محمد باقر تسلیمی
 
«پاییز 1392»

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                                            صفحه
پیشگفتار  2
فصل اول : کلیات
1-1. موضوع تحقیق7
2-1. بیان مسئله.7
3-1. پرسش های تحقیق 8
4-1. اهمیت وضرورت انجام تحقیق.8
5-1. اهداف تحقیق8
6-1. پیشینه تحقیق.8
فصل دوم :بازتاب عاشورا در شعر شاعران (ازآغاز تاکنون)
1-2. سبک های شعر عاشورایی11
الف ) سبک خراسانی11
ب)سبک عراقی12
ج)سبک هندی 12
د)سبک بازگشت ادبی13
ه)عصر مشروطه 14
و) سبک شعر در انقلاب اسلامی 14
2-2 شعر عاشورایی.15
3-2شعر عاشورایی در گذر زمان .18
فصل سوم :بازتاب عاشورا در اشعار دوره ی صفویه(شاعران برجسته )
1-3. ویژگی های شعر در دوره ی صفویه41
2-3. سبک شعر در دوره ی صفویه.44
3-3. شاعران عاشورایی دوره ی صفویه48
الف)محتشم کاشانی 48
ب)وحشی بافقی .64
ج)صائب تبریزی70
د)نظیری نیشابوری.74
ه) بابا فغانی شیرازی77
فصل چهارم :اشعار عاشورایی از نگاه بدیع
بدیع.82
الف-بدیع لفظی.82
ب-بدیع معنوی 82
1-جناس82
الف)جناس تام 82
ب)جناس زاید.83
ج)جناس اختلافی85
د)جناس اشتقاقی94
ه)جناس قلب 95
و)جناس مکرر.95
ی)جناس ناقص.95

واج آرایی96
تناسب.103
مطابقه(تضاد).112
تلمیح.115
تجرید116
تجاهل العارف 117
مبالغه 117
نتیجه گیری120
منابع ومآخذ 121
 
 
چکیده

با توجه به اهمیت عاشورا و همچنین تقدیس و تکریم دلاوریهای آقا ابا عبدالله الحسین و یاران باوفایش در سرزمین کربلا، شعر عاشورایی و همچنین شاعرانی که در این وادی قلم رانده اند دارای جایگاه ویژه ای در شعر و ادب فارسی هستند.
پروژه پیش رو با موضوع بازتاب عاشورا در شعر شاعران عاشورایی در دوره صفویه در چهار فصل تدوین شده است پس از مقدمه فصل اول گنجانده شده که شامل کلیات می باشد در فصل دوم شعر عاشورایی در گذر زمان مورد بررسی قرار گرفته که در این فصل گزیده ای از اشعار عاشورایی از آغاز تاکنون مورد بررسی قرار گرفته است .در فصل سوم که هدف اصلی پروژه می باشد به بازتاب عاشورا در شعر شاعران در دوره صفویه پرداخته شده که در این فصل اشعار عاشورایی شاعرانی چون محتشم کاشانی ، صائب تبریزی، نظیری نیشابوری، وحشی بافقی و بابا فغانی شیرازی استخراج و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است .در فصل چهارم این پژوهش اشعار عاشورایی شاعران مورد بحث را از نگاه بدیع سنجیده و صناعات بدیع موجود در اشعار را از جمله جناس ، واج آرایی ، تناسب و.رااز ابیات استخراج کرده و در این فصل گنجانده شده است .
با توجه به بررسی های انجام شده به این نتیجه رسیده ام که در دوره های نخستین به دلیل سختگیری های حاکمان ، از سه قرن اولیه شعر فارسی ، اشعاری که به صراحت درباره قیام عاشورا باشد نمی توانیم استخراج کنیم .
به نظر می رسد قدیمی ترین مرثیه در سوگ شهیدان کربلا توسط کسایی مروزی در قرن چهارم سروده شده باشد .
واژه های کلیدی : شعر زبان فارسی ، شعر دوره صفویه ، عاشورا ، شاعران عاشورایی

پیشگفتار
قیام عاشورا یکی از مهم ترین حوادث تاریخ اسلام بلکه تاریخ بشر است. هر چند این واقعه از نظر گسترده در مقایسه با رخدادهای دیگر تاریخ چندان بزرگ نیست اما از جهت عمق و عظمت بی نظیر است. در طی هزار و چهارصد سالی که از واقعه ی عاشورا می گذرد به خوبی بازتاب آن واقعه را در شعر و ادب به شکل چشم گیری می توان ملاحظه کرد.
ناگفته پیداست بسیاری از شاعران ادب فارسی شالوده ی کار خود را مرثیه بر امام حسین (ع) و بزرگداشت عاشورا قرار داده اند.
با توجه به اینکه در قرن چهارم یعنی ادوار صفویه مذهب تشیع به شکل رسمی درآمد و به دلیل حمایت فرمانروایان از شعرا بسیاری از شاعران در این راه همت خود را مصروف داشته و شروع به سرودن اشعار عاشورایی کردند، و از آن جمله می توان از محتشم کاشانی، صائب تبریزی و دیگر شعرا یاد کرد.
بی گمان نهضت عاشورا تأثیر بی پایانی بر جانهای مؤمنان دارد. چنانکه هیچگاه این تأثیر کهنه و این حرارت سرد نمی شود. کربلا تجلی گاه عشق و محبت است و عاشورا فصل سبز مشتاقی، عشق به پروردگار، محبت به اولیاء الله و اشتیاق به شهادت. سوگ مندی عاشورا آنچنان سترگ و سنگین است که بیش از تمام دیگر وجوه آن بر شاعران عاشورایی مؤثر بوده است. شاید بتوان پیوند این وجه با بعد عاطفی شاعران را که از ارکان اصلی شعر محسوب می شود دلیل این تأثیر دانست. شعرا در

