2-4 بخش سوم شرکت ملی گاز ایران

2-4-1 مقدمه

کاربرد گاز طبیعی به عنوان سوخت حرارتی تنها قسمتی از موارد متنوع کارآیی این ماده گرانقدر به شمار می رود. اهمیت اصلی و واقعی گاز طبیعی با توجه به ارزش افزوده فراوان و قابلیت تبدیل به هزاران نوع کالای با ارزش اقتصادی در بخش صنعت پتروشیمی ظاهر می شود. نیاز روزافزون به گاز برای تامین انرژی و سوخت و همینطور ارز حاصل از فروش و صادرات برای سرمایه گذاری و راه اندازی صنایع مادر و زیر بنایی در کشور، اندیشه تمرکز بخشیدن فعالیتهای مرتبط با صنعت گاز را تقویت کرد و در این رابطه طبق اساسنامه قانونی، شرکت ملی گاز ایران به عنوان یکی از چهار شرکت اصلی وابسته به وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران با سرمایه اولیه 25 میلیارد ریال در سال 1344 هجری خورشیدی مطابق با 1965 میلادی تاسیس گردید. این شرکت از بدو تأسیس تا کنون متناسب با روند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و بهره گیری از گاز به عنوان یکی از منابع مهم در تامین سوخت و تولید انرژی و تحصیل بخشی از ارز مورد نیاز تدریجاً با قابلیت ها و توانمندی ها و منابع و امکانات مختلفی از جمله نیروی انسانی متخصص و کارآمد با دانش و بینش علمی و نظری و نیز ابزار آلات، تجهیزات و ماشین آلات و کارگاه های متعدد و متنوع پیشرفته و مدرن برای اجرای عملیات شرکت دست یافته، به طوری که امروز قادر است کلیه امور مربوط را مطابق با استانداردهای معتبر بین المللی قابل قبول راساً انجام دهد. اکنون شرکت ملی گاز ایران یکی از ده شرکت بزرگ فعال در عرصه گاز در خاورمیانه و یکی از چهار شرکت اصلی وزارت نفت با سابقه بیش از 45 سال است که وظیفه تامین بیش از 61 درصد از سوخت مورد نیاز کشور را بر عهده دارد. از این نظر شرکت ملی گاز ایران از جایگاه مهمی در داخل و خارج کشور برخوردار است که به تناسب نیازها و گسترش فعالیتهای خود در داخل و خارج از کشور، نسبت به تغییر ساختار خود اقدام نموده است. این شرکت ضمن حفظ و تقویت توان خود در ابعاد سخت افزاری و نرم افزاری، نسبت به جذب نیروهای متخصص یا با آموزش و به روز رسانی توان نیروهای مجرب اقدام نموده است. در حال حاضر شرکت ملی گاز ایران دارای حدود 18000 نیروی شاغل رسمی بوده و اندکی بیش از این تعداد نیروهای غیر رسمی در خدمت آن می باشند.

2-4-2 آشنایی با تاریخچه صنعت گاز ایران

از نوشته های تاریخ نویسان کهن چنین برمی آید که ایرانیان در استفاده از گاز و دیگر مشتقات نفتی بر دیگر اقوام جهان پیشی داشته اند. به عنوان مثال وجود بقایای آتشکده ها و معابد نظیر آتش جاودانی نزدیک کرکوک که به مشعل بخت النصر مشهور بود، در نزدیکی مخزن گاز طبیعی قرار داشت. همچنین معابد زرتشتیان در نزدیکی مسجد سلیمان و روایات تاریخی از آتشکده آذرگشسب در آذربایجان، همگی گواه همین مدعاست. ایرانیان باستان بنا به اقتضای فرهنگ مذهبی خویش وجود آتش را گرامی می داشتند. و در جهت پایداری آن می کوشیدند. در فلات مرکزی و جنوبی ایران و در مناطقی که جنگلهای انبوه وجود داشت برای روشن نگاه داشتن آتش مقدس از امکانات دیگری به جز چوبهای جنگلی استفاده می بردند و طبیعت این مناطق با ذخایر فراوان زیر زمین این تلاش را آسان می نمود.

