این کار موفق نبوده­اند. لذا برآنیم که با بررسی استراتژی سفارشی­سازی و همچنین عوامل دیگر که بنظر می­رسد بر موفقیت کسب و کار در روزنامه­های آن­لاین موثر باشند، سه روزنامه پرتیراژ کشور – همشهری، جام­جم و خراسان­­– که دارای نسخه آن­لاین نیز می­باشند مورد بررسی قرار داده و میزان موفقیت آنها را در این راه بسنجیم. امیدواریم که چالش­های پیش رو نیز مورد شناسایی قرار گرفته و سعی می­شود برای رفع چنین چالش­هایی در صورت امکان پیشنهاداتی ارائه گردد. 3-1 اهمیت و ضرورت موضوع

عدم مراقبت در معاشرت و رفتار اطفال و نوجوانان در محیط مدرسه، در فاصله باعث بروز انحرافات راه بین خانه و مدرسه  می شود. رشد بی رویه جمعیت و ازدیاد غیر متعارف دانش آموزان، باعث عدم نظارت صحیح بر رفتار دانش آموزان می شود و در نتیجه بروز حوادث خطرناک در اطفال جوانان را تشدید می نماید. به عکس وجود شرایط مطلوب در مدرسه می تواند عاملی جهت جلوگیری از بزهکاری شود (دانش، 1374). تحقیقات نشان داده است که تاخیرهای مکرر در مدرسه، مردود شدن و وجود برنامه‌های نامتناسب تحصیلی، موجبات فرار نوجوانان را فراهم می ‌آورد. همچنین وجود تعارض بین آموزش های خانواده با تعالیم مدرسه به طوری که کودکان و نوجوانان قادر به انطباق با شرایط و سازگاری با مقرارت خانواده و مدرسه نباشد باعث اقدام به فرار در آنها می گردد (کرمی نوری، 1368). طرز برخورد معلمین در کلاس درس شاگردان بخصوص در دوره ابتدایی در وضعیت روانی آنان تاثیر می گذارد. بنابراین باید معلمین به طرز برخورد صحیح با دانش آموزان کاملا آگاه باشند. کودکان شناخت حسی قوی دارند و نسبت به بزرگسالان انرژی زیادی دارند و غالباً دوست دارند تحرک بیشتری داشته باشند و این لازمه رشد آنهاست. هرگاه بین نظام ارزشی حاکم بر خانواده و نظامی که در مدارس، حاکم است همراهی و هماهنگی وجود داشته باشد، بچه ها می توانند با آرامش خاطر درس بخوانند و به شکوفایی ذهنی خود دست یابند (افروز، 1374). اتوکلاین برگ (1899) معتقد است که هیچ علتی به تنهایی برای رفتارهای پیچیده بزهکاری نوجوانان کافی نیست. همه ساله در سرتاسر جهان، تحقیقات متعددی در زمینه شناسایی علل عدم توفیق اولیا خانه و مدرسه در تربیت موثر کودکان و نوجوانان انجام می شود. بیکر  (1963) و سالیوان  (1953) بر کیفیت روابط والدین با کودکان تاکید دارند و معتقدند که امنیت و آرامش کودکان در گرو توجه و مراقبت والدین است. در خانواده هایی که صمیمیت، محبت و مهربان وجود دارد، کودک می تواند هم ثبات خود پنداره اش را حفظ کند و هم باعث تغییرات مطلوب در شخصیت خود شود و با اطمینان به شخصیت خود با مشکلات روبرو می شود. تحقیقات دیگر حاکی است که تفاوت گذاری والدین و بدرفتاری با فرزندان موجب ضعف اعتماد به نفس فرزندان