قرار مى گیرند و آن را تحمل مى کنند. امروزه میلیون ها کودک در سراسر جهان به خاطر بى سرپرستى، آواره گى هاى ناشى از جنگ و بلاهاى طبیعى، تغذیه نامناسب، آلودگى به انواع بیمارى هاى خطرناک، اعتیاد والدین و مشکلات ناشى از طلاق، یا در شرایط دشوارى به سر مى برند یا در چنگال افراد پلید به انواع سوءاستفاده هاى انسانى مانند توزیع مواد مخدر، خودفروشى و کار اجبارى تن مى دهند و به تعبیرى بهتر، حقوق آنها نقض مى شود.
البته چگونگى نقض حقوق کودکان، در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در کشورهاى در حال توسعه، کودکان، بیشتر با فقر و پى آمدهاى ناشى از آن مانند سوءتغذیه، کمبود امکانات بهداشتى، درمانى و تحصیلى درگیرند. در حالى که در کشورهاى توسعه یافته، مشکلات اخلاقى و ضعف بنیاد خانواده گریبان گیر کودکان است. خوشبختانه در کشورهاى مسلمان، به سبب وجود استحکام در بنیاد خانواده و گرایش هاى دینى و اعتقادى و آشنایى بیشتر با احکام اسلامى، وضعیت حقوقى کودکان جایگاه نسبى مناسب ترى دارد. بنابراین، بهتر است دیدگاه دین اسلام درباره حقوق کودک را بررسى کنیم و دستورهاى پیشرفته آن را در این زمینه در نظر بگیریم و البته هیچ مکتب و آیینى به اندازه دین مقدس اسلام، به حقوق کودکان توجه نکرده و سفارش‌هاى لازم را نداده است.
والدین، مسئول اصلى رعایت حقوق کودک: در کنوانسیون حقوق کودک، بیشترین مسئولیت در رعایت حقوق کودک بر دوش والدین نهاده شده است، چنان که در ماده 18 کشورهاى طرف کنوانسیون متعهد شده اند: «بیشترین تلاش خود را براى تضمین به رسمیت شناختن این اصل که پدر و مادر کودک، مسئولیت مشترکى در زمینه رشد و پیشرفت کودک دارند، به عمل آورند. والدین یا قیم قانونى، مسئولیت عمده را در رشد و پیشرفت کودک به عهده دارند و اساسى ترین مسئله آنان، (حفظ) منافع عالیه کودک است».در آموزه هاى آسمانى اسلام نیز بیشترین مسئولیت در قبال کودک، بر دوش والدین است که به آن «حق الوَلَدِ عَلَى الوالِد» مى گویند؛ زیرا کودک، برکت خانه و نعمت و حسنه اى است که خداوند به پدر و مادر ارزانى کرده است. آموختن سواد به کودکان، به آنها کرامت ببخشیم و کلید گشایش بسیارى از مشکلات زندگى را در اختیار آنان قرار دهیم.کودکان مانند هر انسان دیگرى دوست دارند، محبوب واقع شوند و به شخصیت آنها احترام گذارده شود. ازاین رو، رسول خدا صلى الله علیه و آله سفارش مى کند: «دوست بدارید کودکان خود را و به آنها ترحم و به وعده خود به آنان وفا کنید.» همچنین مى فرماید: «وقتى نام فرزندتان را مى برید، او را گرامى دارید و جاى نشستن را براى وى باز کنید و با او ترش رو نباشید».باز مى فرماید: «اگر کسى فرزند خود را ببوسد، حسنه اى براى او نوشته مى شود».در واقع، همه این موارد، از نشانه هاى احترام گذارى درست و کامل به کودکان است که والدین مى توانند، با رعایت کردن آن، به مقام کودک خود ارزش قائل شوند و نیازهاى روانى او را برآورده کنند.
حقوق کودک واژه‌ای مرکب از دو کلمه حقوق و کودک فراهم آمده است. بررسی این واژه به ما کمک می‌کند که با شناخت مفهوم اصطلاحی آن بتوانیم با تعریفی جامع و مانع مصادیق اعتباری و عینی این واژه مرکب را دریابیم. ماهیت این موضوع از این جهت است که کودکان دارای حقوق مخصوص به خود هستند، به گونه ای که با صداق عنوان کودکی، آن حقوق برای آن ها ثابت می شود مانند حق حضانت، حق رضاع، یا مصونت کودکان در مقابل احکام کیفری همچون حدود، قصاص و . که امام باقر(ع) می‌فرمایند: دختر هنگامی که نه ساله شد یتیم و کودکی او پایان می‌پذیرد و ازدواج می‌کند و حدود عمومی علیه او به نفع او جاری می‌شود. از مفهوم مخالف این روایت مصونیت جزائی اطفال استنباط می‌شود. (وسائل الشیعه ج1/31، باب4) کودکان از برخی حقوقی که افراد بالغ از آن‌ها برخوردارند محرومند و شروع مقدس و قانون در مواردی از اطفال سلب اختیار کرده است از جمله این موارد به ممنوع‌التصرف بودن کودک در مال خودش اشاره کرد. همین مطلب در ماده 1207 قانون مدنی آمده است.
و افرادی که در یک جامعه معین زندگی می‌کنند به عنوان سرمایه و منابع انسانی آن جامعه محسوب می‌گردند. پیشرفت یک جامعه علاوه بر منابع مناسب مالی، به طور تنگاتنگی بستگی به کیفیت منابع موجود انسانی دارد و اطفال و نوجوانان به عنوان اصلی‌ترین و مهمترین بخش این منابع، نقش بسزایی را در این زمینه ایفا می‌نمایند.
در عصر حاضر، کودکان قربانیان مستقیم تزلزل در بنیاد خانواده‌ها افزایش آمار طلاق، اعتیاد، فقر و بیکاری هستند که نمودهای آن به صورت کودک آزاری، کودکان خیابانی، کودکان فراری، فروش اعضای بدن کودکان استثمار کودکان کار، سوء استفاده‌های جنسی از کودکان بروز کرده است. کودکان به عنوان افراد بالقوه آسیب‌پذیر در معرض بزه‌دیدگی قرار دارند. روانشناسان معتقدند افرادی که در کودکی در معرض اذیت و آزار قرار گرفته‌اند، نمی‌توانند در آینده تعامل سالم و منطقی با دیگر اعضای جامعه برقرار کنند و کودکان آزاردیده امروز بزهکاران فردا خواهند بود و این دور باطل هم‌چنان ادامه خواهد داشت.
کودکان به عنوان اعضای جامعه بشری در سطح بین‌المللی موردتوجه قرار گرفته‌اند و در اسناد مختلفی به حقوق و لزوم حمایت‌های ویژه از آنان پرداخته شده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 25 و 26) میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (مواد 23 و 24) میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ماده 10) از این جمله‌اند.
و پرداختی به ابزارها و سازوکارهایی برای حمایت از کودکان لازم و ضروری به نظر می‌رسد در حقوق بویژه در سطح بین‌المللی روشهائی همچون ضرورت گزارش‌هایی از عملکرد دولتها، وجود گزارشگرهای متعدد نظر به عملکرد دولتها، تصویب قوانین لازم برای حمایت از حقوق کودک و مجازات کردن ناقصین این حقوق به عنوان راهکار حمایتی تعریف شده است در فقه چگونه این موضوع دیده شده است. در این تحقیق فقه بر آن است که این راهکارها را مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
8) پیشینه و تاریخچه موضوع : ( مطالعات و تحقیقاتی که در باره موضوع در داخل و خارج کشور صورت گرفته و نتایج حاصل از آن)
در مورد حقوق کودک و حمایت از کودک ده‌ها مقاله و کتاب به زبانهای مختلف نگارش یافته و تحقیقات زیادی انجام شده است و همچنین پایان‌نامه‌هایی در مورد حقوق کودک در اسلام و قانون مدنی نوشته شده است و مقالاتی در مورد کودک ابزار نیست، کودکان و رسانه‌های تصویری که در انجمن حمایت از حقوق کودکان نوشته شد، و عامل بسیاری از بزه‌دیدگی کودکان را رسانه‌های تصویری دانسته است و همچنین مقاله‌ای در مورد نگاهی به حقوق کودک در اسلام و کنوانسیون جهانی از حسین بافکار که در سایت پایگاه حوزه وجود دارد نوشته شده است و مقاله‌ای در مورد حمایت از کودکان بی‌سرپرست از ایراندخت نظری و مقاله‌های مختلف دیگر پیرامون موضوعات مختلف حقوق کودک کار شده است ولی هیچ مقاله‌ای در مورد ابزارها و سازوکارهای حمایت از حقوق کودک انجام نشده است.
و از جمله کتبی که در این مورد نوشته شده است کنوانسیون حقوق کودک و بهره‌برداری از آن در حقوق داخلی ایران که مجری این طرح نسرین مصفا هستند و همچنین حقوق کیفری اطفال تألیف مریم عباچی، بزهکاری اطفال و نووجوانان از دکتر هوشنگ شامبیانی و همچنین کتاب حفوف فرزند از نظر قرآن و سنت از فریبا لباف، تربیت کودک در اسلام از مائده رضائی، حقوق کودک شیرین عبادی و بررسی خلاء‌های قانونی حقوق کودک از شهربانو محلاتی و همچنین در مجله فلسفه و کلام و عرفان مطلبی با عنوان اسلام و حقوق کودک حمایت و امداد کودک از احمد بهشتی نوشته شده. و همچنین پایان‌نامه‌هایی در بررسی تطبیقی حقوق کودک در اسلام و کنوانسیون جهانی از ابوالفضل موحدی‌نیا در دانشگاه آزاد و بررسی حمایت‌های کیفری از اطفال در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی از طاهره زارع در دانشگاه تهران و در مورد حمایت از کودک در معرض خطر بهره‌کشی جسنی در دانشگاه تهران و در مورد حمایت بین‌المللی از کودکان گرفتار در مخاصمات مسلحانه دردانشگاه مفید از فریبا جعفری گجور کار شده است.
ولی هیچ ‌پایان‌نامه و کتابی در رابطه با این موضوع نوشته نشده است و خلاء زیادی در مورد بررسی این موضوع در فقه و همچنین حقوق احساس می‌شود و ابزارها و سازوکارهای حمایت از حقوق کودک جای زیادی برای بحث دارد که امید است بتوانم از عهده آن برآیم.

