آلودگی نوری

منظور از آلودگی نوری، وجود نورهای مصنوعی است که در زمان یا مکان نامناسب از استاندارد خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می‏سازند.

گسترش نامناسب و بی‌رویه شهرها، استفاده گسترده از لامپ‏های غیر استاندارد، عدم آگاهی مردم در استفاده صحیح از نور و وسایل تولید کننده آن و سیاست‏های نادرست مدیریت شهری در به‏کارگیری نور در معابر و گذرگاه‏ها، سبب بروز آلودگی نوری در شهرها شده است. با گذشت سال‌ها از اختراع لامپ و منابع نوری، بسیاری از مردم کره زمین نمی‏دانند که استفاده از این وسایل و منابع الگوی مصرف داشته و سوء مصرف آن‏ها، اثرات مخربی بر زندگی انسان و حیوانات می‏گذارد.

منابع اصلی نور مصنوعی عبارتند از:

• لامپ‏های بخار جیوه‌ای.

این لامپ‏ها به دلیل یکنواختی پراکنش نور از کیفیت خوبی برخوردارند و استفاده از آن‏ها آسیب‏های کمتری دارد.

• لامپ‏های سدیم کم فشار

این لامپ‏ها مضرترین نور را دارند، زیرا نور حاصل از تجزیه آن‏ها تک رنگ است و مانند نور خورشید از 7 رنگ تشکیل نشده است، این در حالی است که تحقیقات نشان می‏دهد، نوری برای سلامت ما بهترین است که بیشترین شباهت را به نور خورشید دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که  آلودگی نوری بر زندگی انسان، جاندارن و گیاهان می‌تواند تاثیرگذار باشد که در ذیل به آن اشاره شده است. (نصر آزادانی, و غیره 1388)

• اثر بر روی انسان

از آنجایی که ساعت درونی بدن که کنترل کننده سیستم‏های زیسـتی و ریتـم‏های رفتـاری مثل چرخه خواب و بیداری، حرارت بدن و… می‏باشد با طلوع و غروب خورشید هماهنگ است، هر نوع نور مصنوعی که خللی در تاریکی حاصل از نبود خورشید یا ماه وارد کند باعث بروز افسردگی، استرس، کاهش تمرکز فکر، تضعیف دستگاه ایمنی بدن و کاهش آستانه تحمل در انسان می‌شود. هورمونی در انسان ترشح می‌شود که وظیفه کنترل رشد غدد سرطانی را بر عهده دارد. میزان ترشح این هورمون در شب 10 برابر میزان آن در روز می باشد اما حتی کمترین مقدار نور مخصوصاً نور آبی ترشح آن را متوقف می‌سازد. یکی از سرطان‏های شایع این هورمون سرطان سینه است. این سرطان مقدار 48% در پرستاران و زنان شب کار، بیشتر مشاهده شده است.  (نصر آزادانی, و غیره 1388)

تابش نور مزاحم خیابان‌ها به اتاق خواب، روشن بودن چراغ خواب در اتاق یا آباژور در پذیرایی از مواردی هستند که می‏توانند منجر به آسیب شوند.

به طور خلاصه آلودگی نوری می‏تواند در دراز مدت باعث عوارض ذیل شود:

• آسیب‌های چشمی
• بروز استرس و اضطراب
• کاهش تمرکز فکر
• بر هم خوردن ساعت درونی بدن و تضعیف دستگاه ایمنی
• افـزایش احتمـال ابتلا به انـواع سرطـان

لازم به یادآوری است که نور بیش از اندازه نیز می‏تواند باعث کاهش آستانه تحمل، خیرگی و افسردگی شود.

• اثر بر روی گیاهان و جانوران

در قرن گذشته وسعت و شدت استفاده از نورهای مصنوعی به طوری افزایش یافته است که تاثیرات مهم و اساسی بر روی زیست شناسی و اکولوژی گونه‏های موجود در طبیعت گذاشته است. لازم به ذکر است که بین آلودگی نوری نجومی که باعث محدود شدن دید نسبت به آسمان می‏شود و آلودگی نوری اکولوژیکی که باعث تغییر نور طبیعی در اکوسیستم‏های خاکی و آبی می‏شود تفاوت وجود دارد. بعضی از عواقب فاجعه بار نور برای برخی از گروه‏های جانوری شناخته شده هستند؛ همانند مرگ پرنده‌های مهاجر در اطراف ساختمان‏های بلند روشن، گم شدن لاک پشت‌ها دریایی به دلیل وجود نورهای موجود در ساحل‌های محل تولدشان و ایجاد اختلالات رفتاری در کرم‌های شب‏تاب در اثر طیف نور ممتد.