و عدم بلوغ عاطفی وناتوانی در برقراری یک رابطه عاطفی پایدار با دیگران و احتمالاً موجب بزهکاری آنها می گردد (لوی 1943، هلفر  و کمپ 1982، مروزوک   و کمپ 1981). از طرفی مدرسه خانه دوم کودک است و بنای علمی‌، اخلاقی و اجتماعی و کلا رفتار طفل در آنجا مورد تجدید نظر قرار می گیرد که ممکن است حاصل آن ساخته شدن یا ویرانی باشد. اخلاق و رفتار اولیاء مدرسه جاذبه و دافعه، تشویق و تنبیه، نظم و ترتیب آنها در رفتا رکودک اثر می گذارند. راه و روش اولیاء مدرسه ممکن است موجب سقوط و یا صعود کودک و نوجوان شود. شیوه برخوردشان ممکن است برای کودک عقده بسازد و یا او را از ناراحتی ها و عقده های گذشته خالی کند (جهانگرد، 1379). با توجه به مقدمات فوق بررسی و تحقیق در مسائل کودکان و نوجوانان جهت پیشگیری از آسودگی ها و انحرافات آنها در جامعه از اهمیت خاصی برخوردار است، متأسفانه گسترش روز افزون آسیب های اجتماعی و احداث مراکزی نظیر کانون، خانه سلامت، خانه سبز و … و آمار کشوری موید این نکته است و بی توجهی به آن می تواند باعث وخامت اوضاع بشود (معاونت پژوهشی دفتر آسیب های اجتماعی، 1380) لذا پرداختن به این مسئله از اهمیت خاصی برخوردار است. نتایج این پژوهش می تواند مورد استفاده والدین، مربیان ، کارشناسان امور تربیتی ومسئولان تعلیم و تربیت در وزارت آموزش و پرورش، شورای عالی جوانان جهت برنامه ریزی های آتی  برای نوجوانان، انجمن اولیا و مربیان، مراکز مشاوره خانواده، کانون اصلاح و تربیت، معاونت های اجتماعی، شهرداری ها، معاونت پژوهشی، دفتر آسیب های اجتماعی و سایر نهادهای دست اندرکار، تعلیم و تربیت کشور باشند. کثرت اولاد مطالعات نشان می دهد که 56 درصد از مشکلات تربیتی دانش آموزان مستقیماً در ارتباط با خانواده ها است و قسمتی از مشکلات آموزشی، رفتاری و عاطفی و جسمانی نیز مربوط به خانواده است (تیوری، 1370). در پژوهشی با عنوان «بررسی مشکلات خانوادگی دانش آموزان» که در یکی از مناطق تهران نمونه ای بالغ بر 55 نفر دانش آموز دبیرستانی، مهمترین مشکلات خانوادگی دانش آموزان عبارت بود از اختلاف والدین، درک نکردن فرزندان در سنین بلوغ از طرف والدین، تبعیض در بین فرزندان، فقر اختلاف والدین، درک نکردن فرزندان در سنینی بلوغ از طرف والدین، تبعیض در بین فرزندان، فقر مالی، بی توجهی به فرزندان و تحقیر آنان، ایجاد محدودیت در خانواده، بی توجهی نسبت به مسائل تربیتی و درس فرزندان، کمبود وسایل و امکانات رفاهی، بداخلاقی و خشونت پدر، جدا شدن والدین از یکدیگر، اختلاف برادران و خواهران، بیکاری پدر و اعتیاد افراد خانواده (شرفی، 1376). از عوامل مهمی که فضای عاطفی خانواده ها را گرم می کند وجود فرزند است. امروزه به علت تحولات عظیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی، رفاه