3.3.1.1                   آیات

از برخورد قرآن و روایات آغاز می‌کنیم و سپس به تحلیل مسئله می‌پردازیم. قرآن در آیاتی به تبیین حالات مادری و در واقع جانبداری و احترام به او پرداخته است. گر چه پدرو مادر هر دو درخانواده از حقوقی برخوردارند اما در بعضی موارد حقوق مادران نسبت به پدران بیشتر است. تأثیر تکوینی که پدر و مادر در تشکیل خانواده و تولید فرزندان و تهیه‌ی وسائل معاش و تعلیم و‌تربیت آنان دارند، منشأ‌یک دسته حقوق خانوادگی برای آنان می‌شود و بدون شک مادر بیش از پدر زحمات فرزندان را تحمل می‌کند. از این رو، حق مادر بیش از حق پدر خواهد بود. اسلام علاوه بر حقوق مشترک میان پدرو مادر بر حقوق مادر بیشتر پافشاری دارد.و در اهمیت مادر از جمله می‌فرماید: { وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى‏ وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فی‏ عامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لی‏ وَ لِوالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصیر  و ما به انسان سفارش کردیم که در حق پدرو مادر نیکی کن خصوصاً مادر که چون بار حمل فرزند برداشته تا مدت دو سال که طفل از شیر باز گرفته هر روز بر رنج و ناتوانی اش بیفزوده، بسیار نیکی و سپاسگذاری کن و نخست شکر من که خالق و منعمم و آنگاه شکر پدر و مادر به جای آور که بازگشت خلق به سوی من خواهد بود}. و در مورد استحقاق احسان و احترام از طرف فرزندان اولویت برای مادر است خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: { وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی‏ صَغیراً (و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. هر گاه‌یکی از دو،‌یا هر دوی آن‌ها نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آن‌ها روا مدار و بر آن‌ها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن‌ها بگو! و بالهای تواضع خویش را ا زمحبت و لطف در برابر آن‌ها فرود آر و بگو پروردگارا، همان گونه کهآنها مرا در کوچکی‌تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده. }[256] در قرآن کریم محنت سنگین مادر بودن‌یاد شده است(الاحقاف/15) تکیه آیه مبارکه بر روی مشقت مادر و محنت‌های او در ایام بارداری، ایام رضاع، ایام حضانت، بلکه در طول حیات است و هشداری برای فرزندان به شناخت این حقوق و آمادگی برای ادای آن‌ها. ملاحظه می‌شود که قرآن سختی و زحمتی که مادر متحمل می‌شود طرح می‌کند و با نوع بیان خاصش سعی می‌کند شدت این سختی‌ها را و فشار بسیار شدیدی را که زن تحمل می‌کند توضیح دهد. و همه اینها را به عنوان شرح خدمات مادر ذکر می‌کند در این بخش قرآن اصلاً مشاهده نمی‌شود که خدا بفرماید: پدر زحمت کشیده است. نوع دستور‌هائی که اسلام به زن و مرد می‌دهد در عین حال که‌یک راه مشترکی برای هر دو قائل است ولی راه مخصوص را هم از نظر دور نمی‌دارد وقتی احترام بر پدرو مادر را بازگو می‌کند برای گرامی‌داشت مقام زن نام مادر را جداگانه و بالاستقلال طرح می‌کند. وبا همه این تجلیل‌های مشترک وقتی می‌خواهد از زحمات پدر و مادر‌یاد کند از زحمت مادر سخن می‌گوید نه از زحمت پدر. در نتیجه نه تنها مادر در استحقاق احترام و رعایت همسنگ پدر است بلکه بر طبق آیات قرآن و نیز اخبار متواتر مقام مادر از مقام پدر والاتر است.

3.3.1.2                   روایات

در باب روایات ابتداء به بیان حضرت سجاد× درباره‌ی مادر توجه می‌کنیم اما حق مادرت این است که بدانی او تو را طوری حمل کرد که احدی را آن طور حما نمی‌کند آری تو را در داخل شکم خود حمل کرد و از میوه قلبش چیزی به تو داد که هیچکس به کسی نمی‌دهد او با تمامی‌اعضای بدنش تو را محافظت نمود و باک نداشت از اینکه گسنه و تشنه بماند بلکه پروایش همه از گرسنگی تو بود او باک نداشت از اینکه برهنه بماند همه پروایش از برهنگی ت. بود او هیچ پروایی نداشت از گرما همه مواظب بود تو را د رسایه قرار دهد. او به خاطر تو از خواب خوش صرفنظر کرد وتو را از سرما و گرما حفظ نمود همه‌ی این از خود گذشتگی‌ها بر ای این می‌کند که تو مال او باشی و تو نمی‌توانی از عهده شکر او بر آیی مگر با‌یاری و توفیق خدا.[257] دلیل عدم توانایی انسان برای رعایت حق مادر همین است که پیدایش‌یک چنان کیفیتی که فرزندان در دوران کودکی دارند و پدر و مادر به آن‌ها خدمت می‌کنند درباره‌ی فرزندان نسبت به پدر و مادر ممکن نیست و با اگر چنان کیفیتی بوجود آید و احتیاج پدر و مادر به فرزندان مانند احتیاجات دوران کودکی فرزندان به پدر و مادر شود باز هم با آن کیفیتی که پدر و مادر به فرزند خدمت کرده‌اند فرزندان نمی‌توانند به پدر و مادر خدمت کنند بخصوص اگر احتیاجات پدر و مادر به فرزندان مانند دوران کودکی فرزندان باشد باز هم این امتیاز برای مادران باقی می‌ماند که آن‌ها فرزند خود را نه ماه در رحم خود نگهداری کرده‌اند و او را روی دل خود حمل نموده‌اند که‌یک چنین حملی متقابلاً بین مادران و فرزندان ممکن نیست.[258] جای تعجب نیست اگر مقام مادر در اسلام بسیار عزیز و والا است ! این مدعا به خوبی از معارف اسلامی‌و از سوال و جواب‌هایی که دراین باب با رسول خدا|شده است به خوبی معلوم می‌شود و اینک‌یکی از سوال و جواب‌ها: بحر بن حکیم از جدش بازگو می‌کند از رسول خدا پرسیدم کدام کس در میان خلائق نسبت به من به نیکی و حسن معاشرت سزاوارتر است؟ پیغمبر فرمود: مادرت، پرسیدم: پس از مادر؟فرمود: باز هم مادرت. باز پرسیدم: پس از مادر؟ فرمود: باز هم مادرت، و چون برای چهارمین بار پرسیدم، فرمود: آنگاه پدرت. عن بحربن حکیم عن جده، قال سئلت رسول الله|الی من ابر؟قال: امک. قلت ثم من؟ قال: ثم امک، قلت ثم من؟ قال: ثم امک، قلت ثم من؟ قال: ثم اباک. با این‌ترتیب ملاحظه نمودید که چگونه رسول خدا| مقام مادر را چند مرتبه بالاتر از مقام پدر قرار داده، احترام زنی را که در کسوت مقدس «مادری» است با چه کیفیتی به فرزندان، توصیه می‌کند.[259] پیامبر|: «اذا کنت فی صلوه التطوع، فان دعاک والدک فلا تقطعها، و ان دعتک والدتک فاقطعها» اگر نماز نافله می‌گذاری و پدرت تو را صدا زد نماز را نشکن، و اگر مادرت تو را صدا زد آن را بشکن.[260]