2-4-2-1 تولد صنعت گاز طبیعی

اساس و مبنای صنعت گازی که در آمریکا و اروپا به وجود آمد گاز طبیعی نبود، بلکه گازی بود که در اثر حرارت دادن به زغال سنگ ایجاد می شد. این گاز زغال سنگی (گاز شهری) که برای روشنایی مورد استفاده قرار می گرفت، روش زندگی مردم را در اوایل قرن هجدهم دگرگون ساخت. ساعات کار و فعالیت کارخانه ها افزایش یافت و مردم نیز توانستند در هنگام شب بدون استفاده از شمع گران قیمت و خطرناک، از روشنایی استفاده ببرند و متعاقب آن در منازل خود روزنامه و کتاب بخوانند. سرانجام یک مخترع اسکاتلندی به نام ویلیام مرداک نخستین کسی بود که دریافت از گاز به عنوان یک منبع انرژی می توان آسان تر از زغال سنگ استفاده کرد. زیرا هم امکان انتقال آن از طریف لوله کشی وجود داشت و هم آنکه به راحتی قابل کنترل بود. در سال 1972 ویلیام مرداک توانست با بهره گرفتن از انرژی گاز، روشنایی خانه خود را تأمین کند. و در سال1979 فردی به نام فیلیپ لبون نخستین آزمایش خود را به روی گازی آغاز کرد که در اثر حرارت دادن خاک اره و زغال سنگ به دست می آمد. وی روش تقطیر گاز حاصل از چوب را به ثبت رساند. با این وصف دولت فرانسه از پذیرش نظریه و دیدگاه فیلیپ لبون در استفاده از گسترش نظام روشنایی گازی امتناع کرد تا اینکه در سال 1807 وینسور برای اولین بار روش ایجاد روشنایی گازی در خیابان های لندن را به نمایش گذاشت. در اوایل کار برای گازرسانی از لوله های چوبی استفاده می شد و به مرور لوله هایی مانند لوله توپهای جنگی مربوز به نیروی دریای جایگزین آنها شد. در سال 1819 در لندن حدود 482 کیلومتر لوله کشی وجود داشت، که گاز مورد نیاز حدود 50 هزار مصرف کننده گازی را تأمین می کرد. در همین سالها فعالیت های مختلف برای استفاده از گاز در صنعت آغاز می شود. هر چند ایرانیان در استفاده از گاز و دیگر مشتقات نفتی بر دیگر اقوام جهان پیشی داشته اند و همچنان که پیشتر اشاره کردیم وجود بقایای آتشکده ها و معابدی که در نزدیکی مخازن گاز طبیعی قرار داشته اند گواه این مدعاست. اما نخستین اسناد تاریخی استفاده با برنامه از گاز در ایران به زمان قاجاریه و سلطنت ناصرالدین شاه مربوط می شود. هنگامی که ناصرالدین شاه در سال 1873 میلادی به لندن سفر کرده بود، چراغهای گازی که روشنی بخش معابر بودند، تعجب وی را برانگیخت و پس از بازگشت به ایران دستور احداث و استفاده از کارخانه چراغ گاز را صادر کرد. از سال 1908 میلادی که نخستین چاه نفت ایران در مسجد سلیمان به نفت رسید، حجم زیادی از گازهای همراه به علت بعد مسافت بین منابع تولید و نقاط مصرف و بالا بودن هزینه سرمایه گذاری و پایین بودن مصرف که تنها محدود به مناطق جنوب می شد، سوخته و به هدر می رفت اما تدریجاً که منابع نفت یکی پس از دیگری احداث و به بهره برداری می رسید، استفاده از گاز طبیعی برای تأمین سوخت و مصارف منازل سازمانی در مناطق نفتخیز از جمله مسجد سلیمان، آغاجاری، هفتگل و آبادان مورد توجه قرار گرفت و در کنار فعالیتهای اصلی تولید، انتقال و پالایش نفت خام در نواحی جنوبی ایران، فعالیتهای محدودی برای تهیه و به عمل آوردن گاز طبیعی توسط شرکتهای عامل انجام می شد. در ایرا، در ابتدا فقط نفت استخراج می شد، در حالی که همراه آن مقدار زیادی گاز هم تولید می گردید. از 1910 تا دهه 1960 گازهای تولید شده به همراه نفت عمدتا? سوزانده می شد. در اوایل دهه 1990 طی قراردادی در مقابل احداث کارخانه ذوب آهن توسط روسیه در ایران، گازهای همراه نفت استخراج شده با خط لوله به روسیه منتقل شد. در واقع، به مدت 50 سال این گازها می سوخت و استفاده ای از آن نمی شد. اما پس از آن و همزمان با صادرات به روسیه، برای اولین بار، گازهای تولیدی همراه نفت، در شیراز مورد استفاده قرار گرفت. در واقع، کارخانه سیمان شیراز اولین کارخانه ای بود که گازی شد و به تدریج گازکشی به سایر شهرهای ایران شکل گرفت. بدین ترتیب، گازی که 50 سال می سوخت و هدر می رفت، وارد شبکه گاز رسانی کشور و خانه های مردم گردید. این وضعیت تا زمانی که میادین مستقل گازی کشف نشده بودند و گاز تنها از میادین نفتی استخراج می شد، طبیعی بود. اما با کشف میادین مستقل گازی نظیر کنگان و پارس، ضروری بود تا این تفکیک مسئولیت ها در مورد استخراج گاز بین شرکت ملی نفت و شرکن ملی گاز انجام شود. به عبارت دیگر، باید شرکت ملی نفت مسئول تولید، استخراج، تجارت و صادرات نفت و شرکت ملی گاز، مسئول تولید، تجارت و صادرات گاز باشد. در حدود 40 سال قبل سیاستهای شرکت ملی نفت ایران موجبات فنی و اقتصادی را برای مهار کردن گازهای همراه و جمع آوری و پالایش، انتقال و فروش آنها فراهم آورد. پس از مطرح شدن بحث فروش گاز به خارج، مطالعات گسترده ای انجام شد و پروژه خط لوله سراسری اول موسوم به IGATI اجرا و بهره برداری شد. به سبب آنکه ضرورتا? می بایست کلیه امور مرتبط به گاز در یک سازمان متشکل می شد تا پاسخگوی مسئولیت ها و هدف ها آینده باشد و علاوه بر آن توافق کلی که در زمینه توسعه همکاری های اقتصادی بین ایران و شوروی سابق در سال 1344 صورت گرفت و منجر به امضاء پروتکلی در دی ماه همان سال شد زمینه صدور گاز مطرح و تأسیس شرکت ملی گاز ایران در اسفند ماه 1344 تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد هم اکنون این شرکت یکی از چهار شرکت اصلی وزارت نفت است که ریاست مجمع عمومی آن به عهده رئیس جمهور و ریاست هیأت مدیره اش به عهده وزیر نفت می باشد.  

2-4-3  نگاه اجمالی به گستره اداری و سازمانی شرکت ملی گاز ایران

شرکت ملی گاز ایران مرکب از هفت مدیریت است که شامل مدیریت های زیر می باشد: