گردشگری مقوله ای چند وجهی و چند بعدی است که با نهادها و با ساخت های مختلف اجتماعی در رابطه بوده و با مشاغل زیادی سر و کار دارد. در توسعه این صنعت به دو مولفه سخت افزاری و نرم افزاری توجه می شود. در بعد سخت افزاری به تأسیسات و اماکن ضروری گردشگری، جاده ها فرودگاه ها و … و در بعد نرم افزاری به عوامل انسانی و متخصصین گردشگری و عوامل ایمنی و اطمینان خاطر توجه می شود. امروزه پرداختن به بعد نرم افزاری این مقوله با توجه به شرایط دنیای کنونی اهمیت به سزایی خواهد داشت که ما در این جا هر دو عامل را به طور جداگانه بررسی می کنیم. مولفه های نرم افزاری موثر در توسعه گردشگری همان گونه که بیان شد بعد نرم افزاری به عوامل انسانی و عوامل ایمنی و… می پردازد. از بین این عوامل امنیت مهم ترین مولفه نرم افزاری در توسعه صنعت گردشگری است. نکته با اهمیت در اینجا این است که احساس امنیت یا نا امنی واقعی است یا کاذب. با توجه به تاثیر متقابل توسعه گردشگری وامنیت و رشد چشمگیر گردشگر در یک منطقه به وجود امنیت در یک منطقه پی می بریم. متأسفانه به دو دلیل شاهد کاهش این احساس امنیت هم در میان گردشگران و هم عموم مردم بوده ایم. یکی به دلیل سوء تبلیغات و شایعه پراکنی ها و فضا سازی غیر واقعی از وضعیت امنیت کشور و دلیل دوم برخی فعالیت های نا کار آمد و مخرب و نا آگاهانه مدیریتی است که در واقع عنصر و عامل دوم مواد خام جهت تولید مورد اول، یعنی سوء تبلیغات را ایجاد کرده است. سپس عوامل مهمی که نقش بسزایی درایجاد احساس امنیت توریست های خارجی از جمله: فرهنگ پذیری، نیروی انتظامی، تبلیغات و قوانین در این عرصه ایفا می نمایند را لحاظ می نماییم (صفوی، 1380: 28). بنابراین بازنگری در ارتباط ارگانیک صنعت گردشگری و امنیت ملی یک ضرورت است. همگام با گسترش این صنعت در برهه کنونی ارتباط ارگانیک این صنعت با مؤلفه هایی چون امنیت داخلی و ملی، صنایع حمل و نقل، خدمات، رسانه های جامعه، آموزش و پرورش و غیره وارد فاز جدیدی شده است. به اعتقاد کارشناسان میان گردشگری و ثبات و توسعه امنیت، رابطه تعریف شده وجود دارد چرا که توسعه زیر ساختهای گردشگری، همکاری دستگاه های فرهنگی و تبلیغات مناسب و مشارکت گسترده دستگاه های امنیتی و اطلاعاتی همزمان با توسعه گردشگری، توسعه امنیت ملی را نیز به همراه خواهد داشت. نقش و تأثیر صنعت جهانگردی در امنیت ملی یک کشور چنان است که اکثریت کشورهای توسعه یافته با وجود دارا بودن منابع کلان اقتصادی و درآمد، ترجیح می­ دهند بر روی صنعت گردشگری متمرکز شوند. حضور مستقیم بازدیدکنندگان و گردشگران در یک کشور علاوه بر توسعه اقتصاد و تبادلات فرهنگی، آن کشور را بعنوان یک قطب امن گردشگری به جهانیان معرفی می کند. تا آنجا که امنیت در معنای گسترده یکی از مهمترین مسائلی است که در میزان تقاضای گردشگران خارجی برای سفر به هر کشور دیگر تأثیرگذار است. اهمیت نقش امنیت در توسعه صنعت گردشگری را می توان به خوبی در مولفه های سخت افزاری موثر در توسعه گردشگری وجود هتل ها و ارائه امکانات از سوی آن ها، مدیران و نیز راهنمایان تورها، وجود خطوط هوایی کارامد و اتصال آن به خطوط بین المللی، افزایش گردشگری طبیعی و توسعه گردشگری محیطی و مهم تر ازهمه آن ها وجود راه های مطلوب در توسعه گردشگری در یک منطقه بسیار مهم هستند. به عنوان مثال قرار گرفتن ایران بر سر راه 8000 کیلومتری ابریشم، باعث ایجاد موقعیتی ژئوپولیتیکی برای این کشور شده است. وجود این راه باعث شده بود تا بسیاری از گروه های فرهنگی- قومی جذب این منطقه شوند و آن را به مرکز علم و هنر و میراث فرهنگی گرانبهای دنیا تبدیل کنند (رجایی، 1373: 53) .

2-4-4-3) اشکال مختلف گردشگر و گردشگری

بطور کلی می توان گردشگران را برحسب نوع گردشگری به دو دسته تقسیم نمود :

1. گردشگرانی که از خارج کشور وارد می شوند (گردشگر خارجی)
2. گردشگرانی که اهل یا مقیم آن کشورند (گردشگر داخلی یا بومی).

بعلت سهولتی که در بطن گردشگری داخلی وجود دارد، این نوع گردشگری از رونق بیشتری برخوردار است که از جمله عوامل این سهولت عبارتند از: 1- کوتاهی فاصله، 2- آشنایی قبلی با محیط و فضا، 3- آشنایی با زبان رایج، 4- حذف مقررات عبور از مرز و گمرکات و تبدیل پول، 5- اطمینان کلی مسافر به امنیت ناشی از بومی بودن، 6- هزینه کم سفر در مقایسه با سفرهای خارجی. (کیهانی1382: 92) اگر چه می توان بین گردشگران داخلی و خارجی تمایز اصلی قائل شد، با اینحال در بعضی از نقاط جهان این تمایز در حال محو شدن است( مثلا در جامعه اروپا). گردشگری همچنین از نظر ” جاذبه های گردشگری” به 5 گروه تقسیم می شوند: 1- جاذبه های طبیعی (اکوتوریسم)، 2- جاذبه های فرهنگی، 3- جاذبه های مذهبی، 4- جاذبه های اقتصادی،  5- جاذبه های ورزشی (غم خوار 1380: 34).

2-4-5) مدل های گردشگری

گردشگری به مثابه یک سیستم: اگر سیستم را مجموعه ای از عناصر مرتبط و پیوسته بدانیم که یک کل واحد را تشکیل می­ دهند و هدفی خاص را دنبال می کنند آنگاه درک گردشگری و به ویژه گردشگری فرهنگی به مثابه یک سیستم، رویکرد جامعی برای شناخت این پدیده خواهد بود، پدیده ای که متشکل از اجزای مختلف از جمله مؤسسات تجاری، گردشگران، جامعه و محیط است، بنابراین برای هر مدیری که در این سیستم فعالیت می کند، درک پیچیدگی و کلیت گردشگری و پرهیز از جزئی نگری ضروری است اصولاً مزیت رویکرد سیستمی این است که اجازه می­دهد وضع پیچیده زندگی واقعی را در مدل های ساده ببینیم که نشان دهنده پیوند های مختلف بین عناصر سیستم است. نکات کلیدی که از دیدگاه کل گرایانه و مدل سیستمی به گردشگری باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

1. گردشگری مختص یک رشته علمی نیست بلکه پدیده میان رشته ای است.
2. عرضه و تقاضا دو منشأ و خاستگاه گردشگری است.
3. بعد تقاضا شامل مسافران با علایق، توانمندی ها و خواسته های مختلف می شود.