1. به یکی از خروجی­های اصلی واحد مربوطه یا مجموعه سازمان توجه شود.
2. میزان رضایت­مندی مشتریان یا مصرف کنندگان خروجی مورد نظر بررسی شود.
3. دلایل نارضایتی مصرف کنندگان از خروجی مورد نظر و نوع مشکلات موجود در روابط موجود میان شش مؤلفه سازمان بررسی شود.

شکل ۲-۶-مدل شش خانه ای ویزبورد، (ویزبورد[40]، 1976) 2-3) استراتژی‌ها تغییر و تحول سازمانی هرگونه تغییر و تحولی در سازمان به منظور تأمین سلامت سازمانی و افزودن برکارآئی و اثربخشی سازمان صورت می‌پذیرد . متغیرهای اثربخشی چهار دسته‌اند فلذا استراتژی‌ها تحول نیز به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند که در رابطه با آن‌ها بایستی به دو نکته قبل از اعمال استراتژی­ها توجه نماییم. نکته اول : هر یک از متغیرها رابطه متقابلی با یکدیگر داشته و در تعامل باهم می­باشد لذا اعمال تغییر در هر یک از آن‌ها دگرگونی در سایر متغیرها را در پی دارد . بدین منظور قبل از اجرای هر استراتژی تغییری مثلاً استراتژی تغییرساختار سازمانی اثراتی که این تغییر بر سایر متغیرها خواهد داشت را دقیقاً ارزیابی نماید مثلاً اثر تغییر ساختار بر ترکیب نیروی انسانی. نکته دوم : هرگونه تغییر و تحولی در متغیرهای چهارگانه سازمانی توسط نیروی انسانی انجام می‌پذیرد ، چرا که سه متغیر ساختار ، تکنولوژی و وظایف جزو جنبه‌های فیزیکی سازمان بوده و خود قادر به اعمال تغییر نیستند و تنها نیروی انسانی است که می‌تواند با بهره گرفتن از توان جسمانی و توان ذهنی خود تغییرات مورد نیاز را اعمال کند و این تغییرات اعمال نمی‌شود تا زمانی که نیروی انسانی متحول نشود. بدین خاطر است که می‌گویند : پیش‌شرط هر تحولی داشتن نیروی متحول است. 2-3-1)استراتژی تغییر تکنولوژی به لحاظ تنوع‌پذیری و رشد روزافزون تکنولوژی در جوامع امروزی پیش‌بینی تغییر و تحولات در زمینه گسترش بهره‌برداری از آن در آینده مشکل است اما امروزه شاهد هستیم که بسیاری از سازمان‌ها سعی دارند با بهره گرفتن از تکنولوژیهای نوین ، سیستم ها و روش‌های کاری خود را بهبود بخشند به عبارتی لزوم تغییر در تکنولوژی از آنجا نشأت می‌گیرد که هر سازمانی برای نیل به اهدافش نیاز به ابزار ، وسایل و ماشین‌آلاتی می­باشد که از یک سو این ماشین‌آلات بعد از یک برهه زمانی بازدهی و کارآئی خود را از دست می­ دهند و از سوی دیگر با نوآوریهائی که صورت می‌گیرد دستگاه‌ها و ماشین‌آلات پیچیده‌تری به بازار عرضه می­گردد و در این میان سازمان‌ها به منظور به‌روز و به هنگام نگه‌داشتن خودشان از این تکنولوژیها بهره می‌برند که تا شاید کارآئی و اثربخشی خودشان را بهبود بخشند. 