4) ادای فرایض و واجبات فوت شده   5) گوشت­هایی که از راه گناه روییده است به حزن و اندوه آب کند به گونه­ای که پوست به استخوان بچسبد و دگر بار گوشت در بین آنها بروید.   6) همچنان که حلاوت و شیرینی کاذب معصیت و گناه را به تنش چشانده، همانگونه نیز الم و سختی طاعت را بر تنش بچشاند. در این هنگام می­توانی بگویی، استغفرالله (همان، ص 32). بند دوم: آثار توبه و کیفیت احراز آن الف- آثار توبه در قرآن آثار متعددی برای توبه آمده است که قابل تفکیک به آثار ظاهری و اثباتی و آثار ثبوتی و باطنی هستند لذا برای توضیح بیشتر مطلب و ساختن بستری مناسب برای تشریح و گسترش موضوع بحث درد و بند آثار اثباتی توبه و آثار ثبوتی توبه مورد بررسی قرار می­گیرد. الف- 1- آثار ثبوتی توبه منظور از آثار ثبوتی توبه آثار و نتایجی است که مربوط به عالم معنی و بعضاً دنیای آخرت می­شود و قابل عرضه در هشت قسمت می­باشند که عبارتند از: دوستی خداوند، تبدیل سیئات به حسنات، بهره­ گیری از دعای فرشتگان، خلو در بهشت، طول عمر، رفع نگرانی، مانع نزول عذاب و عامل سعادت. الف- 2- آثار اثباتی توبه آثار اثباتی توبه، نتایجی است که از توبه در مقام ظاهر و اثبات منتج می­شود و سبب سقوط مجازات می­شود. اثر اصلی توبه، سقوط مجازات مجرمین است و این اثر اجمالاً مورد قبول اجماع فقهای امامیه و اکثر فقهای عامه است. قید اجمالاً بدین خاطر است که میزان اثرگذاری توبه بستگی به زمان وقوع توبه و نوع مجازات تعیین شده برای مرتکب و … دارد. در اینجا به بیان آیاتی که ناظر بر تأثیرگذاری توبه در سقوط کیفر هستند می­پردازند. آیه اول: «وَالَّذَانِ یَأتِیانِها مِنکُم فَآذُوهُما فَإن تَابَا وَ أصلَحَا فَأعرِضُوا عنهما إنَّ اللهَ کَانَ تَوّابًا رّحیماً» (قرآن کریم، سوره مبارکه نساء، آیه 16). مراد از ایذاء کیفر لواط می­باشد. آیه دوم: «وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقهُ فَاقطَعُوا أیدِیهُمَا جَزَاءً بِمَا کَسَبَا نَکَلاً مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَزیزٌ حَکِیمٌ * فَمَن تَابَ مِن بَعدِ ظُلمِهِ وَ أصلَحَ فَإِنَّ اللهَ یَتُوبُ عَلَیهِ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ »(قرآن کریم، سوره مبارکه مائده، آیات 39 و 38). اجرای حد سرقت شرایط بسیاری دارد که در بعضی کتب فقهی تا 20 شرط برای آن ذکر کرده­اند. آیا حد سرقت بوسیله توبه ساقط می­شود؟ ابوحنیفه و شافعی در یکی از دو قولش حکم به عدم سقوط نموده ­اند ولی امامیه، توبه را قبل از ثبوت نزد حاکم مسقط مجازات می­دانند. آیه سوم: «إِلا الَّذِینَ تَابُوا مِن قَبلِ أَن تَقدِرُو عَلَیهِم فَاعلَمُوا أنَّ اللهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (قرآن کریم، سوره مبارکه مائده، آیه 34). آیه مذکور مسبوق به آیه محاربه می­باشد. از دیدگاه امامیه و شافعی استثنا در آیه تنها از حقوق الله تعالی می­باشد ولی حق الناس از قبیل جرح و قتل و امورات مالی بوسیله توبه اسقاط نمی­شوند. در آیه، توبه مقید به قبل از دستگیری شده است که دلالت دارد بر اینکه توبه بعد از دستگیری حد را ساقط نمی­کند اگرچه سقط عذاب اخروی هست. ب- کیفیت احراز توبه در کیفیت تکوین و ظهور توبه آنچه شخصاً وضوح و نمود می­یابد قائم به نفس بودن آن است، به عبارت دیگر، توبه از اموری است که تنها از طرف نائب معلوم می­گردد (لا یعلم الا من قبله) به عبارت دیگر صدور و حدوث توبه، نمی­تواند از طرف کسی یا کسانی به غیر از خود مرتکب تائب ظاهر گردد و این ویژگی از یک سو در احراز و چند و چون آن و از سوی دیگر در ادعای خدشه بر آن مؤثر خواهد بود. علی ای الحال در کیفیت و چگونگی احراز توبه برای قاضی مسائلی مطرح است. برای قاضی در ارتباط با مسئله توبه مجرم یا متهم دو حالت ذیل مطرح است که آنرا مورد بررسی قرار می­دهیم: