بند اول : معنا و مفهوم عقد الف) معنای لغوی عقد لغت نامه نویسان عقد را این گونه تشریح نموده اند ؛ در لغت نامه دهخدا[2] آمده است : ((  ] ع [ ( ع مص ) پناه بردن به کسی ، بستن ریسمان و بیع ، محکم کردن ، بستن پیمان و سوگند و از قبیل آن و آن در مقابل (( حلّ)) و گشودن است . )) در فرهنگ معین[3] عقد به معنای : (( بستن ، گره بستن ، استوار کردن پیمان ، عهد بستن ، پیمان ازدواج بستن ، گره بند ، عهد … )) آمده است . و در جای دیگر آمده است که عقد ابرام و احکام میان دو چیز است . ب) مفهوم عقد در اصطلاح 1 . مفهوم عقد در فقه در فقه اسلامی با در نظر گرفتن عامل شمار اراده کسان در پیدایی عقد دو تعریف گوناگون از آن ارائه شده است. آنان که یک اراده را برای صحت برخی از عقود کافی می دانند هر آنچه را شخص مصمم به انجام آن می شود عقد می دانند چه از یک اراده صادر شده باشد مانند وقف ، ابراء ،طلاق ، سوگند و یا اینکه در انشاء( پیدایی ) آن دو یا چند اراده نیاز باشد مانند اجاره ، بیع . از میان فقیهان تنها برخی از آن ها طرفدار این تعریف هستند اما بیشتر فقیهان اعمال حقوقی نیازمند یک اراده را (( ایقاع )) دانسته و تنها مصداق این تعریف را عقد می دانند ؛ آنان در تعریف عقد می گویند : (( عقد عبارت است از بسته شدن شرعی کلام هر یک از متعاقدین به کلام دیگری  به نحوی که در همان محل ایجاد اثر کند . پیوند شرعی ایجاب و قبول با منشاء اثر شدن در محل [4] )) . به طور خلاصه در فقه سه معنی برای عقد گفته شده است : 1- عقد به معنی عهد 2- عقد به معنی پیمان موکد 3-عقد عبارت است از صیغه ایجاب و قبول . 2 . مفهوم عقد در حقوق ماده 183 قانون مدنی ایران در تعریف عقد بیان می دارد : (( عقد عبارت است از این که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نماید و مورد قبول آن ها باشد . )) این تعریف عقد به معنی اخص است و فقط شامل عقد عهدی می شود و نیز عبارت است از توافق اراده دو یا چند نفر بر (( ایجاد )) یک رابطه الزامی اعم از این که به منظور انتقال مال و یا حقی باشد یا به منظور تعهد بر فعل و یا ترک عملی و یا عبارت است از توافق اراده ی دو یا چند نفر به منظور (( ایجاد )) یا (( انتفاء )) یک حق . این تعریف عقد به معنای عام است . (( در حقوق فرانسه نیز از عقد به ((Le contract)) تعبیر می شود و بسیاری از حقوقدانان میان توافق ((convention )) و عقد ((contract)) تفاوت قائل هستند . زیرا توافق را همخوانی دو یا چند اراده برای انشای تعهد ، نقل تعهد ، تعدیل تعهد و یا پایان دادن به یک تعهد می دانند و عقد را اخص از تعهد می شمارند و آن را همداستانی دو یا چند اراده برای انشاء و نقل تعهد می دانند[5] . )) اما چنان چه از ماده 183 قانون مدنی ایران در تعریف عقد استنباط می شود : (( اثر عقد محدود به ایجاد تعهد نیست و ممکن است تملیک مال ، اسقاط تعهد ، اباحه ، اتحاد و شرکت ، ایجاد شخصیت حقوقی وزواج باشد[6]. )) در رابطه با ماده 183 ق.م و تعریفی که از عقد ارائه داده است انتقاداتی مطرح نموده اند : (( از جمله این که مطابق این تعریف تنها عقود عهدی عقد هستند و عقود تملیکی را در بر نمی گیرد . در حالی که در بسیاری از عقود هدف و انگیزه اصلی طرفین انتقال مالکیت اموال و حقوق و مسائل مربوط به آن است نه پیدایش تعهد و رابطه شخصی . چنان چه در این دسته از عقود پیدایش تعهد منظور و مقصود طرفین نمی باشد و آن چه از عقد نتیجه گرفته می شود انتقال مالکیت و حق عینی است . چنانچه در عقد بیع قابل مشاهده می باشد مانند فروش یک قطعه زمین در برابر ثمن معین . بنابراین مهمترین اثری که هنگام افشای عقد بیع مورد توجه طرفین قرار می گیرد تملیک و تملک است و تعهد به تسلیم و قبض اثر بعدی می باسد . بنابراین عقود تملیکی از دایره تعریفی که ماده 183 ق . م از تعریف عقد به عمل آورده خارج مانده است . به علاوه انتقاد دیگری که بر این تعریف آمده است این است که بهتر بود از واژه ((شخص ))به جای ((نفر)) در این ماده استفاده می شد ، زیرا بنا بر تعریف م 183 اشخاص حقوقی شامل آن نمی شوند در صورتی که امروزه در بسیاری از عقود مهم حداقل یک طرف شخص حقوقی ممکن است باشد . به نظر می رسد انتقاد وارد شده صحیح می باشد و با لحاظ مقررات راجع به معاملات و تعریف هر یک از عقود ، عقد را در معنای اعم که در بر گیرنده عقود معین و غیرمعین باشد باید چنین تعریف کرد : (( عقد عبارت است از همکاری متقابل اراده دو یا چند شخص در ایجاد ماهیت حقوقی  اثر این ماهیت حقوقی می تواند انتقال مالی در برابر عوضی باشد یا بلاعوض مانند انتقال رایگان مالی از مصالح به متصالح در عقد صلح بلاعوض  همچنین می تواند اثر آن پیدایش تعهدی در ذمه هر یک از طرف ها در برابر طرف دیگر مانند تعهد اجیر در برابر مستاجر به انجام عملی و تعهد مستاجر به پرداخت اجرت و … باشد . ))