کلی خانواده و اجتماعی ایجاب می کند که نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند و تعداد فرزندان خانواده محدود و کم باشد. خانواده های پر جمعیت اکثرا به علت فقر اقتصادی و فرهنگی مجبورند در محله های کثیف و مناطق فقیر نشین شهر و روستا سکونت داشته باشند و سکونت در اینگونه محله ها معمولا مشکلات و مسائلی برای خود و جامعه از لحاظ کجروی و انحراف فراهم می سازند و اغلب در این محله ها استعمال مواد مخدر و قاچاق ، بزهکاری و سرقت و پرخاشگری و ولگردی رایج است. وجود فرزندان زیاد و در نتیجه مسائل ومشکلات ناشی از فقر آموزش، بهداشت و اقتصاد می تواند زمینه ساز بعضی مشکلات برای فرزندان باشد. برادران و خواهرانی که تعدادشان زیاد است، معمولا ناچارند از امکانات محدودی در خانواده استفاده کنند و این محدودیت هم درباره نیازهای مادی و هم درباره نیازهای روانی و عاطفی وجود دارد. همچنین این وضعیت، رقابت و برخورد بین فرزندان را افزایش می دهد. ناکامی های اجتماعی فرزندان می تواند منجر به ایجاد اضطراب در وجود فرزندان شود. معمولا والدین خانواده های پر جمعیت به علت فشار اقتصادی زیاد مجبور به داشتن چند شغل می شوند. و به علت مشغله های زیاد برای فرزندان خویش از الگوهای تنبیه کننده و طرد کننده استفاده می کنند در یک بررسی در سال 1371 بر روی 600 پسر دانش اموز نوجوان در شهرهای بابل، محمود آباد و گرگان خصوصیات شخصیتی آنان بر اساس آزمون شخصیتی 90 سوالی «آیزنک» مورد مطالعه قرار گرفت. این آزمون ویژگی های شخصیتی را در سه جنبه‌ می سنجد (احمدی، ارزنیان و حسینی، 1371). الف- برون گرایی در مقابل درون گرایی ب- تمایلات روان نژندی (نوروتیک) ج- تمایلات روان پریشی (سایکوتیک) نتایج حاصل از پژوهش مذکور عبارتند از:

برخی از نویسندگان ابراز نموده ­اند که، مرتکب این جرم، شخصی غیر از مرتکب جرم اصلی است؛ بنابراین چنانچه شخصی که مواد مخدر استعمال می­ کند، وافور را که دلیل ارتکاب جرم است مخفی نماید مشمول این عنوان نخواهد بود.[59] در ردّ و نقد این نظریه می­توان گفت که، اولاً این استدلال خلاف ظاهر ماده و کلمه­ی هر کس، مندرج درصدر ماده است. دوماً، دلیلی که عمومیت واژه­ی هر کس را بیاندازد، یافت نشد و بنابراین چنانچه مصرف کنند، اقدام به اخفا و یا امحای دلیل ارتکاب جرم مانند همان وافور نماید، مرتکب تعدد مادی شده است و 2 مجازات استعمال و اخفا در انتظار وی می­باشد. در هر حال، نتیجه­ی جرم نیز بحث جداگانه­ای را نمی­طلبد زیرا معنای اسم مصدی «اخفا و امحا» همان نتیجه­ی جرم است یعنی اثری که از محو کردن و مخفی نمودن برجای می­ماند. بر این اساس، موضوع جرم و رفتار فیزیکی، دو عنصر اصلی رکن مادی جرم هستند که به بررسی جداگانه­ی آنه می­پردازیم.

الف- موضوع جرم

موضوع این جرم، «ادله­ی صورت یافتن جرم» است. به دیگر سخن، دلیل­هایی که می ­تواند جرم را اثبات کند، نظام آزاد ادله در دادرسی کیفری، اقتضا می­ کند که ادله­ی جرم منحصر به دلیل خاصی نباشد و حتی دلیل­هایی که برای اثبات عنصر قانونی و روانی جرم به کار می­رود را شامل می­شود مانند عدم شمول مرور زمان و عدم جنون در زمان ارتکاب جرم و غیره. با این حال، قیدهایی برای ادله­ی مورد نظر در این جا وجود دارد که توجه به آنها ضرورت دارد. یکی از این قیود و محدودیت­ها، تناسب میان رفتار فیزیکی و موضوع جرم است. از این رو، مخفی نمودن یا محو کردن در مورد موضوعاتی صدق می­ کند که مادی باشند. مثلاً ماده­ی مخدر، وسیله­ی استعمال مواد مخدر مانند پیپد، پایپ و بافور، قرارداد فروش مواد مخدر و … موضوعاتی هستند که قابل مخفی کردن یا محو کردن می­باشند اما موضوعاتی که فاقد جسم و ماده­ی خارجی هستند، مشمول عنوان «ادله­ی جرم» در این جا قرار نمی­گیرند. مثلاً شخصی که شاهد حمل مواد مخدر بوده است و از اَدایِ شهادت، استنکاف می­ورزد، درحقیقت دلیل جرم یعنی شهادت را نزد خود مخفی کرده است اما شهادت، یک دلیل ماده­ی خارجی نیست تا مخفی کردن آن، مشمول این ماده قرار گیرد و گرچه معنای موسّع «اخفای ادله­ی جرم» آن را دربرمی­گیرد اما بهتر است چنین تفسیر موسعی به معنای ماده داده نشود تا نفع متهم نیز تضمین گردد. می­توان از جهتی دیگر نیز در این خصوص استدلال نمود. با دقت در عبارات ماده، به این نکته می­توان پی برد که قانونگذار برای انجام یک فعل مثبت، یعنی مخفی کردن و محو کردن عمدی، مجازات معین نموده است و نه به سبب ترکِ فعلِ اعلام و اعلان کردن وقوع چنین عملی. بدین ترتیب، نمی­توان عدم ادای شهادت را مصداقی از موارد این ماده قلمداد نمود. مطابق ماده­ی 194 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 24/1/1379، دلیل عبارت از امری است که اصحاب دعوی برای اثبات و یا دفاع از دعوی به آن استناد می­نمایند. همچنین طبق ماده­ی 160 از قانون جدید مجازات اسلامی، ادله­ی اثبات جرم عبارتند از: اقرار، شهادت، قسامه و سوگند و در موارد مقرر قانونی و علم قاضی. نکته­ی حایز اهمیت برای بحث ادله، آن است که، قابلیت اثبات کنندگی دلیل­ها را دادگاه احراز می­ کند، بنابراین اگر مرتکب، مالی را مخفی کند که گمان می­ کند قابلیت اثبات کنندگی دارد اما در واقع فاقد این وصف باشد، عمل وی فاقد وصف مجرمانه خواهد بود و در این سخن تردیدی وجود ندارد. اما پرسش جالب و مهمی که در این موضوع می­توان مطرح نمود آن است که آیا، اخفا و امحای آثار و ادله­ی جرم در جرایم موضوع مواد مخدر، تنها هنگامی قابلیت تعقیب دارد که، مخفی کنند و یا محو­کننده، اقدام به امحا و یا اخفای تعدادی از ادله نمایند که تنها ادله­ی اثبات جرم می­باشند و یا این که اگر به وسیله­ی دیگر مانند اقرار متهم اصلی، جرم مرتبط با مواد مخدر اثبات شود و آنگاه نزد شخصی دیگر، ادله­ی جرم یافت شود، باز هم می­توان این شخص اخیر را به عنوان امحا و اخفا تحت تعقیب قرار داد؟ برخی از نویسندگان به این پرسش پاسخ مثبت داده­اند و تقریر نموده ­اند که لازم و ضروری نیست که متهم جرم اخفا و یا امحا، آثار و ادله­ی منحصر را در ید خود داشته باشد، بلکه، صرفِ اخفا و یا امحای آثار و ادله جرم است و از این رو می­باشد که قانونگذار این عمل را جرم شناخته است؛ چرا که مخفی و یا محو نمودن ادله­ی جرم، ایجاد مانعی بر سرِ راه عدالت است.[60]