1-2. سبک نظامی                                                                                                                 3
1-3. آثار نظامی                                                                                                                    4
1-4. بررسی اشعار تعلیمی در مخزن الاسرار و اسکندر نامه ی نظامی گنجوی                                5
1-4-1. بررسی و تحلیل اشعار تعلیمی در مخزن الاسرار                                                             5
1-4-1-1. سخنی درباره ی مخزن الاسرار                                                                               5
1-4-2. بررسی و تحلیل اشعار تعلیمی در اسکندرنامه                                                                 6
1-4-2-1. سخنی درباره ی اسکندرنامه                                                                                               6
1-4-2-2. پیشینه ی تحقیق بر روی بررسی و تحلیل اشعار تعلیمی در .                                               7

هدف تحقیق بر روی موضوع بررسی و تحلیل اشعار تعلیمی در             7
 

اهمیت و ضرورت تحقیق بر روی این موضوع 8
 

بیان مسأله اساسی تحقیق 8
 

جنبه جدید بودن و نو آوری و تحقیق             8
 

سوالات تحقیق 9
 

فرضیه های تحقیق 9
 
فصل اول. شعر تعلیمی
1.شعر                                                                                                                                   12
1-1. تعریف شعر                                                                                                                   12
1-2. طبقه بندی شعر                                                                                                              12
1-2-1. شعر حماسی                                                                                                             15
1-2-2. شعر نمایشی                                                                                                              15
1-2-3. شعر غنایی                                                                                                                16

شعر تعلیمی 17
 

هدف شعر تعلیمی 17
3-1. تعلیم و تربیت                                                                                                                18

ویژگی های شعر تعلیمی 20
 

تاریخچه ی شعر تعلیمی 21
 

شاخه های اصلی شعر تعلیمی 28
6-1. تعالیم و آموزه های اخلاقی در شعر تعلیمی                                                                                   28
6-2. تعالیم و آموزه های فلسفی و کلامی در شعر تعلیمی
6-3. تعالیم و آموزه های دینی و مذهبی در شعر تعلیمی
6-4. تعالیم و آموزه های علوم نظری و عملی در شعر تعلیمی
 
فصل دوم. بررسی اشعار تعلیمی در مخزن الاسرار

تعالیم و آموزه های اخلاقی در مخزن الاسرار نظامی 33
1-1. تعلیم اهمیت رعایت اصول اخلاقی در مخزن الاسرار                                                          36
1-2. تعلیم پرهیز از تکبر و خودپرستی                                                                                     37
1-3. تعلیم عدالت پروری                                                                                                       38
1-4. تعالیم اخلاقی و دینی موجود در آموزه های عرفانی مخزن الاسرار                                        44
1-4-1. تعلیم تهذیب نفس و تزکیه ی باطن                                                                                          46
1-4-2. تعلیم  اخلاص، پاکی  و یقین در آموزه های عرفانی مخزن الاسرار                                47
1-4-3. تعلیم اهمیتِ مشورت و پیروی از راهنما در اجرای اصول اخلاقی و عرفانی                                    48
1-4-4. تعلیم اهمیت خودشناسی به عنوان یکی از اصول بنیادین علم اخلاق                                             50
1-4-5.  تعلیم جایگاه انسان در آفرینش و ضرورت رعایت اصول اخلاقی                                               52
1-4-6. تعلیم کاهش دلبستگی به دنیا و افزایش توجه به خدا                                                            55
1-4-7. تعلیم قناعت و رضا و خرسندی و . به عنوان اصول اخلاقی بینش عرفانی                         59
3.تعالیم و آموزه های دینی و مذهبی در مخزن الاسرار                                                                59
3-1. اهمیت دین و مذهب در دیدگاه  نظامی گنجوی                                                                59
3-2. تعلیم خاتمیت پیامبر اسلام به عنوان یکی از اصول اساسی تعالیم اسلامی                               62
3-3. معراج پیامبر                                                                                                                   64
3-4. آموزش اعلمیّت پیامبر به عنوان محور تعالیم اسلامی                                                                       73
3-5.  تعالیم دینی در مخزن الاسرار با بهره گرفتن از آیات قرآنی و احادیث اسلامی                            79
3-6. تعلیم محوریت و قطبیت پیامبر اسلام در آموزه های دینی                                                    85
3-7. تعلیم اولیت پیامیر اکرم (ص)  در آموزه های اسلام                                                            87

تعالیم و آموزه های فلسفی و کلامی در مخزن الاسرار 89
4-1. تعلیم آغاز و چگونگی آفرینش جهان هستی در اندیشه ی کلامی نظامی                               90
4-2.  تعلیم ترتیب آفرینش از خلقت آسمان تا انسان در اندیشه ی کلامی نظامی                            94
5.آموزش علوم نظری و عملی در مخزن الاسرار                                                                          96
5-1. آموزش علوم نظری                                                                                                        97
5-1-1. نظریه الهامی بودن شعر                                                                                                           97
5-1-2. تعالیم نظری نظامی درباره ی آفرینش شعر، ماهیت و کارکرد آن                                                 99
5-2.آموزش علوم عملی                                                                                                         102
5-2-1. تعالیم پزشکی در مخزن الاسرار                                                                                               102
 
فصل سوم. بررسی اشعار تعلیمی در اسکندر نامه

1. تعالیم و آموزه های اخلاقی در اسکندر نامه             105
1-1. تعلیم عدالت گستری                                                                                                      107
1-2. سیمای اخلاقی اسکندر و تعالیم اخلاقی او                                                                                    115
1-3. آموزه های اخلاقی در اسکندرنامه                                                                                               117
1-4. تعالیم اخلاقی و دینی موجود در آموزه های عرفانی اسکندرنامه                                           125
1-4-1. تعالیم اخلاقی و عرفانی در آیینه ی شخصیت اسکندر                                                    127
1-4-2. تعالیم اخلاقی و عرفانی در اسکندرنامه                                                                         130