2-3-2)استراتژی تغییر ساختار یکی از عوامل بسیار موثر در کارآئی یا عدم کارآئی یک سازمان ساختار آن سازمان می­باشد که متشکل از تشکیلات و روش‌ها است . فلذا برای بهبود کارآئی و اثربخشی سازمان زمانی که مشکل در ساختار آن باشد می‌توان از این استراتژی بهره برد از آنجایی که ساختار سازمانی متأثر از عواملی همچون ارتباطات، اندازه سازمان ، پیچیدگی سازمان ، حیطه نظارت ، تمرکز و عدم تمرکز می­باشد . لذا اعمال تغییر در آن لزوم هر یک از عوامل فوق را در پی خواهد داشت. 2-3-3)استراتژی تغییر وظایف گاهاً مشاهده می‌شود که علت عدم آگاهی یک سازمان در ترکیب مشاغل و نحوه طراحی آن نهفته است فلذا با بهره گرفتن از این استراتژی ها می­توانیم به طراحی مجدد  تجزیه و تحلیل مجدد مشاغل  واسطه روشهائی همچون مشاغل و ارزیابی‌های دوره‌ای مشاغل سازمان وظایف و کارکردها را در راستای بهبود کارآئی و انطباق مناسب بین مشاغل و با شاغلین و سازمان تغییراتی را اعمال نماییم. 2-3-4)استراتژی تغییر نیروی انسانی نیروی انسانی به عنوان استراتژیک ترین و حساس‌ترین منبع سازمان پیش از سایر عوامل در بالا یا پایین بودن کارآئی و اثربخشی سازمان دخیل می­باشد .فلذا هرگاه نیاز به تغییر در افراد باشد ، ابتدا بایستی سطح این نیاز را تعیین نمود ، سپس تغییرات مورد نظر در آن سطح را اعمال کرد . این سطوح عبارت‌اند از: الف)تغییر در دانش : در این سطح از افراد می‌خواهیم که مقالات ، جزوات و یا کتابهائی را مطالعه کرده و دوره‌های تخصصی را در مراکز آموزشی بگذرانند. ب)تغییر در نگرش : بدین منظور از افراد می‌خواهیم با مشارکت در گروه‌ها به اصلاح نگرش‌های خود پرداخته و به نوعی بر میزان بینش و بصیرت خود در عمل بیفزایند. ج)تغییر رفتاری فردی : در این سطح رفتار افراد از جنبه‌های تفاوت‌های فردی ، شخصیت ، ادراک ، انگیزش ، انتظار و… تحلیل‌شده سپس با بهره گرفتن از نظریه‌های کاربردی روانشناسی و سایر علوم رفتاری تغییر مورد نظر در رفتار فردی صورت می‌پذیرد. د)تغییر رفتار گروهی و سازمانی : هرگاه نیاز به تغییر رفتار افراد در داخل گروه‌ها و اجتماعات مختلف مورد نظر باشد با بهره گرفتن از فنون روانشناسی ، جامعه‌شناسی و سایر علوم اجتماعی از طریق افزودن بر تعاون، همنوائی و انسجام گروهی از یک سو و کاستن از تنش ، تعارض و اختلافات گروهی ، از سوی دیگر رفتار افراد را متأثر از رفتار گروه یا سازمانی که عضویت آن را دارد تغییر می­دهیم.

• مشارکت: همه باید با هم مشارکت داشته باشند و به گفتگوهای یکدیگر گوش دهند.
• احساسات و عواطف: در گروه افراد باید احساسات و عواطف خود را ابراز نموده و این احساسات مورد توجه قرار گیرند.
• رهبری: هر فرد در گروه با توجه به نیاز گروه که خود تشخیص داده، داوطلبانه اقدام می‌کند. در گروه وابستگی به فرد خاص وجود ندارد.
• تصمیمات: تصمیمات در گروه نتیجه اجماع اعضا است. تصمیمات مورد آزمایش قرار می‌گیرند و انحرافات، مشخص شده و بهبود می‌یابند.
• اعتماد: اعضاء به هم اعتماد دارند و به یکدیگر احترام می‌گذارند. افراد آزادانه تعاملات و ارتباطات منفی خود را بیان می‌کنند بدون اینکه از تلافی آن ترس داشته باشند.
• شناسایی مشکلات گروه: در هنگام بروز مشکل، قبل از این که عملی انجام شود، وضعیت مشکل به دقت شناسایی می‌شود و راه حلها ریشه‌های اساسی مشکل را مورد توجه قرار می‌دهند.
• خلاقیت و رشد: گروه قابل انعطاف است و اعضای آن به دنبال راه‌های جدید هستند. افراد در حال تغییر و رشد هستند و به صورت فردی تقویت می‌شوند(ابزری و همکاران، 1389، ص 27).