در نوعی تقسیم‏بندی، گیاهان به دو دسته نورپسند و سایه‏پسند تقسیم می‏شوند. هر گیاه بنا به این تقسیم‏بندی مقدار معینی نور برای زندگی و فتوسنتز لازم دارد که به حیات خود ادامه دهد. برای سایه پسندها 27 لوکس و نورپسند ها 4200 لوکس نور در طول روز برای زندگی کافی است. اما تاباندن نورهای لیزری در میادین یا هر نوع رساندن نور به گیاهان در ساعات تاریکی موجب بر هم خوردن حالت موازنه در گیاهان شده و ادامه زندگی آن‏ها را به خطر می‌اندازد. همچنین گیاهان میل دارند ساقه خود را به سمت منبع نور بکشانند، این مساله می‌تواند موجب رشد نامطلوب آن‏ها شود.

درختان برگ ریز که برگ‌هایشان در روزهای پاییزی می ریزد تحت تاثیر نور غیر طبیعی موفق نمی‌شوند رنگ‌های پاییزیشان را نشان دهند.

این آلودگی‌ها در پروژه‌های عمرانی- شهری که در شب‌ فعالیت دارند به علت استفاده از نورهای مصنوعی زیاد مصداق پیدا می‌کند. از این رو باید از استفاده لامپ‌های غیراستاندارد جهت نورپردازی در شب خودداری شود .  (اداره‏بهداشت،ایمنی‏ومحیط‏زیست‏وزارت‏نفت 1384)

بررسی مفهوم شهرداری و مدیریت شهری

واژه شهردار معادل لغت انگلیسی Municipality می باشد. این لغت از ریشه لاتین Municipal به مفهوم جمیع سکنه یک محل که به خاطر منافع مشترک خود دور هم جمع شده اند، قابل اقتباس شده است. لغت Municipality به دو معنی بکار میرود: 1- شهر 2- شهرداری.

بنابراین این واژه هم به حوزه مورد عمل شهرداری و هم به مجموعه اداری شهرداری اشاره دارد. منظور از حوزه عمل شهرداری، ناحیه ای است که به وسیله مرزهای اداری معین مشخص شده و ویژگی مسلط شهری دارد، معمولا توسط یک مجموعه از ماموران برگزیده محلی اداره می شود و در یک واحد حکومتی بالاتر از فرمانداری با بخشداری قراردارد.

1-1-2- تاریخچه شهرداری

شهرداری از نظر لغوی از دو کلمه «شهر» و «داری» تشکیل گردیده که «داری» به معنی اداره و مدیریت و «شهر» پس از 1362 به جایی که دارای شهرداری باشد اطلاق می گردید. بنابراین از نظر لغوی شهرداری را میتوان سازمان اداره شهر دانست و در اصطلاح، شهرداری به واحدی گفته می شود که به منظور اداره امور محلی و ارائه خدمات عمومی موردنیاز شهروندان در یک مرکز جمعیتی با خصایص شهری تشکیل می شود

