بعضی معتقدند بیمه از کلمه “بیما” از زبان هندی گرفته شده است و برخی دیگر بیمه را از کلمه بیم (ترس) می­دانند و چنین استدلال می­ کنند که اولین بار روس­ها از ایران امتیاز بیمه گرفتند (امتیازنامه حمل و نقل تاسیس اداره بیمه در مملکت ایران در سال 1308 هجری قمری در زمان ناصرالدین شاه قاجار) و بعدها نیز دو شرکت روسی به نام قفقاز مرکوری و نادژدا در ایران مشغول فعالیت بیمه­ای شدند. برخی از مولفان نیز کلمه بیمه را یک واژه پارسی قدیمی می­دانند و به استناد کتاب مسالک و ممالک، تالیف ابواسحاق ابراهیم اصطخری، می­گویند که بیمه نام شهری در دیار طبرستان و دیلم بوده است. به هر حال ریشه لغوی بیمه هر چه باشد مفهوم و سازوکار فنی تعاون آن یکی است و آن عبارت است از موسسه یا صندوق مشترکی که کارش سازمان دادن به تعاون افراد در معرض خطر از طریق جمع­آوری وجوهی معین، طبق موازین آماری به منظور مقابله با عواقب خطرها. قانون بیمه ایران (مصوب اردیبهشت 1316 شمسی) بیمه را چنین تعریف می­ کند: “بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می­ کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی، از طرف دیگر در صورت وقوع حادثه، خسارت وارد بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه­گر و طرف تعهد را بیمه­گذار و وجهی را که بیمه­گر به بیمه­گذار می ­پردازد، حق بیمه و آن­چه که بیمه می­شود، موضوع بیمه می­نامند.”

2-2-3- تاریخچه بیمه در جهان

اولین قراداد بیمه­ای، قرداد حمل و نقل است که در سال 1347 میلادی در شهر ژن ایتالیا منعقد شده است. بنابراین شاید شروع فعالیت بیمه­ای به معنای امروزی آن قرن چهاردهم میلادی باشد. بین دریانوردان حاشیه خلیج فارس مرسوم بوده است که هر گاه در کاروانی یکی از حیوانات باربر می­مرد حیوان دیگری به هزینه افراد کاروان تهیه می­شد تا صاحب آن به تنهایی زیان وارده را تحمل نکند. در یونان قدیم مؤسساتی دولتی نظیر سازمان­های بیمه اجتماعی یا مددکاری وجود داشته اند که به کمک درماندگان می­شتافته­اند و تأمین افراد کهنسال را به عهده گرفته­اند. در رم قدیم نیز نمونه­هایی از مستمری مادام­العمر وجود داشته است.

2-2-4- تاریخچه بیمه در ایران

بیمه به مفهموم امروزی آن در ایران سابقه چندانی ندارد. در حدود سال 1280 هجری شمسی دو مؤسسه­ی روسی به نام “نادژکا” و ” کافکازکوری” در ایران شروع به کار کردند. بعد از آن شرکت بیمه انگلیسی”آلیانس” نمایندگی خود در ایران را تأسیس کرد و شرکت­های دیگر انگلیسی، آلمانی و سوئیسی در ایران شروع به فعالیت نمودند. بعدها شرکت بیمه شوروی به نام “اینگستراخ” نیز در ایران شعبه­ای تأسیس کرد و تعداد این شرکت­ها بتدریج افزایش یافت. فعالیت شرکت­های بیمه­ای که در ابتدای امر مفید به نظر می­رسید به صورتی درآمده بود که برای اقتصاد ملی به جای نفع، زیان­آور بود. این شرکت­ها، با بهره گرفتن از عدم اطلاع بیمه­گذاران در مقابل پوشش­های محدود، حق بیمه کلانی مطالبه و دریافت می­کردند و به بهانه­های گوناگون از پرداخت خسارت سرباز می­زدند و از طرف دیگر سالانه مقدار قابل توجهی ارز به صورت حق بیمه از کشور خارج می­کردند. قبل از سال 1314 که شرکت سهامی بیمه ایران تأسیس شد، نمایندگی­های خارجی یکی پس از دیگری تعطیل شده و فقط دو شرکت که نمایندگی شرکت­های بیمه “اینگستراخ” روسیه و “یورکشایر” انگلیس را داشتند، باقی ماندند. این شرکت­ها حتی بعد از تشکیل حکومت جمهوری اسلامی و قبل از تاریخ 4/4/1358 که شورای انقلاب، شرکت­های بیمه را ملی و نمایندگی­های خارجی را منحل اعلام کرد، به فعالیت خود در ایران ادامه دادند. قبل از انقلاب اسلامی در ایران یک شرکت بیمه دولتی (شرکت سهامی بیمه ایران) و چهارده شرکت بیمه خصوصی و نمایندگی­های خارجی (شرکت­های بیمه ملی، شرق، آریا، ساختمان و کار، حافظ، ایران و آمریکا، البرز، آسیا، امید، تهران، پارس، دانا و نمایندگی­های اینگستراخ و یورکشایر) فعالیت می­کردند. سال 1351 بیمه مرکزی ایران  برای هدایت امور بیمه در کشور و نظارت بر شرکت­های بیمه تشکیل شد.

2-2-5- بیمه مرکزی ایران

در سال 1350 به موجب قانون “تاسیس بیمه مرکزی” سازمان جدیدی به نام بیمه مرکزی ایران به­وجود آمد. ماده 1 قانون فوق به شرح زیر است: “به منظور تنظیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه­گذاران و بیمه­شدگان و صاحبان حقوق آن­ها، هم­چنین به­منظور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت، مؤسسه بیمه­ای بنام بیمه مرکزی ایران طبق مقررات این قانون به­صورت شرکت سهامی تاسیس شد.” همان­طور که بانک مرکزی بر بانک­های کشور نظارت می­ کند، وظیفه اصلی بیمه مرکزی نظارت بر کار مؤسسات بیمه است. قانون فوق از دو قسمت اصلی تشکیل شده است؛ قسمت اول آن ارکان بیمه مرکزی را مشخص می­ کند و قسمت دوم آن تحت عنوان “بیمه­گری” به مقررات مربوط به نظارت و اختیارات بیمه مرکزی در این امر مربوط می­شود. وظیفه دیگر بیمه مرکزی انجام معاملات بیمه اتکایی اجباری است. میزان اتکایی اجباری در مورد بیمه­های غیر عمر 25% و در مورد بیمه­های عمر 50% است.

2-2-6- شورای عالی بیمه

یکی از ارکان بیمه مرکزی، شورای عالی بیمه است که قابل مقایسه با شورای عالی پول و اعتبار است. این شورا وظیفه تدوین مقرارت در مورد نظارت بیمه مرکزی ایران بر شرکت­های بیمه و تدوین تعرفه نرخ­های حق بیمه و شرایط عمومی بیمه­نامه­ها را دارد. مسایل مربوط به واسطه­های بیمه و جزییات مربوط به بیمه اتکایی اجباری توسط شورای عالی تنظیم و تعیین می­شود. وظایف و صلاحیت­های شورای عالی بیمه به شرح زیر است: