آلودگی نوری

منظور از آلودگی نوری، وجود نورهای مصنوعی است که در زمان یا مکان نامناسب از استاندارد خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می‏سازند.

گسترش نامناسب و بی‌رویه شهرها، استفاده گسترده از لامپ‏های غیر استاندارد، عدم آگاهی مردم در استفاده صحیح از نور و وسایل تولید کننده آن و سیاست‏های نادرست مدیریت شهری در به‏کارگیری نور در معابر و گذرگاه‏ها، سبب بروز آلودگی نوری در شهرها شده است. با گذشت سال‌ها از اختراع لامپ و منابع نوری، بسیاری از مردم کره زمین نمی‏دانند که استفاده از این وسایل و منابع الگوی مصرف داشته و سوء مصرف آن‏ها، اثرات مخربی بر زندگی انسان و حیوانات می‏گذارد.

منابع اصلی نور مصنوعی عبارتند از:

• لامپ‏های بخار جیوه‌ای.

این لامپ‏ها به دلیل یکنواختی پراکنش نور از کیفیت خوبی برخوردارند و استفاده از آن‏ها آسیب‏های کمتری دارد.

• لامپ‏های سدیم کم فشار

این لامپ‏ها مضرترین نور را دارند، زیرا نور حاصل از تجزیه آن‏ها تک رنگ است و مانند نور خورشید از 7 رنگ تشکیل نشده است، این در حالی است که تحقیقات نشان می‏دهد، نوری برای سلامت ما بهترین است که بیشترین شباهت را به نور خورشید دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که  آلودگی نوری بر زندگی انسان، جاندارن و گیاهان می‌تواند تاثیرگذار باشد که در ذیل به آن اشاره شده است. (نصر آزادانی, و غیره 1388)

• اثر بر روی انسان

از آنجایی که ساعت درونی بدن که کنترل کننده سیستم‏های زیسـتی و ریتـم‏های رفتـاری مثل چرخه خواب و بیداری، حرارت بدن و… می‏باشد با طلوع و غروب خورشید هماهنگ است، هر نوع نور مصنوعی که خللی در تاریکی حاصل از نبود خورشید یا ماه وارد کند باعث بروز افسردگی، استرس، کاهش تمرکز فکر، تضعیف دستگاه ایمنی بدن و کاهش آستانه تحمل در انسان می‌شود. هورمونی در انسان ترشح می‌شود که وظیفه کنترل رشد غدد سرطانی را بر عهده دارد. میزان ترشح این هورمون در شب 10 برابر میزان آن در روز می باشد اما حتی کمترین مقدار نور مخصوصاً نور آبی ترشح آن را متوقف می‌سازد. یکی از سرطان‏های شایع این هورمون سرطان سینه است. این سرطان مقدار 48% در پرستاران و زنان شب کار، بیشتر مشاهده شده است.  (نصر آزادانی, و غیره 1388)

تابش نور مزاحم خیابان‌ها به اتاق خواب، روشن بودن چراغ خواب در اتاق یا آباژور در پذیرایی از مواردی هستند که می‏توانند منجر به آسیب شوند.

به طور خلاصه آلودگی نوری می‏تواند در دراز مدت باعث عوارض ذیل شود:

• آسیب‌های چشمی
• بروز استرس و اضطراب
• کاهش تمرکز فکر
• بر هم خوردن ساعت درونی بدن و تضعیف دستگاه ایمنی
• افـزایش احتمـال ابتلا به انـواع سرطـان

لازم به یادآوری است که نور بیش از اندازه نیز می‏تواند باعث کاهش آستانه تحمل، خیرگی و افسردگی شود.

• اثر بر روی گیاهان و جانوران

در قرن گذشته وسعت و شدت استفاده از نورهای مصنوعی به طوری افزایش یافته است که تاثیرات مهم و اساسی بر روی زیست شناسی و اکولوژی گونه‏های موجود در طبیعت گذاشته است. لازم به ذکر است که بین آلودگی نوری نجومی که باعث محدود شدن دید نسبت به آسمان می‏شود و آلودگی نوری اکولوژیکی که باعث تغییر نور طبیعی در اکوسیستم‏های خاکی و آبی می‏شود تفاوت وجود دارد. بعضی از عواقب فاجعه بار نور برای برخی از گروه‏های جانوری شناخته شده هستند؛ همانند مرگ پرنده‌های مهاجر در اطراف ساختمان‏های بلند روشن، گم شدن لاک پشت‌ها دریایی به دلیل وجود نورهای موجود در ساحل‌های محل تولدشان و ایجاد اختلالات رفتاری در کرم‌های شب‏تاب در اثر طیف نور ممتد.

در نوعی تقسیم‏بندی، گیاهان به دو دسته نورپسند و سایه‏پسند تقسیم می‏شوند. هر گیاه بنا به این تقسیم‏بندی مقدار معینی نور برای زندگی و فتوسنتز لازم دارد که به حیات خود ادامه دهد. برای سایه پسندها 27 لوکس و نورپسند ها 4200 لوکس نور در طول روز برای زندگی کافی است. اما تاباندن نورهای لیزری در میادین یا هر نوع رساندن نور به گیاهان در ساعات تاریکی موجب بر هم خوردن حالت موازنه در گیاهان شده و ادامه زندگی آن‏ها را به خطر می‌اندازد. همچنین گیاهان میل دارند ساقه خود را به سمت منبع نور بکشانند، این مساله می‌تواند موجب رشد نامطلوب آن‏ها شود.

درختان برگ ریز که برگ‌هایشان در روزهای پاییزی می ریزد تحت تاثیر نور غیر طبیعی موفق نمی‌شوند رنگ‌های پاییزیشان را نشان دهند.

این آلودگی‌ها در پروژه‌های عمرانی- شهری که در شب‌ فعالیت دارند به علت استفاده از نورهای مصنوعی زیاد مصداق پیدا می‌کند. از این رو باید از استفاده لامپ‌های غیراستاندارد جهت نورپردازی در شب خودداری شود .  (اداره‏بهداشت،ایمنی‏ومحیط‏زیست‏وزارت‏نفت 1384)