تعالیم و آموزه های دینی و مذهبی در اسکندر نامه 135
2-1. اسکندر نظامی در لباس پیامبری و تعالیم دینی او                                                                136

تعالیم و آموزه های فلسفی و کلامی در اسکندرنامه             143
3-1. اسکندرنظامی در لباس فیلسوف و تعالیم فلسفی او                                                              145
3-1-1. مدینه ی فاضله  یکی از آراء فلسفی نظامی در اسکندرنامه                                                           147
3-2. تعالیم کلامی نظامی در اسکندرنامه                                                                                              152
3-2-1. چگونگی آفرینش جهان هستی در اقبالنامه                                                                    153
3-2-2. تعلیم ترتیب آفرینش و طبقات جهان هستی‌ در اسکندرنامه                                                          154
3-2-3. تعلیم نظریات کلامی و مابعدالطبیعی فیلسوفان بزرگ در اسکندرنامه                                            156
فصل چهارم. نتیجه گیری                                                                                                         160
فهرست منابع                                                                                                                          162
 
 
مقدمه
1.سخنی درباره نظامی گنجوی
جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی متخلص به نظامی در سال ۵۳۵ هجری در گنجه دیده به جهان گشود.  وی شاعر و داستان‌سرای ایرانی الاصل قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی) است که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات ایران زمین  شناخته شده‌است. وی در دوران کودکی خیلی زود پدر و مادر خویش را از دست داد و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت وی تحصیل نمود. مادر او که رئیسه ی کرد نام داشت از اشراف کرد بود. پدرش نیز از اهالی تفرش بود. در واقع حکیم نظامی گنجوی در خانواده ی مردی شهر نشین، که ساکن شهر باستانی گنجه و به نام یوسف زکی فرزند موید بود، متولد می شود.پدر و مادرش او را الیاس نام نهادند، ولی به عنوان نظامیگنجوی در تاریخ، جاودان ماند.کاتبان ناشناخته، بعدها، آثار او را تحت عنوان خمسه گرد آوری کردند که، از نمونه‌های زوال ناپذیر هنر ادبی به شمار می‌رود. حکیم نظامی گنجوی در سرودن آثار خود از علوم رایج و متداول زمانه ی خود از جمله علوم اسلامی استفاده می کرد. فعالیّت خلاقه شاعر گواه تربیت مکتبی کامل اوست.منطق، پزشکی، حقوق، هیات و علمی که در قرون وسطی در خاورمیانه تکامل یافته بود یعنی ستاره شناسی زمینه معلوماتی را تشکیل می‌داد که نظامی در آنها، طبع آزمایی می نمود.وی به تاریخ، فلسفه و علوم الهی توجه خاص داشتو آنها را با ذوق و شوق فراوان می‌آموخت.از جوانی به شاعری علاقه داشت و بر اثر استعداد و مجاهدت منحصر به فرد خود، توجه مردم را به خویش جلب کرد.وی از شاعران هم عصر خویش با خاقانی شروانی ارتباط و دوستی و مکاتبه داشته است.
با توجه به اشاره‌های موجود در خسرو و شیرین اولین همسر او، کنیزکی است که پادشاه دربند به عنوان پیش کش و صله  برای او می فرستد. امّا شاعر او را کنیز به شمار نیاورد و به زنی گرفت ولی او را خیلی زود از دست داد. آفاق که اولین همسر نظامی بود در زمان به پایان رسانیدن خسرو و شیرین و دقیقاً زمانی که فرزندشان محمد تنها هفت سال بیشتر نداشت از دنیا می رود و شاعر بزرگ گنجه را با کوهی از درد و رنج تنها می گذارد. نظامی بیشتر سال های عمر خود را در گنجه که یکی از شهرهای کشور آذربایجان کنونی است کذراند و تمام آثار خود را در این شهر سرود، بنابراین می توان بسیاری از ویژگی های فرهنگی و اقلیمی آن سرزمین را در آثار وی مشاهده کرد. گنجه در آن زمان، به عنوان یکی از پایتختهای امیران ایلدگز به شمار می‌رفت. اقامتگاههای اتابکان و مراکز بسیاری از سازمانهای دولتی، در گنجه قرار داشت.احتمال دارد که در کاخهای باشکوه امیران ایلدگز، بسیاری از شاعران می‌زیستند و کار می‌کردند.جشنها و مراسمی که در قصرها بر پا می‌شد، احتمالا شاعر جوان

استاد مشاور :
 