در اواخر قرن سوم (هـ . ق) به منظور انجام و اداره امور شهری دایره احتسابیه با دو شعبه احتساب و تنظیف تشکیل شد، اما سازمان شهرداری با مفهوم امروزی از زمان تشکیل حکومت مشروطه (دوران قاجار) با تصویب قانون بلدیه مصوب 20 ربیع الثانی 1325 هـ . ق (1286 ش) پا به عرصه وجود نهاد. این قانون در 5 فصل و 108 ماده تنظیم و تصویب شده بود که در فصل چهارم، چگونگی سازمان بلدیه، تقسیم کار، وظایف و حدود اختیارات اعضای انجمن و واحدهای سازمانی تابعه، نحوه اعمال نظارت و مداخله حاکم را در امور بلدیه تعیین نموده بود و در ماده 93 آن بر لزوم و وجود شخصی به عنوان کلانتر (شهردار)، که اداره امور بلدیه را به عهده بگیرد اشاره شده است .با نسخ قانون مذکور در سال1309 هـ . ش قانون دیگری با ضوابط جدید و متناسب با افزایش اعتبارات و امکانات مالی شهرداری ها تصویب شد و وزارت کشور، سرپرستی ادارات بلدیه را بر عهده گرفت. و در سال 1312 هـ . ش وزارت کشور برای اینکه اصلاحات شهری به خوبی انجام شود و کلیه امور فنی و شهرسازی شهرها زیرنظر مهندسین مجرب و با برنامه صحیح انجام گیرد با تقدیم لایحه ای به مجلس شورای ملی موجبات تشکیل اداره کل فنی را در وزارتخانه فراهم نمود و بعد از سال 1320 هـ . ش اداره مزبور به اداره کل امور شهرداریها تبدیل گردید. سپس بر اساس قانون 1328 (هـ . ش) با اعطای اختیاراتی به انجمن شهر، از نظر سیاسی و اجتماعی تحولاتی در وضع شهرها بوجود آمد.به دنبال گسترش شهرها و افزایش جمعیت و به تبع آن تنوع نیازها و احتیاجات شهروندان، وظایف و فعالیت شهرداریها نیز تنوع و گسترش بیشتری یافت، به گونه ای که امروزه از شهرداریها به عنوان بزرگترین و متنوع ترین سازمان خدماتی شهری نام می برند. شایان ذکر است نخستین شهرداری در ایران در سال 1286 (هـ . ش) در تهران تأسیس گردیده و در مجموع تا پیش از انقلاب اسلامی تعداد 453 شهرداری در کشور تأسیس گردید که بیشترین تعداد شهرداری، در استانهای اصفهان و مازندران (هر کدام 46 شهرداری) و کمترین تعداد شهرداری در استان کهکیلویه و بویر احمد (4 شهرداری) وجود داشت و در حال حاضر بیش از 1000 شهرداری در کشور فعال هستند.

مجموعه اداری شهرداری نیز سازمانی محلی و غیر دولتی است که به منظور اداره امور محلی و ارائه خدمات لازم با هدف مدیریت و توسعه کالبدی، اقتصادی و اجتماعی در محدوده تعریف شده از سوی قانون گذار که معمولاً شهر و اطراف آن می باشد، به فعالیت می پردازد. شهرداری سازمانی منتخب است که مشروعیتش از انتخاب کنندگان می باشد از استقلال نسبی در چارچوب قانون برخوردار است و تشکیل آن از حاکمیت ملی نشأت می گیرد. قدرت شهرداری ناشی از قانون اساسی یا قوانین عادی و تصویب نامه ها و آیین نامه های قوه مجریه می باشد.

مجموعه اداری شهرداری از دو جزء تشکیل شده است.

الف – شوراها یا انجمن شهر که قوه مقننه و ناظر بر عملکرد بخش اجرایی شهرداری است. شوراها یا انجمن شهر به طور مستقیم به وسیله مردم انتخاب می شوند.

ب- دستگاه اجرایی شهرداری که وظیفه اجرای مصوبات شورای شهر و انجام سایر وظایفی را بر عهده دارد که به موجب قانون برعهده شهرداری می باشد. مسئولیت اجرایی شهرداری، بر عهده شهردار است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم ( توسط شورای شهر) برگزیده مردم می باشد.

از آن جا که طبق تعریف، شهرداری مسئول مدیریت شهر می باشد، در ادامه به منظور تدقیق فضای مفهومی شهرداری، مفهوم واژه مدیریت شهری مورد بررسی قرار می گیرد.

مدیریت شهری از تنوع و تا حدی ابهام مفهومی برخوردار است. گاه مدیریت شهری همان اجرای سیاست یا مدیریت عمومی در عرصه شهر تلقی شده و زمانی دیگر به کلیه فعالیتهایی اطلاق شده است که برای نیل به توسعه شهر انجام می شود. از دیدگاه بانک جهانی ، مدیریت شهری؛ رهیافتی تجاری مانند می باشد که ممکن است استفاده از وامها را کارآمد و موثرتر کند.

از نظر (UNCHS ) مدیریت شهری به طور کلی به عنوان الگویی برای مدیریت و توسعه سکونتگاه های شهری، اعم از شهرهای کوچک و بزرگ و مادر شهرها مطرح می شود و همه بازیگران فعال در امور شهری نظیر شرکتهای خصوصی، مجامع غیر دولتی، مجامع مدنی و دیگر افراد و گروههایی که در شهر، کار و زندگی می کنند را در بر می گیرد.

نظام مدیریت شهری از دیدگاه سیستمی عبارتست از: « یک سازمان گسترده متشکل از تمام عناصر و اجزای رسمی و غیر رسمی ذی ربط و موثر در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیات شهر با هدف اداره، هدایت، کنترل و توسعه همه جانبه و پایدار شهر مربوطه»

در این مفهوم، مدیریت شهری از نوع سیستم های باز و بسیار پیچیده انسانی و اجتماعی است که با عناصر و روابط بسیار متنوع و متعدد مواجه است. داده های این سیستم  خواسته های دولتی و شهروندان است و ستاده های آن توسعه کمیت و کیفیت زندگی شهری … مدیریت شهری باید تمام سیستم های شهری اعم از فضای کالبدی و عملکردی آن را تحت پوشش قرار دهد و لذا دارای ماهت سازمانی توأمان چند عملکردی ( سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرا ) چند سطحی است. (کاظمیان ورضوانی نوید ،1381 ، صص53-55)

علی رغم تنوع مفهومی مدیریت شهری که ناشی از تنوع نگرشهای موجود است، می توان اصول زیر را از این تعاریف استخراج نمود:

• • گستردگی و پیچیدگی مفهوم مدیریت شهری آن چنان است که به هیچ وجه نمی توان شهرداری را معادل مدیریت شهری دانست. مدیریت شهری مترادف است با همه بازیگران عرصه شهر و نقش شهرداری به عنوان هسته مرکزی مدیریت شهر، هدایت، نظارت، راهبری و جلب مشارکت سایر بازیگران.
  • مدیریت شهری ، جامع نگر است و تمام عرصه های عملکردی و کالبدی شهر رادر بر می گیرد.
  • اهداف توسعه شهر معرف مهمترین مسائل و فرصتهای مورد توجه مدیریت شهری می باشد. این اهداف برای ارزیابی کارایی و اثر بخشی مدیریت نیز کاربرد دارد و از سوی دیگر تعیین کننده وظایف مدیریت شهری و شهرداری است. به عنوان مثال ، اگر توسعه اقتصادی ، اجتماعی در اولویت باشد، اقدامهای اصلی که باید برای بهبود شرایط زندگی شهروندان بر مبنای این هدف انجام شود، از زمانی که توسعه کالبدی در اولویت باشد، متفاوت خواهد بود.

• مدیریت شهری تنها در پی دست یابی به اهداف نیست؛ بلکه مستلزم انجام اقدامهای لازم برای تداوم و استمرار اثرات دستیابی به اهداف نیز میباشد.

مدیریت شهری می تواند موجب اجرای اقدامهایی معین در جهت توسعه شهری توسط دیگران باشد. در این جا مجبور سازی یا کنترل دیگران منظور نیست، بلکه انگیزه دادن، راهنمایی، هدایت و جلب مشارکت ابزارهای مدیریت شهری برای تحقق اهداف است. (کاظمیان ورضوانی نوید ،1381 ، ص57)

2-2- مفهوم تامین مالی  شهر

پرسشی  که در اینجا مطرح می شود این است که کدام یک از خدمات عمومی باید توسط یک حکومت شهری کارآمد فراهم شود؟ شهرهای موفق نیازمند خدمات عمومی و زیر ساخت هایی هستند که مکمل سرمایه های خصوصی و نیروی کار تولیدی بوده و موجب ایجاد محیط اجتماعی و کالبدی مناسب از دید ساکنان شهر می گردد .

هرگونه فعالیتی در شهرها مستلزم کسب درآمد و صرف هزینه‌هاست که طبیعتاً پیش نیاز آن تعادل‌بخشی بین هزینه‌های مصرفی و منابع درآمدی است. به طور کلی قانون توازن بین درآمد و هزینه یک اصل منطبق بر ویژگیهای طبیعت و نشأت گرفته از آن می‌باشد به گونه‌ای که در اکثر سیستم های طبیعی و مصنوعی، عدم تعادل بین ورودی سیستم یا منابع درآمد و خروجی سیستم یا هزینه‌ها منجر به از بین رفتن پایداری آن سیستم می‌گردد. (بصیرت ،1388 ، ص61)

تأثیر افزایش جمعیت و رشد شهر نشینی

افزایش نیاز به خدمات عمومی در فرایند شهرنشینی همراه با رشد جمعیت به عنوان یک عامل مهم در رشد هزینه های شهرداری مطرح میگردد. از جمله موارد عینی افزایش تقاضا برای خدمات عمومی ناشی از افزایش درآمد به افزایش میزان زباله ایجاد شده با افزایش تقاضا برای اتومبیل و در نتیجه خیابان و جاده اشاره نمود. . بدیهی است که با رشد درآمد سرانه درشهرها تقاضا برای خدمات و کالاهای عمومی افزایش م ییابد و در نتیجه افزایش هزینه های عمومی را طلب می نمای

2-2-2- اثرات انتظاری و تظاهری (Expectations and Demonstration Effects)

عامل دیگری که در افزایش تقاضا برای خدمات شهری مؤثر است افزایش انتظارات جامعه شهری برای  بر خورداری از خدمات عمومی مناسب تر می باشد که این خود تحت تأثیر افزایش آگاهی جامعه شهری در کشورهای در حال توسعه از وضعیت و کیفیت خدمات ارائه شده در کشورهای پیشرفته می باشد، این آگاهی که در ادبیات  توسعه به  اثر تظاهری شناخته می شود و  موجب گردیده است  که مسئولین شهری  در کشورهای در حال توسعه برای افزایش و بهبود کیفیت  خدمات  شهری تحت فشار قرار گرفته و در نتیجه هزینه ها افزایش یابد. قابل توجه است که این عوامل در برخی از زمینه ها مانند استفاده از اتومبیل شخصی به طور نسنجیده افزایش یابد و در نتیجه فشار زیادی بر بودجه شهرداری ها برای ارائه خدمات جنبی و مکمل آن مانند احداث پارکینگ و خیابان  و  پلها  وارد شود.

3-2-2- افزایش قیمت ها و هزینه ارائه خدمات

عامل دیگری که در رشد بودجه شهردار یها می تواند مؤثر باشد افزایش سطح عمومی قیمت ها یا به عبارت دیگر تورم و همچنین افزایش هزینه تولید و ارائه کالاها و خدمات عمومی باشد. بدیهی است که در شرایط  تورمی، شهرداری ها بدون افزایش بودجه از ارائه خدمات موجود ناتوان خواهند بود. اما اینکه با افزایش شهرنشینی هزینه ارائه خدمات افزایش یابد موضوعی است که باید با دقت بیشتری مورد مطالعه قرار گیرد. در ارتباط با افزایش هزینه لازم است که به بهره وری نیروی کار شاغل در بخش عمومی نیز توجه نمود چنانچه بهره وری نیروی کار شاغل در بخش عمومی و از جمله شهرداری ها  به میزان بهره وری نیروی کار در بخش خصوصی در طول زمان افزایش نیابد اما دستمزدهای پرداختی همانند بخش خصوصی افزایش یابد نتیجه ای به جز افزایش هزینه ها در بخش عمومی را به دنبال نخواهد داشت. در چنین شرایطی است که بودجه شهرداری ها با کسری  مواجه خواهد گردید که باید  بر آن چاره اندیشی نمود.

