پیشگیری اولیه

پیشگیری اولیه متضمن تدابیر و اقداماتی است که به دنبال سالم سازی محیط طبیعی و اجتماعی و تغییر اوضاع و احوال و شرایط جرم زا است. این پیشگیری در صدد آن است تا با بهبود شرایط زندگی افراد از بزهکاری جلوگیری نمایند.

از این رو اتخاذ تدابیری مناسب در زمینه‌هایی مانند فقرزدایی، اشتغال، مسکن و بالا بردن سطوح درآمد افراد نمونه‌هایی از این پیشگیری است. پیشگیری اولیه همان مبارزه با به وجود آمدن میکروب و جلوگیری از شیوع آن در جامعه است، به روشی که در علوم پزشکی مرسوم است.

پیشگیری اولیه در زمینه جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر شامل تدابیر و اقداماتی است که سبب می‌شود تا زمینه‌های مساعد برای گرایش به اعتیاد با کاهش مواجه شود. اقداماتی مانند: آموزش لازم به شهروندان درباره خطرها و مشکلات ناشی از استفاده مواد مخدر و تغییر نگرش مردم نسبت به این موا از جمله جلوه‌های این پیشگیری به شمار می‌روند.

در این مرحله از پیشگیری که بیش از مراحل دیگر بر آن تأکید می‌شود سعی بر آن است که از عوامل بازدارنده اعم از ارشاد فرهنگی مذهبی و اقدامات بهداشتی و اجرایی طوری استفاده شود که موثر باشند و مانع آشنایی افراد به مواد مخدر شوند. مرحله آشنایی زمانی است که در طی آنف شخص مواد مخدر و روان گردان را برای اولین بار مصرف می کند و به این ترتیب ، با مواد زیان آور که بعدها او را بسیار رنج خواهد داد و زندگی او را به تراژدی و کابوس مبدل خواهد کرد آشنا می‌شود.

در این مرحله اقدامات و آموزش‌های اقشار مختلف به ویژه گروه های آسیب پذیر به نحوی باید صورت گیرد که افراد هرگز تمایلی به مصرف مواد مخدر از خود نشان ندهند، همانطور که تمایلی به مأکولات حرام از جمله گوشت مرده ندارند، برای انجام پیشگیری اولیه باید با بهره گرفتن از روش های سه گانه حذف بیماری زا (مواد مخدر) کنترل شرایط محیطی(سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی) و تقویت مقاومت میزبان(برد معتاد) اقدام نمود.

بدین ترتیب، پیشگیری اولیه از اعتیاد بر روی مسائیل از قبیل عدم دسترسی به مواد مضره اعتیاد آور ، دور ماندن از استرس‌های روانی، فراهم کردن مراکز و وسایل و محیط‌های ورزشی و تفریحگاه آموزش خانواده و جلوگیری از گسسته شدن رشته‌های سنتی خانوادگی، آموزش‌ اطلاعات اساسی درباره مواد مختلف و خطرات آنها، ارتقاء سطح علمی، خودداری از رفتارهای تبعیض آمیز و خودداری از طبابت خانگی و خود درمانی با مواد افیونی، اشتغال به کار و پر کردن اوقات فراغت ، یاد دادن مهارت‌های اجتماعی ضروری برای مقاومت در برابر فشارهای دوستان برای استفاده از مواد، ایجاد نگرش‌های منفی نسبت به سوء مصرف مواد، تقویت مهارتهای شناختی لازم برای تشخیص موقعیتهای خطرناک و یا احتراز از آنها، برجسته سازی توانایی و تقویت مهارت تأکید دارد.

ب ـ پیشگیری ثانویه

پیشگیری ثانویه یا دومین همچون پیشگیری اولیه قبل از ارتکاب بزه اعمال می‌گردد. در واقع پیشگیری ثانویه به دنبال شناسایی و جلوگیری از بزهکاری افرادی است که بیشتر از دیگران در معرض هجوم عوامل جرم زا و بزهکاری قرار دارند. مثل مرتکبین و بزه دیدگان بالقوه و دارای حالت خطرناک و مستعد برای حمله به دیگر سخن ، پیشگیری ثانویه یعنی کمک به افرادی که در ورطه مشکلات مصرف مواد مخدر قرار گرفته‌اند.

هدف از انجام پیشگیری ثانویه این است که میزان شیوع مشکل و بیماری را در جامعه کاهش دهد و از طرفی نسبت به تشخیص و درمان معتادان اقدام نمود در حقیقت، هدف این سطح از پیشگیرانه محدود کردن میزان آسیب وارده به فرد یا جامعه تا حد امکان است. پیشگیری ثانویه شامل اقدام‌های پیشگیرنده می‌شود که ناظر به گروه های خاص است که بیم ارتکاب جرم از سوی اعضای آن می‌رود. پیشگیری دومین تا حد زیادی با مفهوم درمان سریع یا به موقع به یک معنی است. این مرحله از پیشگیری، شامل اقداماتی است که به منظور جلوگیری از مصرف مجدد مواد اعتیاد آور توسط شخصی که یکبار این مواد را تحت هر عنوان خواه تفننی، خواه آزمایشی مصرف نموده انجام می‌شود. در اینجا شخص با مواد مخدر و نحوه استعمال آن آشنایی پیدا کرده ولی به طور کامل به این مواد اعتیاد پیدا نکرده است.

معمولاً افرادی که برای پیشگیری دومین در نظر گرفته می‌شوند در مقایسه با کسانی که موضوع پیشگیری نخستین در سنین بالاتری قرار دارند و تعداد قابل توجهی از آنها علاوه بر مشکل سوء مصرف مواد با عواقب ناشی از آن همچون اختلافات خانوادگی، از دست دادن کار، مشکلات جسمی و مالی هم درگیر هستند.

به طور کلی عوامل متعددی افراد را تشویق می‌کند تا احیاناً مواد مخدر را تجربه کنند . در پیشگیری ثانویه به محض اطلاع از مصداق ، باید چاره‌ای اندیشید که این تجربه تکرار نشود. البته از تمام راه های پیشگیری که در مرحله اول به کار گرفته می‌شود می‌توان در این مرحله استفاده کرد. ولی باید شرح حال خوب از بیمار بگیرد و پس از آنکه علت و نوع بیماری را شناخت به انتخاب دارو مبادرت ورزید . بدیهی است صرفاً دور نگهداشتن فرد از مواد مخدر نه تنها او را مصون نمی‌کند بلکه او را به حکم «الانسان حریص علی ما منع» به کوشش در دستیابی به آن ماده حریص تر می‌شود.

1. علی حسین نجفی ابرند آبادی، همان، ص 137.
2. شعله آتشین، اعتیاد در جامعه، ص 77
3. Preventers
4. رضا جمشیدی ، پیشگیری از اعتیاد، 1379، ص 46.