  2-3-13) تیم‌سازی یا شکل گیری گروه براساس گفته توکمان[69](1965) شکل گیری گروه وتوسعه‌ی آن شامل 5 مرحله است: شکل‌گیری، درگیری، انسجام، اجرا و فروپاشی یا خاتمه(Tuckman,1965). از طرفی لاو[70](1996) مدل توکمان را در 4 مرحله ارائه داده است: شکل‌گیری، درگیری، انسجام و اجرا. در موافقت با اصل موضوع که یک تیم نوعی گروه است، لاو (1996) تصریح می‌کند که یک تیم همان مراحل توسعه‌ی یک گروه را طی می‌کند. چهار مرحله‌ی توسعه‌ی تیم به قرار زیر می‌تواند توصیف شود. شکل‌گیری، مرحله‌ی آغازین یک تیم است و افراد را برای انجام یک هدف مشترک گرد هم‌ می‌آورد. درگیری مرحله‌ی برخورد وتضاد، جایی‌که اعضای تیم به سبب تفاوت‌هایشان با یکدیگر کشمکش پیدا می‌کنند(Love, 1996). انسجام زمانی است که تیم پیوند یا بهم‌پیوستگی و هنجارهای خود را در جهت حل مسایل، تصمیم‌گیری‌ها و انجام وظایف توسعه می‌بخشد. اجرا زمانی است که اعضای تیم واقعا وظایف مقرر را برای پیگیری اهداف یا وظایف نهایی برعهده می‌گیرند (Green te al, 2004). همچنانکه پیشتر اشاره شد، مرحله‌ی ابتدایی توسعه‌ی تیم مرحله‌ی شکل‌گیری است. در طی این مرحله افراد عضوتیم برای تعریف ماموریت وایجاد اهداف گرد هم می‌آیند. این ماموریت و اهداف ، باید توسط همه‌ی اعضاء درک شده و مورد موافقت قرار گیرد. درنتیجه، مرکز عمده‌ی فعالیت‌ها در طی مرحله‌ی ابتدایی می‌تواند تیم‌سازی نامیده شود. در حالیکه ممکن است هدف تیم‌سازی خوب درک شده و پذیرفته شود، اما اگر اعضای تیم، نقش‌ها ، حوزه‌های مشارکت ‌، توانایی‌ها یا محدودیت‌های درون تیم خود را درک نکرده باشند، انجام وظیفه محوله سخت شود. بنابراین اهمیت تیم‌سازی براساس این واقعیت است که  هرعضو تیم باید نقش تعریف شده‌ی روشنی داشته و براساس توانایی‌های ویژه و محدودیت‌های خود در موفقیت تیم مشارکت داشته باشد و در نهایت نقش خود را در افزایش سودآوری سازمان ایفا کنند (Levinson,1993). بنابراین، ساختار تیم که شامل عناصر عمده همچون نقش‌های عمده‌ایی‌که هر عضو تیم ایفا می‌کند و رهبری تیم، از عوامل کلیدی اثربخشی تیم یا گروه است (Lennox, 2001). ادگارشاین ویژگیهای تیم های اثربخش را اینطور معرفی کرده است:‌ اعضاء تیم برای رسیدن به اهداف مشترک و روشن تلاش می کنند. تمامی اعضاء تیم در میان نظراتشان احساس آزادی می کنند و در تصمیم گیری ها و مباحث تیمی مشارکت می کنند. اعضاء‌ به یکدیگر اعتماد دارند. رهبری تیم در موقعیت‌های مختلف تغییر می کند. وقتی نیاز به رهبر احساس می شود، هر فرد آزاد است برای اینکار داوطلب شود. تصمیمات بوسیله اجماع اتخاذ می شود. وقتی مشکلاتی بوجود می‌آید، اعضاء تیم بر روی حل مساله تمرکز متمرکز می شوند و نه علائم و عوارض مساله. اعضاء تیم در مواقع حل مساله و انجام فرآیندهای کاری منعطف هستند.اعضاء تیم رشد می کنند و از اقداماتی که منجر به رشد افراد می شود حمایت می کنند. تامپسون[71] (2000) اظهار می‌دارد که در یک مدل‌ کامل‌ کارتیمی،  با توجه به وضعیت تیم، شرایط اساسی متعدد ضروری وجود دارند که به عملکرد موفقیت‌آمیز و دستیابی به هدف تیم کمک می‌کند. تامپسون این عوامل را توانایی، انگیزش و ویژگی فرهنگی ،استراتژی می نامد (Thompson ,2000). 2-3-14) هوش هیجانی و نقش اثربخشی تیمی مدیریت اثربخش یک تیم چالشی ترین وظیفه است از زمانی که درگیر فرایندهای پیچیده هستیم. عوامل زیادی ممکن است بر اثربخشی تیم حتی در مراحل اولیه بسط آن تاثیر گذار باشد. به عنوان مثال، مطالعات زیادی در خصوص نقش مثبت و منفی هیجانات بر تیم انجام شده است. مطالعات نشان داده است هوش هیجانی بر عملکرد تیم و گروه اثر می­گذارد.