4-2-2- نقش درآمدها در افزایش هزینه :

برخی استدلال می نمایند که افزایش هزینه ها عملاً تحت تأثیر درآمدها قرارداد ها بوده ودولتها در جریان توسعه با دریافت  مالیات بیشتر، هزینه های بیشتر را امکان پذیر نموده اند. حال اینکه این عامل تا چه اندازه افزایش هزینه شهرداری ها را توجیه می نماید بستگی زیادی به چگونگی تخصیص بودجه توسط دولت مرکزی به شهردار یها دارد می توان گفت که این عامل در جهت افزایش هزینه شهرداری ها عمل می نماید. البته تفویض اختیارات قانونی، شهرداری ها برای عوارض جدید می تواندامکانات افزایش هزینه توسط شهرداری ها را در این راستا فراهم سازد."(حسن زاده ،     1385، ص13)

-  قاعده قیمت گذاری بر اساس هزینه نهایی به منظور حفظ کارایی

چنانچه  قیمت یک کالا بر اساس هزینه  نهایی و یا  به عبارت دیگر هزینه  آخرین  واحد کالای تولید نشده  تعیین شود  در آن صورت می توان گفت که از منابع  موجود در جهت تولید آن کالا بهترین استفاده  به عمل آمده است و در نتیجه این قیمت گذاری می توان انتظار داشت که رفاه  جامعه حداکثر باشد.

انگیزه تعیین قیمت بر اساس هزینه نهایی خدمات و کالاهای عمومی در کشورهای پیشرفته عمدتاً  از  دو عامل ناشی می شود . اول جلوگیری از تخصیص بیش از حد مطلوب منابع به این خدمات و کالاها از طریق محدود کردن  میزان تقاضای جامعه  و  دوم جلوگیری از آسیب های زیست محیطی  به  خصوص آلودگی … به گونه ای که با سیاست قیمت گذاری  مناسب از منابع استفاده  مطلوب به عمل آید . اما  این  سیاست  در کشورهای  در حال  توسعه  بیشتر  با هدف  تأمین  منابع  مالی  برای  ادامه  گسترش  ارائه  این خدمات توصیه می شود.

4-3-2- قیمت گذاری خدمات و کالاهای عمومی در صورت وجود منافع جنبی

مصرف  خدمات  و کالاهای عمومی می تواند با  منافع جنبی  برای دیگران همراه  باشد. برای مثال استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی می تواند به  روانتر  شدن ترافیک  در سطح  شهر کمک نماید  و  بنابراین  هزینه ها  را  برای کسانی که از حمل  و  نقل  عمومی استفاده نمی نمایند کاهش دهد. این کاهش در  واقع  اثر  مثبت  جنبی مصرف  خدمات  عمومی  است .

5-3-2-  ابعاد توزیع درآمدی قیمت گذاری خدمات عمومی:

انتظار می رود که سیاست های توزیع درآمدی از طریق دولت های مرکزی و با بهره گرفتن از سیاست های مالیاتی به طور مؤثرتری دنبال گردد، اما علی رغم این واقعیت بررسی ها نشان می دهد که سیاست های قیمت گذاری در ارائه خدمات شهری از جمله استفاده از حمل و نقل عمومی به جنبه های توزیع درآمدی و توانایی پرداخت توسط افراد کم درآمد نیز توجه شده است. موضوع توزیع درآمد از طریق سیاست مخارج و به طور مشخص پرداخت سوبسید به منظور پائین نگه داشتن نرخ خدمات عمومی و در نتیجه کمک به اقشار کم درآمد به طور جدی تر  مطرح است  بدین  ترتیب بحث  کارایی  و  استفاده  مطلوب از منابع  می تواند  تحت الشعاع اهداف سیاست های توزیع درآمدی  قرار گیرد.

6-3-2- روش اخذ عوارض:

اگراستفاده  از کالاها  از  نظر سیاستگذاران  مطلوب  تشخیص  داده  شود. علاوه بر این  باید  توجه داشت که انتخاب  بین روش های فوق می توان  تحت تأثیر عواملی  از قبیل تعداد  مصر ف کنندگان  و  وضعیت  توزیع درآمدی  نیز قرار داشته  باشند. چون میزان عوارض دریافتی هم  به  مبنا  و  هم به  نرخ  عوارضی  بستگی دارد  و حجم  فعالیتهای  اقتصادی  تأثیر  زیادی  بر ظرفیت عوارض قابل  وصول دارد، این امکان  وجود  دارد که  عوارض  وصولی  تا  اندازه  زیادی  از کنترل  شهرداری  ها  خارج  باشد  مگر  آنکه بتوانند  با تجدیدنظر  در نرخ ها  و  یا  نحوه ارزیابی  مبنای  مالیاتی از قبیل قیمت  منطقه بندی املاک میزان عوارض وصولی را کنترل نمایند.