دکتر فرزانه فاخری رئوف
 

استاد مشاور :
 

دکتر لیلا ابراهیمی قوام آبادی
 

سال تحصیلی :1392-1391
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

چکیده :
امروزه با تمرکز صنایع در مراکز صنعتی و توسعه فعالیت های صنعتی ، پسماندهای مختلفی تولید می شوند .تولید و دفع غیر اصولی پسماندهای صنعتی بروز آلودگی های آب و خاک را به همراه خواهد داشت . مدیریت پسماندهای صنعتی یکی از شیوه های بسیار مناسب برای ایجاد تعامل و پیوند بین صنعت و محیط زیست و کاهش اثرات سوء فعالیت های صنعتی بر محیط زیست می باشد که چنین مدیریتی با بهره گرفتن از روش های مختلف از جمله پیشگیری یا کمینه سازی پسماندها در مبداء تولید ، بازیافت و استفاده مجدد قابل اعمال است .هدف اصلی این مطالعه بررسی نوع و میزان پسماند تولیدی ، وضعیت فعلی مدیریت پسماندها و ارائه راهکارهای عملی برای بهینه سازی مدیریت پسماندها در شهرک صنعتی منتظریه اصفهان می باشد . روش مطالعه و جمع آوری اطلاعات براساس بازدیدهای میدانی ، تکمیل پرسشنامه و تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده می باشد . شهرک صنعتی منتظریه اصفهان دارای 92.5 هکتار مساحت و 208 واحد صنعتی که شامل 174 واحد صنعتی فعال و 34 واحد صنعتی غیر فعال می باشد .فراوانی صنایع شهرک به ترتیب فلزی 32 % ، نساجی 20 % ، غذایی 5 % ، شیمیایی 18 % ، چوب و سلولزی 3 % ، برق و الکترونیک 7 % ، خدمات 6 % و کانی های غیر فلزی 9 % می باشد .با مرجعه به 56 واحد صنعتی فعال  از صنایع فلزی و 32 واحد صنعتی فعال  از صنایع شیمیایی شهرک صنعتی منتظریه نسبت به تکمیل پرسشنامه ها از طریق مصاحبه با مسئولین واحدهای صنعتی اقدام شده و ضمن بازدیدهای میدانی ، فرآیند تولید ، مواد ورودی و خروجی شناسایی و اطلاعات لازم جمع آوری گردید و میزان تولید پسماندهای صنعتی (خطرناک و غیر خطرناک) برحسب تن در سال  محاسبه شد . تخمین زده شده در این شهرک در مجموع 6878.904 تن در سال پسماند صنعتی تولید می شود که  شامل 55.21 % پسماند غیر خطرناک و 44.79 % پسماند خطرناک است .نگهداری پسماندهای تولید شده در مجموع  واحدهای صنعتی صنایع فلزی و شیمیایی  به صورت 51.5 % تلنبار شده  ، 29 %در ظروف فلزی بدون درب و 19.5% در کیسه  ،  گونی و ظروف فلزی درب دار انجام می شود . همچنین مدیریت پسماندهای صنعتی تولید شده در صنایع فلزی این شهرک به صورت 74  % فروش (برای بازیافت یا استفاده مجدد ) ، 5 . 20 % بازیافت در محل و 5.5 %به صورت دفن انجام می گیرد .
کلمات کلیدی :پسماند صنعتی  ، شهرک صنعتی منتظریه  ، پسماند خطرناک  ، بررسی پرسشنامه ای  ، مدیریت پسماندها
 