ب- رفتار فیزیکی

مطابق ماده­ی 2 از قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392: «هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، جرم محسوب می­شود.» ماهیت رفتار مادی یا فیزیکی، حسب ماده­ی مذکور، فعل یا ترک فعل می­باشد. مقصود از فعل، عمل مثبتی است که انجام می­شود و ممکن است مادی باشد مانند کشتن، بردن، زدن، سوزاندن، خراب کردن و ممکن است معنوی باشد نظیر اهانت نمود. مقصود از جرم ترک فعل نیز امتناع از ایفای تکلیف مقرر قانونی است مانند ترک انفاق، عدم ثبت واقعه­ی ازدواج و غیره.[61] برخی از حقوقدانان، فرض و شقّ سومی را نیز مطرح نموده ­اند به نام جرمِ فعلِ ناشی از ترک فعل که ناظر به موردی است که «جرم انجام شده یا اقدام به ارتکاب فعل غیرقانونی در شرایطی است که مرتکب، خودف قانوناً مکلف به حفظ ارزش­هایی چون جان، مال و آزادی دیگران است. نظیر رها نودن طفل در محل خالی از سکنه، موضوع ماده­ی 633 قانون مجازات اسلامی و یا قتل غیرعمدی موضوع تبصره­ی 3 ماده­ی 295 قانون مجازات اسلامی.»[62] مع الوصف، برخی حقوقدانان، معتقدند که، در نظام حقوقی ما مصداقی برای جرمِ فعلِ ناشی از ترک فعل نمی­توان یافت و رها نمودن طفل در محل خالی از سکنه نیز از مصادیق جرمِ فعل است و نه ترک فعل. زیرا اگرچه رها نمودن در لغت هم در مفهوم مثبت آن و هم مفهوم منفی آن استعمال شده است ولی مقنن در ماده­ی 633 قانون مجازات اسلامی، رها نمودن را در مفهوم مثبت مدنظر قرار داده است زیرا منطقاً نمی­توان توسط دیگری، کسی را به حال خود گذاشت و رها نمود.[63] رفتار فیزیکی این جرم در قالب دو رفتار امحا و اخفا بیان شده است. محو کردن منحصر در تلف کردن و از بین بردن کلی نیست اما هر گاه مقداری از دلیل، تلف شود و مقداری از آن باقی بماند، به گونه­ای که مقدار باقی مانده، قدرت اثبات کنندگی خود را حفظ کرده باشد، نمی­توان بر شمول عنوان امحا بر چنین موردی به صورت جزمی و قاطع نظر داد. چرا که، امحا در صورتی رخ می­دهد که هدف موضوع امحا به کلی از بین برود و در این جا هم، هدفِ، دلیل، که اثبات کنندگی است، باید به کلی زایل شود. امحا، جرم وسیله نیست، بلکه مهم آن است که نتیجه یعنی از بین رفتن حاصل شود خواه از طریق آتش زدن یا تخریب یا پاک کردن یا … باشد. از سویی دیگر، اطلاقِ واژه­ی اخفا هم، شامل مخفی کردن دائمی است و هم موقتی. مخفی کردن یا محو کردن ادله­ی جرم معمولاً در قالب رفتار فیزیکی مثبت تحقق می­یابد اما شاید بتوان دامنه­ی ارتکاب جرم را به ترک فعل نیز تسری داد. مانند این که مامور کشفِ جرم، مقدار مواد مخدر را کمتر از مقدار واقعی گزارش کند و یا آن را به کلی، گزارش نکند.

3- عنصر معنوی جرم اخفا یا امحای آثار و ادله­ی جرم در جرایم مواد مخدر

جرم اخفاء یا امحای ادله­ی جرم، یک جرم عمدی است و رویه­ی قانونگذاری آن است که در موارد قانونی، مطلبی را در مورد عنصر معنوی جرم بیان نمی­کند. چرا که عنصر معنوی این جرایم که علم و اراده است، آشکار می­باشد و در این جا هم علم مرتکب به این که آنچه را مخفی یا محو می­ کند، دلیل جرم است و عمل او نقض قانون کیفری است، کفایت می­ کند و اراده هم به رفتار فیزیکی و نتیجه­ی مجرمانه، تعلق دارد منتها قانون گذار سال 1367، واژه­ی با قصد را به کار برده بوده و قانونگذار جدید، عبارت عالماً و عامداً را به جای آن قرار داده است و تنها