اورهلسر و همکاران (1993) در مطالعه‌ای میزان افسردگی بیماران جسمی مبتلا به ضایعه نخاعی را بررسی کردند. یافته‌ها حاکی از مهم بودن نقش شیوه‌های مقابله با استرس در کاهش افسردگی بیماران بود.   در پژوهشی با عنوان: اثر بخشی آموزش شیوه‌های مقابله با استرس بر تاب‌آوری، اضطراب، افسردگی و استرس بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی، توسط حسن زاده پشنگ و همکاران (1391) انجام گردید. یافته‌های این پژوهش حاکی از ان است که آموزش شیوه‌های مقابله با استرس موجب افزایش معنا دار میزان تاب‌آوری، کاهش معنی‌دار میزان افسردگی و استرس در بیماران شده ولی باعث کاهش معنی‌دار میزان اضطراب آنان نمی‌شود و در نتیجه آموزش شیوه‌های مقابله با استرس در کاهش میزان افسردگی، استرس و افزایش تاب‌آوری بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی نقش به سزایی دارد. امیری، آقایی و عابدی (1389) در تحقیقی با عنوان تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر سلامت عمومی‌بیماران دیابتی، انجام دادند به این نتیجه دست یافتند: آموزش مذکور به طور معنی‌داری میانگین نمرات کل سلامت عمومی‌گروه آزمایش را نسبت به گروه گواه افزایش داده است و آموزش ایمن سازی در مقابل استرس را می‌توان به عنوان یک روش مداخله‌ای مفید، برای بهبود سلامت عمومی‌بیماران دیابتی بکار برد. نتایج تحقیق دیگری از اکبری پور (1389) حاکی از این است که آموزش ایمن سازی در مقابل تنیدگی به صورت معنی‌داری سلامت عمومی‌گروه آزمایشی را در مقایسه با گروه کنترل بهبود بخشیده است. انصاری و همکاران (1388) در پژوهشی با عنوان تاثیر آموزش ایمن سازی در مقابل استرس بر سلامت عمومی‌بیماران مبتلا به فشار خون بالا، به این نتیجه رسیدند که آموزش ایمن سازی در مقابل استرس می‌تواند به منزله یک روش مداخله‌ای مفید برای افزایش سلامت عمومی‌بیماران بکار رود. همچنین نتایج پژوهش اکبری پور، نشاط دوست و مولوی (1387) با عنوان اثر بخشی آموزش گروهی ایمن سازی در مقابل تنیدگی بر سلامت عمومی، حاکی از آن بود که آموزش ایمن سازی در مقابل تنیدگی به صورت معنی‌داری سلامت عمومی‌گروه آزمایشی را در مقایسه با گروه کنترل بهبود بخشیده است. این پژوهش بر روی 28 بیمار عروق کرونری به صورت 2 گروه 14 نفره کنترل و گواه انجام گردید. طراحی و بکار گیری مداخله‌هایی مبتنی بر رویکرد‌های روان درمانی اثر بخش و سودمند در بیماری‌های طبی و مزمن به طور کلی، و دیابت به طور خاص، حایز اهمیت است. به نظر می‌رسد آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی –رفتاری بتواند تاثیر مطلوب بر شاخص‌های مذکور گذاشته و به عنوان راهکاری برای کنترل بهتر بیماری و کاهش و پیشگیری از مشکلات و عوارض جسمی و روانی-اجتماعی مرتبط با دیابت سودمند باشد. مدیریت استرس به مجموعه تکنیک‌ها و روش‌هایی اطلاق می‌شود که برای کاهش استرس تجربه شده توسط افراد یا افزایش توانایی آنها در مقابله با استرس‌های زندگی به کار گرفته می‌شوند (دوازده امامی، روشن، محرابی، 1388). آموزش ایمن سازی در مقابل استرس می‌تواند به منزله یک روش مداخله‌ای مفید برای افزایش سلامت عمومی‌بیماران بکار رود (انصاری، 1388). یافته‌های بالینی نشان می‌دهد فشار روانی ناشی از رویدادهای روز مره زندگی به تدریج فعالیت سیستم‌های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار داده و عملکرد آنها را مختل می سازد و یا با تضعیف سیستم ایمنی، استعداد ابتلا به بیماری‌های روانی و جسمی‌را افزایش میدهد.  از نشانه‌های شایع استرس، خستگی، سردرد، تنش ماهیچه ای، اختلالات گوارشی، سرگیجه و. . .  می‌باشد. استرس بالا قادر است موجب کاهش سطح سلامتی و رفاه افراد گردد (نعمتی و پارسایی، 1388). از طرفی در تحقیقی که توسط حری (1387) انجام شد حاکی از ان است که تجربه‌های پر استرس در شروع و تشدید دیابت نوع 1 و2 نقش دارد. وجود رابطه بین تجربه‌های پر استرس و دیابت همواره مورد سوال بوده است. شواهد به دست آمده حاکی ازآن است که تجربه‌های پر استرس ممکن است در شروع و نیز تشدید دیابت نقش داشته باشد (حری، حقیقی، امینی و همکاران، 1387). لاریجانی، ابوالحسنی و مهاجرانی (1384) در تحقیقی که بر روی 309 بیمار دیابتی در مقایسه با 289 بیمار گروه کنترل (غیر دیابتی) انجام داد مشخص کرد بین گروه مبتلا به دیابت و گروه غیر دیابتی از نظر میزان افسردگی تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین موسوی در سال 1387 به بررسی افسردگی و سلامت عمومی‌در بیماران دیابتی پرداخت. یافته‌های مطالعه نشان داد که در صد افسردگی در بیماران دیابتیک تحت مطالعه 78 درصد می‌باشد. یار احمدی (1387)، در تحقیقی تحت عنوان “بررسی رابطه فشار روانی با بیماری جسمی-روانی و سلامت عمومی”به این نتیجه دست یافت که بین عوامل فشارزا با بیماری‌های جسمی – روانی همبستگی مثبت و بین عوامل فشار زا با سلامت عمومی همبستگی منفی وجود دارد. ابراهیمی و همکاران (1382) ارتباط شیوه‌های مقابله با استرس و حمایت اجتماعی بیماران قطع نخاعی را با میزان افسردگی شان بررسی کردند. نتیجه بررسی نقش موثر حمایت اجتماعی و شیوه‌های مقابله‌ای موثر در کاهش نشانه‌های افسردگی، احساس بهتر و تحمل پیامد‌های بیماری و آسیب جدی بود. 2-2-4- استرس و هموگلوبین گلوکوزیته ون در ون( 2005)در پژوهشی تاثیر درمان شناختی _ رفتاری گروهی را بر پیامدهای مختلف درمانی 107 بیمار دیابتی در دو گروه آزمایش و گواه بررسی کرد. گروه آزمایش طی 6 هفته تحت درمان شناختی رفتاری گروهی قرار گرفتند. در ارزیابی سه ماه بعد از مداخله، میزان خود کارآمدی گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه افزایش و میزان افسردگی و ناراحتی‌های مربوط به دیابت نیز در آن‌ها کاهش معنی داری یافت. ولی تفاوت معنی داری بین میزان هموگلوبین گلوکوزیته در آن‌ها با گروه گواه مشاهده نشد. در حالی که در مطالعه اسنوک (2001)همین روش درمانی تاثیر معنی داری را بر کاهش هموگلوبین گلوکوزیته بر جای گذاشت. در پژوهش سورویت(2001)72 نفر از داوطلبان دیابتی با شرکت در پژوهش در دو گروه آزمایش و گواه گمارده شدند و ضمن اندازه گیری میزان هموگلوبین گلیکوزیته، و اندازه گیری اضطراب، استرس ادراکی و سلامت عمومی آن‌ها، شاخص توده بدنی، رژیم دریافتی و وضعیت فعالیت‌های روزانه شان نیز تحت کنترل قرار گرفت . در گروه آزمایش علاوه بر آموزش‌های عمومی دیابت، مدیریت استرس شامل آموزش آرام سازی عضلانی پیش رونده و برخی آموزش‌های رفتاری و شناختی دیگر نیز اجرا شد . نتایج پیگیری‌های انجام شده در2، 4، 6و12 ماه پس از اجرای پژوهش حاکی از اثرات مثبت و پایدار مداخله بر کنترل متابولیک و سلامت عمومی وکاهش هموگلوبین گلوکوزیته  شرکت کنندگان بود . نریمانی (1391)در پژوهشی با عنوان بررسی اثربخشی آموزش مدیریت استرس در کاهش علائم روانشناختی و کنترل قند خون بیماران دیابتی  به این نتیجه دست یافت که آموزش مدیریت استرس، در کاهش علائم روانشناختی و کنترل قند خون بیماران دیابتی مؤثر بوده و میتواند به عنوان یک مداخله مؤثر مورد استفاده قرار گیرد. نتایج نشان داد که آموزش مدیریت استرس در کاهش نمرات هموگلوبین گلیکوزیله، شکایت جسمانی، افسردگی، حساسیت بین فردی و اضطراب آزمودنیهای گروه آزمایش درمقایسه با گروه کنترل اثربخش بوده وسه ماه بعد از مداخله همچنان پایدار بوده است. در پژوهش محرابی و همکاران (1389) با عنوان اثربخشی آموزش مدیریت استرس مبتنی بر نظریه شناختی – رفتاری بر کنترل قند خون و مشکلات هیجانی بیماران دیابتی نوع 1 به این نتیجه دست یافتند که پس از مداخله، میانگین نمرات HbA1c، افسردگی، استرس (P>0/001) و اضطراب (P=0/012) در گروه آزمایش به طور معنی داری کاهش یافت. در این تحقیق 25 نفر از بیماران دیابتی نوع یک عضو انجمن دیابت ایران به شیوه نمونه گیری داوطلبانه در دسترس انتخاب و سپس به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند و علاوه بر پاسخ دادن به مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس، آزمایش HbA1c خون از آنها به عمل آمد. پس از آن گروه آزمایش در یک دوره آموزش مدیریت استرس که طی 12 جلسه 2 ساعته هفتگی و به شیوه شناختی – رفتاری گروهی بر گزار شد. دوازده امامی (1387)  آموزش مدیریت استرس به بیماران دیابتی نوع 2 تنها با دو روش یکی شناختی-رفتاری و دیگری آرام سازی در مقایسه با گروه گواه پرداخت و تفاوت معنی داری بین دوگروه آزمایشی و گواه در پس آزمون، پیش آزمون و در پیگیری سه ماهه درمورد کنترل دراز مدت قند خون(میزان هموگلوبین گلیکوزیله خون)، افسردگی و اضطراب مشاهده کرد، اما تفاوتی میان دو روش آرام سازی و روش شناختی -رفتاری از لحاظ تاثیر بر شاخص‌های مورد نظر مشاهده نکرد.

پس از مصرف به فرد حالت و احساس سرخوشی ، سبک حالی، بی باکی و بی پروایی دست می‌دهد. تنفس، ضربان قلب و دیگر اعمال بدن به کندی می‌گراید. استنشاق‌ مداوم این مواد موجب آسیب دیگری کبد و کلبه، پریدگی رنگ پوست، احساس ضعف و بی حالی ، عدم توانایی تفکر صحیح، لرزش ، عطش زیاد، کاهش وزن، تحریک پذیری، افکار پارانوئیدی، حالات تهاجمی و ستیزه جویی می‌گردد. شدیدترین و سریعترین وابستگی به کراک است که باید به طور دائم در حال استعمال آن باشد. مشهورترین مواد این گروه، آمفتامین‌ها و فراورده‌های کوکاست و در این بند کوکائین را مطالعه می‌کنیم. کوکائین از برگ گیاه کوکا به دست می‌آید و الکالوئید اصلی برگ کوکاست و نیز قوی ترین محرک گیاهی هم هست. اثرات کوتاه مدت آن مشابه آمفتامین‌ها است و بر خلاف هروئین وابستگی فیزیکی تولید نمی‌کند بلکه تنها وابستگی شدید روانی ایجاد می‌کند. تغییرات حاصله از مصرف کوکائین که در مجمع به مستی کوکائینی اشتهار دارد در سه مرحله مشخص می‌شود. 1- حالیت کیفوری که فرد خود را خیلی آگاه، قدرتمند و مفید احساس می‌کند که با احساس نیاز به تحرک و سرعت زیاد همراه است. 2- فرد دچار اغتشاش ذهنی و توهم می‌گردد، ابتدا در قوای بینایی و شنوایی و سپس در سطح پوست به صورت احساس غیر طبیعی سرما و سوزنی شدن (در نوک انگشت‌ها) که می‌تواند به تمام نقاط بدن سرایت کند. 3- خواب آلودگی که مخصوص کوکائینی‌های مزمن است و اینها به علت زوال فیزیکی و روانی و اخلاقی دارای رفتار خشن و تهاجمی و نابهنجار هستند و تخریب ضمیر خود آگاه باعث بروز حالت اغتشاش دهنی و هذیان دائمی می‌گردد. ز. کاتابیس یا شاهدانه علت اینکه فرآورده‌های گیاه شاهدانه را در فراز جدا از طبقه بندی مواد می‌آورند آن است که این مواد بسته به مقدار کم یا زیاد، ویژگی‌های مصرف کننده ، زمان و مکان مصرف و کیفیت ماده در گروه های توهم زا، سستی زا، محرک ، فرار و غیر مرئی قرار می‌گیرند. کاتابیس تولید وابستگی فیزیکی نمی‌کند اما مصرف آنچه دائمی و چه نامرتب تولید وابستگی روانی می‌کند. مصرف کاتابیس یک عامل ظاهر کننده و یا شدت دهنده صفات روانی، صفات پسکوتیکی و یا نوروتیکی است و به مقدار زیاد تلقین پذیری شخص را افزایش می‌دهد . از مهمترین فراورده‌های شاهدانه، حشیش و ماری جوانا می‌باشد.