دکتر زهرا لرستانی
 

شهریور 1391
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

چکیده
 
شناخت دقیق ادبیات داستانی ایران و نقد و تحلیل آثار برجسته‌ی این حوزه از ادبیات، افق‌های جدیدی را برای محققان و نویسندگان می‌گشاید و در ارتقا و اعتلای ادبیات فارسی اهمیت بسزایی دارد. یکی از مهم‌ترین راه‌های شناخت در این بخش از ادبیات، بررسی داستان‌های نوین فارسی از جهت کاربرد مکاتب بزرگ ادبی جهان در نگارش آن‌هاست. در بین نویسندگان حوزه‌ی ادبیات داستانی، غلامحسین ساعدی چهره‌ای برجسته محسوب می‌شود و نوآوری‌های وی در خلق آثار ادبی باعث شده است که بخش بزرگی از پژوهش‌های معاصر به نقد و تحلیل آثار وی اختصاص یابد.
در این پایان‌نامه، مؤلفه‌های مکتب ادبی رئالیسم جادویی در مجموعه‌ی داستان “عزاداران بیل” نوشته‌ی غلامحسین ساعدی بررسی می‌شود. این کار از طریق تحلیل قصه‌های کتاب با توجه به شناختی که از رئالیسم جادویی و قصه‌های عزاداران بیل در دو فصل از پایان‌نامه به‌دست آمده است، انجام می‌گردد.
فصل اول حاوی کلیات پایان‌نامه است. در فصل دوم پایان‌نامه، مختصری از زندگی‌نامه‌ی غلامحسین ساعدی جهت آشنایی با آثار وی آورده می‌شود. در فصل سوم، رئالیسم جادویی، مکاتب خویشاوند آن و مکتب ادبی بزرگ‌تر؛ یعنی رئالیسم، معرفی شده و رئالیسم جادویی در آمریکای لاتین به عنوان یکی از منابع اصلی این مکتب ادبی بررسی می‌گردد. در فصل چهارم، کتاب “عزاداران بیل” معرفی و خلاصه‌ای از قصه‌های کتاب آورده می‌شود و دیدگاه برخی از مهم‌ترین نویسندگان و صاحب‌نظران ادبیات پیرامون این کتاب بیان می‌گردد. فصل پنجم به تجزیه و تحلیل قصه‌های کتاب و پی‌گیری عناصر و مؤلفه‌های رئالیسم جادویی در این قصه‌ها اختصاص داده می‌شود.
واژگان کلیدی : رئالیسم جادویی، رئالیسم، غلامحسین ساعدی، عزاداران بیل، ادبیات داستانی.
 
 
مقدمه  
 
ادبیات داستانی ایران که حدود صد سال از پیدایش آن می‌گذرد، غنای فراوانی یافته است و افق‌های نوینی را برای خود و کل ادبیات فارسی گشوده است. داستان‌نویسی نوین و شعر نو هر دو محصول ایران پس از مشروطیت هستند. داستان‌نویسی نوین نیز همانند شعر نو مراحل مختلفی را از سر گذرانده و دیدگاه‌های فکری گوناگونی را در خود پرورده است. نویسندگان خلاق با عقاید گوناگون هر کدام رمان‌هایی را با نظرگاه‌های خاص خود نوشته‌اند و هر یک مکتب ادبی خاصی را ساخته یا بسط و گسترش داده‌اند.
نقد ادبی نیز در این دوران پیشرفت‌های زیادی داشته است. نقد ادبی گرچه همپای داستان‌نویسی نو و شعر نو پیشرفت نکرده، اما منتقدین نیز در آثار خود مکاتب ادبی و دیدگاه‌های نویسندگان را معرفی کرده‌ و با شناساندن ارزش‌های ادبی موجود در آثار داستانی نوین ایران، به غنای این بخش از ادبیات کمک شایانی نموده‌اند.
اگرچه نقد ادبی را نمی‌توان به صورت دقیق یکی از شاخه‌های علوم انسانی محسوب کرد، اما از جنبه‌های مختلف می‌توان نشان داد که در نقد ادبی به طور عام و در نقد و تحلیل داستان و رمان به طور خاص نیز روش علمی تا حدود زیادی به‌کار گرفته می‌شود. با توجه به گستردگی و پیچدگی جهان رمان، منتقدان و تحلیل‌گران رمان و داستان، ابتدا مفاهیم و ساختارهای مشترک را در داستان‌های مختلف جستجو کرده‌اند، سپس فنون و شگردهای به کار رفته در داستان‌های مختلف را با هم مقایسه کرده و همچنین با بهره‌گیری از دستاوردهای برخی از علوم انسانی نظیر روانشناسی، مقولات مختلف مطرح شده در داستان‌ها را تعریف و نام‌گذاری کرده‌‌اند و به این صورت دست به طبقه‌بندی مقولات مختلف مطرح‌شده در داستان زده‌اند. طبقه‌بندی و نظم بخشیدن به پدیده‌ها و سپس بررسی مفاهیمی که از این راه منظم شده‌اند، یکی از ارکان اصلی بسیاری از علوم انسانی محسوب می‌شود. از راه طبقه‌بندی و تفکیک مفاهیم و رخدادهای مختلف است که دیدگاه‌های گوناگون پدید می‌آید. در مورد ادبیات داستانی، پرداختن به اثر از هر کدام از نظرگاه‌های نقد ادبی لایه‌های معنایی متفاوتی از از اثر ادبی را برای مخاطب بازشناسی و واکاوی خواهد کرد. با وجود این، نقد ادبی خود نمی‌تواند از ارزش‌های ادبی تهی باشد؛ زیرا از آن‌جا که موضوع مورد بحث آن ادبیات است، مناسب‌تر آن است که از زبان خشک علمی تا حدودی فاصله بگیرد. امروزه نقد ادبی، خود، بخشی از ادبیات محسوب می‌شود و شگردها و فنون خاص خود را دارد و دیدگاه‌های متنوعی را در بر می‌گیرد.
یکی از مهم‌ترین ارکان تحلیل ادبی، طبقه‌بندی شگردها و فنون بیان مفاهیم در آثار ادبی می‌باشد. در این دیدگاه، بر روی روش به‌کار رفته برای بیان مفاهیم و مقاصد مورد نظر و یا روش به‌کار رفته برای بیان ظرافت‌های ادبی تمرکز می‌شود. از طریق توجه به روش‌های مختلف بیان مفاهیم، مکتب‌ها و مرام‌های مختلف ادبی معرفی و ابداع می‌شود. با نامگذاری این روش‌ها تحت عناوین کلی می‌توان برای آثار ادبی مختلف، ابزارهایی مؤثر به‌کار برد و با اعمال دیدگاهی خاص به دنبال مؤلفه‌های مکتب ادبی در اثر مورد بررسی شد. در این پایان‌نامه همین مسیر دنبال شده است؛ به این معنا که با معرفی یکی از مهم‌ترین مکاتب ادبی و هنری جهان به دنبال مؤلفه‌های این سبک در یکی از آثار برجسته‌ی ادبیات داستانی ایران (عزاداران بیل) خواهیم رفت.
رئالیسم جادویی (magic realism) یکی از پربارترین و تأثیرگذارترین مکتب‌های داستان‌نویسی در اواخر قرن نوزدهم و قرن بیستم محسوب می‌شود. آثار ادبی بسیار سترگی در سبک رئالیسم جادویی در کشورهای مختلف جهان پدید آمده‌اند و هریک تأثیرات مهمی بر ادبیات جهان برجای گذاشته‌اند. رئالیسم جادویی یک مکتب هنری گسترده است و تنها به رمان محدود نمی‌شود. در عرصه‌ی هنر عمدتاً نقاشی و در ادبیات بیشتر رمان‌نویسی متأثر از این مکتب بوده‌اند. رئالیسم جادویی خود شاخه‌ای از یک مکتب فلسفی-هنری بزرگ‌تر؛ یعنی رئالیسم است. از این رو برای معرفی و شناسایی رئالیسم جادویی، لازم است قدری با رئالیسم آشنا شویم. به این مهم در فصل سوم پرداخته شده است. در ایران رئالیسم جادویی مکتب ادبی شناخته‌شده‌ای است و آثار ادبی ارزشمندی در این سبک نوشته شده است.
دهه‌ی 1340 شمسی از دهه‌های درخشان در تاریخ داستان‌نویسی نوین ایران محسوب می‌شود. به اعتقاد بسیاری از منتقدان ادبی، در این دهه بهترین رمان‌های فارسی به رشته‌ تحریر درآمده‌اند. این دوران، غنی‌ترین دوران داستان‌نویسی معاصر محسوب می‌شود. گرایش‌ها و مکاتب ادبی متفاوتی در این دوران در ایران سر برآورد و بالنده شد. حوادث سیاسی و تغییرات اجتماعی رخ‌داده در ایران بر فضای داستان‌نویسی کشور تأثیر عمیقی گذاشت. در این دوران نویسندگان خلاق و پرکار زیادی ظهور کردند که هریک از زاویه‌ی دید خاص خود، رمان‌هایی را نوشتند که جامعه و زندگی اجتماعی و فردی مردم روزگار خود را بازتاب می‌داد. رئالیسم جادویی نیز یکی از مکاتب ادبی بود که مورد توجه برخی نویسندگان آن دوره قرار گرفت و به تدریج جای خود را در آثار آنان باز کرد. غلامحسین ساعدی یکی از همین نویسندگان خلاق و پرتلاش بود. وی در بسیاری از آثار ادبی خود با توجه به شرایط اجتماعی آن روزگار و رشته‌ تحصیلی خود (روان‌شناسی)، سبک رئالیسم جادویی را برای خلق آثارش برگزید که با این کار تأثیرگذاری آثارش بر مخاطب را بسیار بیشتر می‌کرد. در واقع رئالیسم جادویی برای وی و دیدگاه خاصی که دنبال می‌کرد، بهترین ابزار برای رسیدن به ساختارهای مورد نظرش بود. ساعدی و بزرگان دیگری چون “رضا براهنی”، “هوشنگ گلشیری” و . با خلق داستان‌هایی ارزشمند در سبک رئالیسم جادویی، این مکتب بزرگ ادبی را در ایران به نحو مؤثری بسط و غنا دادند.
در این‌جا باید این نکته را یادآور شد که همه‌ی آثار ساعدی را نمی‌توان متأثر از سبک رئالیسم جادویی دانست. وی گونه‌های ادبی دیگری را نیز در کار‌های خود به‌کار بسته است. پژوهش در آثار ساعدی برای شناسایی دیگر مکاتب ادبی مورد استفاده‌ی وی می‌تواند موضوع پژوهش‌های ارزشمندی قرار گیرد.
این پایان‌نامه در پنج فصل و یک بخش کوتاه به ترتیب زیر تنظیم شده است:
در فصل اول کلیات پایان‌نامه شامل بیان مسأله، سوابق تحقیق، فرضیه‌ها، اهداف تحقیق و جنبه‌ی نوآوری پژوهش بیان شده است. فصل دوم به معرفی غلامحسین ساعدی و شرح مختصری از زندگی و آثار وی اختصاص دارد. شناخت نویسنده‌ی اثر برای درک ماهیت اثر اهمیت دارد. به ویژه در نقد سنتی شناخت نویسنده رکن اساسی نقد است. در فصل سوم رئالیسم جادویی معرفی خواهد شد. این کار با طرح مفهوم گسترده‌تر رئالیسم و وجوه مختلف آن شروع می‌شود و سپس به رئالیسم جادویی پرداخته می‌شود و توضیحی مختصر درباره‌ی مکاتب ادبی خویشاوند رئالیسم جادویی داده خواهد شد. فصل چهارم گزارشی درباره‌ی مجموعه داستان “عزاداران بیل” و بیان دیدگاه چند نویسنده و منتقد برجسته در مورد این کتاب است. در فصل پنجم رئالیسم جادویی در عزاداران بیل به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پایان، بخش کوتاهی به عنوان نتیجه‌گیری آورده شده است.
 