فصل اول
کلیات تحقیق
 

ضرورت انجام تحقیق
هیچ  شکی نیست که با افزایش  سلطه ء بشر بر قوانین طبیعی ، انتظارات ما از زندگی افزایش یافته و زندگی به کیفیتی بالاتر برای مردم فراهم شده است . اما همواره با آن احتمال مخاطرات جهانی و آسیب رسی به سلامتی بشر نیز افزایش یافته است. اکنون ،جهان به مرحله ای از بحران محیط زیست رسیده که ابعاد وشدت آن به سرعت در حال افزایش است.در این خصوص می توان به باران های اسیدی،حفره پدید آمده در لایهء ازن، گرم شدن تدریجی زمین(اثرگلخانه ای) و افزایش مقدارو تنوع مواد زائد اشاره نمود. بحران محیط زیست محصول انفجارجمعیت و افزایش شدید مصرف است. به طوریکه با افزایش جمعیت و گسترش دائمی شهرها ،نیاز انسان به مواد مصرفی روز به روزبیشتر می شود. این نیاز در مسیرتوسعهء ، صنعتی شدن روزافزون جوامع را به دنبال دارد تامواد متنوع مورد احتیاج بشر را برای او فراهم آورند  (چوپانوگلاس و همکاران،1371).
فرآیندهای صنعتی به صورتی بلاتغییر موجب تبدیل مواد خام ومنابع به محصولات نهایی یا نیمه نهایی می شود. از آنجایی که عمل تبدیل هیچگاه نمی تواند به طورکامل صورت گیرد،لذا ضایعاتی به صورت انرژی و ماده شکل گیرد که اگر از این ضایعاتی استفاده نشود، به مواد زائد تبدیل گشته و در صورتی که در محیط زیست تخلیه گردد ممکن است به مواد آلاینده تبدیل شود (نوری ونشاط ،1373).
بنابراین بحران آلودگی محیط زیست بزرگترین مشکل مرتبط با صنعتی شدن و رشد شهرنشینی می باشد.در این میان آلودگی و پسماندهای جامد ناشی از فعالیت واحدهای تولیدی و صنعتی سهم بزرگی از کل آلودگی محیط زیست را تشکیل می دهد و نقش بسیار با اهمیتی در ایجاد بحران های زیست محیطی ایفا می کند (فردوسی وصدوق،1372). سالانه مقدار زیادی پسماند جامد در سرتاسرجهان تولید و در محیط تخلیه می گردد. پسماندهای جامد و آلودگی ناشی از آن ،خصوصا پسماندهای صنعتی یک مشکل جهانی است.واژهء پسماندهای صنعتی به همهء پسماندهایی اشاره دارد که از طریق عملیات صنعتی یا در اثر فرآیندهای ساخت تولید می گردد (عبدلی،1996 ). بنابراین می توان گفت توسعهء صنعتی ، پسماندهای پیچیده ای را تولید کرده است که این پیچیدگی نه تنها به علت کمیت مواد زائد است، بلکه دلیل دیگر آن نوع و ترکیبات مواد زائد می باشد(کاسارزوهمکارام ، 2005)[1]
نگرانی های بشر درباره محیط زیست در ابعاد ملی ،منطقه ای و جهانی ،هنگامی مشهود گردید که با توسعهء صنعت و تکنولوژی ،استفاده از منابع محدود تجدید پذیر و غیر قابل تجدید کرهء زمین روبه فزونی نهاد. توسعه ازیکسو با صنعت و تکنولوژی و از سوی دیگر با تخریب و آلودگی ارتباط تنگاتنگ دارد. امروزه نمی توان متوقع بود که همراه با توسعهء صنعتی که از ملزومات پیشرفت علمی و اقتصادی بشر است ، محیط زیست دست نخورده باقی بماند. لیکن تقلیل  آلودگی ها و کاهش اثرات تخریبی آن در قالب مدیریت صحیح و مناسب، تصویب قوانین لازم جهت پیشگیری و کاربرد وسایل مورد لزوم و نظارت و پایش به موقع و صحیح در حدی معقول در روند توسعه ای پایدار،همواره برای حفظ و تاءمین سلامت ، رشد و بقای حال و آیندهء موجودات کرهء زمین ، مدنظر بوده است( سبزعلی پور وهمکاران،1386).
چنانچه همزمان با صنعتی شدن یک جامعه به مسائل دیگری چون محیط زیست توجه نشود ،نه تنها توسعهء اقتصادی حاصل نخواهد شد،بلکه گرفتاری های زیادی به بار می آید که گاهی منافع حاصله از یک صنعت برای یک کشور را در درازمدت کلا” در راه جبران خسارت وارده از آن صرف خواهد شد ; در حالیکه در بسیاری از موارد با کاربرد مدیریت مناسب ‚هم محیط زیست محافظت می گردد و هم با بهره گرفتن از منافع حاصله از پسماندهای یک صنعت به صورت منابع اولیه مورد لزوم برای صنعتی دیگر،نه تنها از به هدر رفتن انرژی منابع انسانی تا حدود زیادی جلوگیری می شود بلکه با حفظ منابع تجدید ناپذیریک کشور به همراه حفاظت محیط زیست ،به بودجهءاقتصادی آن نیز کمک شایانی خواهد شد،همچنین برای دفع آن ها نیاز به مکان دفن کاهش می یابد (ادیبی،1378).
زیرا زمین منبعی است محدود، و در صورتی که نتوانیم از آن به صورت به صورت بهینه استفاده کنیم ، باید درآینده خسارات جبران ناپذیری را متحمل شویم ، و نیز در صورتی که نتوانیم تکنولوژی و برنامه های بهتری را برای دفع این گونه مواد به کار ببریم ،درآینده ای نزدیک این کرهء خاکی به زباله دانی بزرگ تبدیل خواهد شد ،لذا در این راستا روش های مختلف مدیریت مواد زائد از اهمیت ویژه گی برخوردار است( محدث  وهمکاران ، 1381).
وجود میایون ها تن زباله و دهها هزار نوع مواد سمی و خطرناک در آنها که حاصل فعالیت روزمرهء انسان است ،سبب آلودگی های گستردهای در محیط شده است که 60 تا 90 درصد از انواع سرطان ها را به طور مستقیم یا غیر مستقیم به خود اختصاص داده است   (عمرانی ،1377 ).
کشور ما نیز از این قائده مستثنی نبوده و لازم است کنترل آلودگی همگام با توسعهء صنایع به پیش رود.در حال حاظر اکثر صنایع در کشور ما فاقد یک سیستم مدیریت مناسب جهت دفع مواد زائد صنعتی خود می باشند و این امر می تواند در آینده مشکلاتی را برای محیط زیست به بار آورد.با توجه بهخطرات مستقیم و غیر مستقیم حاصل از دفع نامناسب این مواد نیاز به یک سیستم مدیریت مناسب برای حمل،تصفیه و دفه نهایی مواد زائد صنعتی در کشور احساس می شود . در همین راستا نیز،در سال 1383 قانونی تحت عنوان “مدیریت پسماند” به تصویب مجلس رسیده و بستر قانونی لازم برای این منظور در کشور به وجود آمد; به طوری که طبق این قانون کلیهء شرکت ها و موءسسات، موظف به مدیریت صحیح پسماندهای خود گردیدند (منصوری،1381  ) .پسماندهای جامد ، محیط و چشم اندازهای زیبای ما را به کام خود می برندو نابود می کنند.پسماندهای جامد محصول فرعی رشد هستند .با افزایش و گسترش دامنه تولید محصولات صنعتی منابع مواد خام تجدید ناپذیر روزبه روز کاهش می یابند. پسماندها در شهرک های صنعتی (به عنوان یکی از منابع نقطه ای تولید آلودگی) قابل کنترل و مدیریت می باشد و بدون شک تعین میزان تولید پسماندها و شناخت روند افزایش و کاهش آن در ابعاد زمانی و مکانی یکی از مهمترین ابزارهای مدیریتی می باشد و آگاهی از نوع، میزان ،اجزاء و مواد تشکیل دهندهء پسماندها برای ارزیابی و انتخاب برنامه های مختلف لازم می باشد(امین،1385 ).
استان اصفهان یکی از قطب های مهم صنعتی و کشاورزی کشور است که حدود 7 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده و حدود بیش از 39 شهرک صنعتی فعال و 10000 واحد صنعتی در این استان استقرار یافته اند( باقری،1388). شهرک صنعتی منتظریه  از جملهء این شهرک هاست که  در غرب استان اصفهان واقع شده است . طبق طبقه بندی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران ، گروه های صنعتی و خدماتی به 8 گروه صنایع فلزی  ، غذایی  ، شیمیایی  ، کانی های غیرفلزی  ، برق و الکترونیک  ، چوب و سلولزی  ، نساجی و خدماتی طبقه بندی شده اند. با بررسی آمار موجود  ،   در حال حاظر 208 واحد صنعتی در شهرک صنعتی منتظریه وجود دارند . در بین واحدهای موجود 174 واحد فعال و 34 واحد غیر فعال هستند. واحدهای غیر فعال نیز در مراحل مختلف تخصیص زمین  ، دیوارکشی و نصب سوله هستند. در بین صنایع شهرک صنعتی منتظریه  ، صنایع فلزی با حدود 56 واحد صنعتی فراوان ترین و گروه چوب و سلولزی با 6 واحد کمترین تعداد واحدها را به خود اختصاص داده اند. با توجه به این موضوع که اکثر واحدهای صنعتی مستقر در این شهرک را صنایع فلزی و شیمیایی تشکیل می دهند ،از مناطق بسیار مورد توجه از نظر زیست محیطی محسوب می گردد. از طرف دیگر در حال حاظر هیچ گونه برنامهء مدیریتی جهت دفع صحیح و بهداشتی پسماندهای تولیدی در این شهرک به صورت یک برنامهء جامع و منسجم انجام نمی گیرد و دفع نامناسب پسماندهای صنعتی در این شهرک مشکلاتی بوجود آورده است .
 

اهداف پایان نامه :‌