• حشیش: حشیش ماده‌ای است به رنگ سبز تیره و گاهی قهوه‌ای مایل به سبز شبیه حنا. این ماده مخدر از صمغ گلها و قسمت انتهایی گیاه تولید می‌شود و حاوی ماده‌ای شیمیایی به نام تترا هیدرو کاتابیول (T.H.C) است که ماده‌ای بسیار قوی و خطرناک می‌باشد و یکی از ترکیبات فعال شاهدانه است. این ماده شیمیایی یک ترکیب حلال، قوی و توهم زا است و اثرات آن شبیه به ال اس دی است.

اثرات حشیش در عرض چند دقیقه پس از مصرف ظاهر می‌شود و فرد پس از مصرف احساس آرامش و راحتی می‌کند. از جمله اثرات آن، اضطراب، افسردگی، هیجان، تحرک زیاد، گرسنگی است. مصرف حشیش بر خلاف سایر مواد مخدر از جمله تریاک ، هروئین ، مرفین، وابستگی جسمی ایجاد نمی‌کند و تنها وابستگی روانی این ماده قابل ملاحظه است و به همین دلیل بسیاری از پزشکان این ماده را اعتیاد آور نمی‌دانند.

• ماری جواما(بنگ): از قسمت های فوقانی برگ‌ها، گل‌ها و تخمه‌های شکفته شده بوته شاهدانه جنس ماده که بریده و خشک شده تهیه می‌شود. ماری جوانا یک ماده مخدر سبک و ملایم است و تاثیراتش از بقیه فراورده‌های شاهدانه ضعیف تر است . از اثرات استعمال آن، حالت سرخوش ، اختلال در هوشیاری و ادراکات، عدم توازن و اغتشاش فکری است.

ح. داروهای نامرئی یا فراموش شده : این مواد که در اصطلاح به الکل، نیکوتین و کافئین اطلاق می‌شود در واقع سه گروه از موادی را شامل می‌گردد که به طور وسیع و گسترده مورد مصرف قرار می‌گیرند، اما بیشتر مصرف کنندگان این داروها تشخیص نمی‌دهند و یا غفلت می‌کنند که این مواد جزء داروهای اعتیاد آور و زیان بخش هستند. 1- الکل: از نظر طبقه بندی فارماکولوژی، الکل تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب است. برای تهیه الکل از شیوه‌های تخمیر مواد نشاسته‌ای و قندی و یا از شیوه‌های سنتز یا مصنوعی استفاده می‌شود.

