سیاست جنایی ایران در قبال جرم حفاری و کاوش غیرمجاز در محوطه­های تاریخی

سیاست جنایی شاخه­ای از علم است که از یافته­ های رشته حقوق جزا در جهت کنترل بزه و بزهکاری بهره می­برد. این شاخه شامل کلیه اقدام­های سرکوبگرانه کیفری و غیرکیفری و پیشگیرانه با ماهیت­های متفاوت است که دولت و جامعه مدنی، هر یک به صورت مستقل و با مشارکت سازمان یافته یکدیگر از آن­ها به منظور سرکوبی بزهکاری و بزهکاران و نیز پیشگیری از بزهکاری و انحراف استفاده می­ کنند. برای بررسی سیاست جنایی ایران در قبال جرم حفاری و کاوش غیرمجاز این بخش را به بررسی انواع  سیاست جنایی در ارتباط با این بزه اختصاص داده­ایم. برای انجام این بررسی، ابتدا در فصل اول از این بخش به بررسی ارکان تشکیل دهنده جرم حفاری و کاوش غیر مجاز می­پردازیم و سپس مطالعه تطبیقی این جرم در قانون چند کشور دیگر نیز مورد نظر قرار می­گیرد. سپس در فصل دوم از این بخش سیاست جنایی ایران در قبال این جرم مورد بررسی قرار خواهد گرفت. برای بررسی سیاست جنایی ایران در قبال جرم حفاری و کاوش، به مطالعه انواع سیاست جنایی موجود در ارتباط با این جرم می­پردازیم، که این انواع شامل سیاست جنایی تقنینی، قضایی، اجرایی و مشارکتی است. برای یافتن راهکاری به منظور دادن پاسخ مناسب به موقعیت­های ارتکاب بزه علیه میراث فرهنگی لازم است روش­ها و راهکارهای متفاوتی با یکدیگر آمیخته شوند تا نهایتاً بتوان به هدف غایی سیاست جنایی در این باره که همانا صیانت و حمایت هر چه بیشتر از این میراث ملی است رسید. به این منظور باید از انواع راهکارهای موجود در سیاست­های جنایی تقنینی، قضایی، اجرایی و مشارکتی بهره گرفت و از تاکید ورزیدن بر اِعمال تنها یکی از گونه­های سیاست جنایی اجتناب کرد. انواع مختلف سیاست جنایی علاوه بر اینکه نباید با یکدیگر تقابل و تضاد پیدا کنند، بلکه باید مانند اجزای یک دستگاه همگی در جهت پیاده­سازی اهداف سیاست جنایی که در این مورد تلاش برای حمایت از میراث ملی و کاهش جرایم بر علیه این آثار است عمل کنند.

فصل اول: تحلیل مفهوم و ارکان جرم حفاری و کاوش

گفتار اول: تعریف و تاریخچه حفاری و کاوش

لغت حفاری به معنای کندن زمین است. حفار کسی است که پیشه­اش کندن زمین و کاوش کردن آن است.[2] کاوش نیز به معنای تفحص کردن آمده است.[3] با توجه به معنای لغوی و مفهوم عرفی کاوش و حفاری تفاوت آنها مشخص می­شود. اساساً کاوش حفاری نیست و با استعمال لفظ حفاری، کندن، به زیر زمین دست یافتن، لایه­های خاک را کنار زدن به ذهن متبادر می­گردد، در حالی که با به کار بردن واژه کاوش بیشتر جستجو و دنبال چیزی گشتن متجلی می­شود. خاک یک محل باستانی، سند و مدرکی است که برگ­ها و صفحات آن باید مطالعه قرار گیرد تا بتواند برگی از تاریخ گذشته یک ملت باشد. طبقات و بقایای محل باستانی که در طول عملیات حفاری تعیین و تشخیص داده می­شوند برای همیشه نابود می­گردند و آثار و محتویات طبقات و لایه­ها نیز برداشت می­شوند. به طور کلی تمام چیزی که بعد از انجام عملیات حفاری باقی می­ماند، برخی از آثار مکشوفه در قسمت­های دست­نخورده محل باستانی، تصاویر، یادداشت­ها و نقشه­ها و ترسیم­های مربوط به مشاهدات کاوشگر است که برای آیندگان محفوظ می­ماند. بنابراین ثبت و مشاهده دقیق در طول انجام عملیات حفاری روزانه از اهمیت زیادی برخوردار است که این امر، نه تنها به خاطر رعایت دقت و توجه در جریان تحقیق و بررسی بلکه به این دلیل است که کاوشگران در واقع منبعی از اطلاعات باستان­شناسی را برای مراجعه و استفاده دیگران فراهم کنند. محل­های باستانی منابعی تجدید ناپذیرند و به همین جهت باید از انجام هرگونه عملیات حفاری غیرعلمی و بدون هدف و برنامه صحیح اجتناب کرد. هرگونه طرح و برنامه حفاری باستان­شناسی به منظور مشکل­گشایی موارد خاص و نیز مسائلی که دقیقاً توضیح داده شده ­اند باید از مجاری یک طرح تحقیقی صحیح و جامع رهبری  شوند[4]. باستان شناسی قبل و بعد از آنکه به صورت یک علم در مجموعه علوم انسانی تدوین و ارائه شود در طول تاریخ سه مرحله اساسی را پشت سر گذاشته است. الف- کند و کاو به منظور کشف اشیاء عتیقه در این مرحله که تا تولد باستان شناسی به عنوان یک علم ادامه داشته است کند و کاو در اماکن باقی مانده از گذشته به قصد کشف گنج و عتیقه صورت می­گرفته است و اشیاء مکشوفه صرفاً ارزش کالایی و تجاری داشته است. ب – حفاری در اماکن تاریخی به منظور کشف آثار تمدن­های گذشته در این مرحله که بعد از تولد علم باستان­شناسی و تا دهه­های اخیر جریان داشته است کاوش در محوطه­های تاریخی به قصد کشف تمدن­های کهن، حوزه جغرافیایی آنها و کشف و ارائه اطلاعات کلی در این خصوص انجام گرفته است. در این مرحله پژوهش­ها نسبتاً قانونمند شده، شکل علمی یافته و از هدف تجاری خارج و اهداف آن علمی­تر شده است. معذلک ارائه تحلیل علمی دقیق از عناصر سازنده تمدن بشری در دوره­های مختلف تاریخی مورد توجه جدی واقع نمی­شد. ج: پژوهش در آثار باقی مانده از گذشتگان به قصد کشف اجزاء و عناصر سازنده تمدن­های گذشته و کشف ارزش­های آئینی،  فرهنگی، معنوی و …