 
فصل اول
 
کلیات
 

– بیان مسأله
آمریکای لاتین دارای آمیزه‌ای از فرهنگ‌های متفاوت بومی آمریکایی، اروپایی و آفریقایی است. این پشتوانه‌ی فرهنگی غنی همواره سبب خلق سبک‌های ادبی – هنری بوده است. یکی از این سبک‌های ادبی– هنری رئالیسم جادویی (Magic realism) است که به نام کشورهای جهان سوم و خصوصاً کشورهای آمریکای لاتین شناخته شده است.
رئالیسم جادویی از یک سو به دلیل بیان واقعیت‌های اجتماع با مکتب رئالیسم پیوند دارد و از جانب دیگر به دلیل به‌کارگیری پاره‌ای از عناصر غیرطبیعی به قصه‌ها و داستان‌های عامیانه شبیه است. رئالیسم جادویی در قصه آن است که تمام عناصر داستان طبیعی و واقعی باشد و تنها یک عنصر غیرطبیعی یا جادویی در ساختار قصه گنجانیده شده باشد و نویسنده‌ی رمان رئالیسم جادویی این عنصر غیرطبیعی و شگفت‌انگیز را آنقدر عادی در اثر خود جای دهد که نیازی به شرح و تفسیر احساس

چکیده
فصل اول : کلیات تحقیق
1-1-مقدمه
1-2- بیان مسأله
1-3- اهداف تحقیق
1-4- فرضیه های تحقیق
1-5-سؤال تحقیق
1-6-روش تحقیق
فصل دوم : زندگی ، سبک و زمانه پروین
1-2-زندگی نامه پروین اعتصامی
2-2- سبک شاعری پروین اعتصامی
3-2- زمانه ی پروین و اقتضائات آن
فصل سوم : نوستالژی و ریشه های آن
1-3 -ریشه شناسی نوستالژی
2-3- تعاریف نوستالژی
3-3- نوستالژی و ادبیات
4-3- نوستالژی در مکتب ادبی رمانتیک
5-3-نوستالژی و خاطره
1-5-3-خاطره ی فردی
2-5-3- خاطره ی جمعی
3-5-3- خاطره ی جمعی شاعر
4-5-3- نوستالژی دوری از وطن(غم غربت)
فصل چهارم : نوستالژی در اشعار پروین اعتصامی
1-4- نوستالژی فردی در اشعار پروین اعتصامی
1-1-4- غم ناشی از ستمگری فلک
2-1-4-غم فنای جهان و گذران عمر
3-1-4-یاد مرگ
4-1-4-غم غربت و اسیری
2-4- نوستالژی اجتماعی
1-2-4- غم و رنج تهیدستی و فقر توده های محروم (=مردم اندیشی)
2-2-4-غم و درد یتیمی
3-2-4-غم تبعیض طبقاتی
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادها
1-5- نتیجه گیری
2-5- پیشنهادها
منابع و مآخذ

چکیده
این پژوهش با عنوان « نوستالژی (غم غربت) در اشعار پروین اتصامی به بررسی ، تبیین و تحلیل انواع اشکال نوستالژی در اشعار پروین می پردازد. نگارنده در آغاز مختصری در باب زندگی و سبک شاعری پروین و اقتضائات زمان او ارائه داده و سپس به تبیین نوستالژی و ریشه ها و انواع آن از منظر منتقدان و محققان غربی پرداخته است که عناوین آن شامل ریشه شناسی نوستالژی -تعاریف نوستالژی – نوستالژی و ادبیات – نوستالژی در مکتب ادبی رمانتیک – نوستالژی و خاطره با زیر بخش های «خاطره ی فردی» ، «خاطره ی جمعی» ، «خاطره ی جمعی شاعر» و نوستالژی دوری از وطن(غم غربت) می باشد و در آخر نوستالژی در اشعار پروین اعتصامی از دو جنبه فردی و اجتماعی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. که جنبه های فردی نوستالژیک شامل مباحثی چون : غم ستمگری فلک – غم فنای جهان و گذران عمر -یاد مرگ – غم غربت و اسیری و جنبه های اجتماعی نوستالژیک عبارت اند از :  غم و رنج تهیدستی و فقر توده های محروم (=مردم اندیشی) – غم و درد یتیمی -غم تبعیض طبقاتی با این حال اگر نوستالژی را در معنی دقیق و تحت اللفظی آن در نظر بگیریم دایره سروده های پروین بسیار اندک است.

کلیدواژه ها : پروین ، اشعار ، نوستالژی فردی ، نوستالژی اجتماعی.

فصل اول
کلیات تحقیق

1-1-مقدمه
نوستالژی یک اصطلاح روانشناسی است که وارد ادبیات شده است و به طور کلی رفتاری است ناخودآگاه ، که در شاعر یا نویسنده بروز کرده و متجلی می شود. ناخودآگاه جمعی در روانشناسی یونگ عبارت است از : تجربه های اجداد ما در طی میلیون ها سال که بسیاری از آن ها ناگفته باقی مانده است و یا انعکاس رویدادهای جهان ماقبل تاریخ که گذشت هر قرن تنها مقدار بسیار کمی به آن می افزاید.( راس ، 1375 : 98)