1- بروز زمینه‌های شخصی 2- افزایش قدرت تلقین پذیری که باعث بالا رفتن حساسیت فوق العاده مشخص نسبت به تاثیرات خارجی(محیط) وجود اجتماعی اطراف(گروه) می‌شود. ال اس دی معمولاً به صورت گرد سفید رنگ و همچنین مایعی صاف و روشن بدون رنگ و بو یافت می‌شود. این ماده معمولاً از طریق خوراکی مصرف می‌شود که این ماده به سرعت از طریق معده جذب شده و اثرات آن 12-8 ساعت در بدن باقی می‌ماند و اثرات آن عبارت است از اختلالات خلق و خوی، افزایش حس‌های بینایی و اشتباهات در حس بینایی، تخریب تصویر بدنی و دگرگونی شخصیتی ، دوگانگی شخصیت، اختلالات ذهنی، اختلالات رفتاری و ایده‌های هندیانی(قدرت خواندن فکر دیگران) مصرف دائمی ال اس دی احتمالاً ایجاد وابستگی روانی می‌کند اما وابستگی جسمی و فیزیکی ندارد. ج. مسکن‌ها: مسکن ها آن گروه از داروها و موادی را در بر می‌گیرند که علاوه بر آنکه فعالیت سلسله اعصاب مرکزی را کند می‌کند . بر شعور و حس هوشیاری فرد هم اثر سوء و منفی می‌گذارد و مسکن‌ها معمولاً با تجویز پزشک به عنوان مسکن برای برطرف کردن درد یا ایجاد خواب و آرامش و از بین بردن اضطراب و عصبانیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف بیش از حد آنها ایجاد حالت‌های مسمومیت شدید، بیهوشی و مرگ می‌کند . این مواد در اثر مصرف مداوم و منظم ایجاد وابستگی می‌کنند. معروف ترین دسته این گروه را باربیتو ریکها تشکیل می‌دهند که شامل سکونال، فنوباربیتال، استیال متاکوالن، ترینال، دوریدن، متی پریلون و پلاسیدین می‌باشد. د. آرام بخش‌ها این گروه نیز تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب است و مانند مسکن‌ها با مصرف کم حالت آرامش ایجاد می‌کند. بدون اینکه خواب آور باشند. این مواد برای ناراحتیهای خفیف روانی کمتر از مسکن‌ها ایجاد وابستگی می‌کند. از اثرات مصرف این مواد کاهش هشیاری ذهنی و واکنش های عاطفی و آسیب به حس جهت یابی است. دیازپام، کلردیازپوکساید، اگزازپام و مپروبامات از این گروه هستند. مصرف منظم دیازپام ایجاد تحمل می‌کند و در نتیجه مصرف کننده میزان مصرف ماده را افزایش می‌دهد تا به تاثیر مطلوب برسد. هـ. چسب و مواد فرار(استنشاقی‌ها): استنشاقی‌ها در بسیاری از محصولات صنعتی مانند چسب‌هایی که زود خشک می‌شوند، سوختنی‌ها مثل بنزین، حلالها مثل استون و مواد پاک کننده یافت می‌شوند. این مواد پس از استنشاق از طریق شش‌ها وارد رگ‌ها می‌شوند و آنگاه به دیگر اندام‌های بدن به خصوص مغز و کبد می‌رسند. پس از مصرف به فرد حالت و احساس سرخوشی ، سبک حالی، بی باکی و بی پروایی دست می‌دهد. تنفس، ضربان قلب و دیگر اعمال بدن به کندی می‌گراید. استنشاق‌ مداوم این مواد موجب آسیب دیگری کبد و کلبه، پریدگی رنگ پوست، احساس ضعف و بی حالی ، عدم توانایی تفکر صحیح، لرزش ، عطش زیاد، کاهش وزن، تحریک پذیری، افکار پارانوئیدی، حالات تهاجمی و ستیزه جویی می‌گردد. شدیدترین و سریعترین وابستگی به کراک است که باید به طور دائم در حال استعمال آن باشد. مشهورترین مواد این گروه، آمفتامین‌ها و فراورده‌های کوکاست و در این بند کوکائین را مطالعه می‌کنیم. کوکائین از برگ گیاه کوکا به دست می‌آید و الکالوئید اصلی برگ کوکاست و نیز قوی ترین محرک گیاهی هم هست. اثرات کوتاه مدت آن مشابه آمفتامین‌ها است و بر خلاف هروئین وابستگی فیزیکی تولید نمی‌کند بلکه تنها وابستگی شدید روانی ایجاد می‌کند. تغییرات حاصله از مصرف کوکائین که در مجمع به مستی کوکائینی اشتهار دارد در سه مرحله مشخص می‌شود. 1- حالیت کیفوری که فرد خود را خیلی آگاه، قدرتمند و مفید احساس می‌کند که با احساس نیاز به تحرک و سرعت زیاد همراه است. 2- فرد دچار اغتشاش ذهنی و توهم می‌گردد، ابتدا در قوای بینایی و شنوایی و سپس در سطح پوست به صورت احساس غیر طبیعی سرما و سوزنی شدن (در نوک انگشت‌ها) که می‌تواند به تمام نقاط بدن سرایت کند.