مقدمه بیان مساله در این پژوهش برای روشن شدن تضادی که ظاهرا بین اصل آزادی بیان عقاید مصرح در اصل 24 و 26 قانون اساسی و کنوانسیون های بین المللی که ایران به آنها پیوسته است از یک طرف و مواد 230 و 231 قانون مجازات های اسلامی و اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها و اصل 169 قانون اساسی و صدر ماده 11 قانون مجازات اسلامی در خصوص قانونی بودن جرایم و مجازات ها و همچنین اصل 167 قانون اساسی در خصوص ارتداد مستلزم بررسی پیشینه تاریخی جرم انگاری ارتداد می باشد و با توجه به اینکه نظام قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران برگرفته از فقه شیعی می باشد،بررسی نمونه های عینی ارتداد در صدر اسلام و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و قوانین مختلفی که به صورت جسته و گریخته در این خصوص تصویب شده است ( برخی نیز قبل از تصویب در مجلس حذف شده اند  و مواد دیگری جایگزین شده است) به روشن شدن سیاست جنایی تقنینی ایران در خصوص  جرم بودن یا نبودن ارتداد و  اینکه در صورتی که ارتداد جرم باشد  آیا جرمی حدی است؟ یا تعزیری و آیا جرمی علیه مذهب است یا  جرم علیه امنیت کشور کمک خواهد نمود در این تحقیق که به شیوه نظری تنظیم شده  است  و در آن سوالات زیر مطرح می باشد: سوال های تحقیق: 1-آیا بنا برمنابع فقهی و آراء فقهای اسلامی در اینکه ارتداد جرم بوده ودر  زمره حدود محسوب می شود اتفاق نظر وجود دارد؟ 2-سیاست جنایی تقنینی ایران در قبال ارتداد با کدام رویکرد فقهی سازگار است؟ 3-ارتکاب چه اعمالی به عنوان جرم ارتداد دلالت می کند؟ فرضیه های تحقیق: 1-درحقوق کیفری اسلامی مبنی برآراء و اندیشه فقهای مسلمان،ارتداد اولا جرم بوده ثانیا جزء حدود الهی محسوب میگردد. 2-سیاست جنایی تقنینی ایران در قبال ارتداد با رویکرد فقهی حفاظت از دین به عنوان یکی از ضروریات خمس مطابقت دارد. 3-ارتداد با ارتکاب اعمال یا بیان مطالبی که به صراحت بر بازگشت فرد از دین اسلام دلالت نماید،قابل احراز است. پیشینه تحقیق: درخصوص ارتداد و انواع آن (ملی و فطری) تالیفاتی در قالب مقاله و کتاب وجود دارد ،اما درخصوص موضوع مورد بحث که اصل ارتداد نمی باشد نگارنده در خصوص سیاست جنایی و تقنینی ارتداد ،پایان نامه یا کتاب و مقاله ای مشاهده نکرده است. اهدف تحقیق: بررسی جرم انگاری یاعدم جرم انگاری ارتداد و تدابیر کیفری یا غیر کیفری درقبال این موضوع،تا ازاین طریق خلاء های قانونی و نقاط ضعف و قوت این تدابیر شناسایی و راهکارهایی در جهت تدوین یک سیاست جنایی مناسب در جهت ارتداد ارائه شود. این تحقیق علاوه بر این می تواند در کلیه مؤسساتی که  در زمینه تدوین واجرای سیاست جنایی ایران نقش دارند مورد استفاده قرار گیرد. ساماندهی تحقیق:

برخی نیز فایده گرایی را مستلزم پدر سالاری می دانند زیرا بنا برفایده گرایی ما باید کاری کنیم که بیشترین خیر را برای مردم داشته باشد واگر محدود کردن آزادی فرد متضمن چنین خیری باشد چرا چنین نکنیم اما فایده گرایان به نامی همچون جان استوارت میل ،از لحاظ نظری معتقد بودند در شرایط خاصی محدود کردن آزادی مردم برای خودشان ممکن است از نظر فایده گرایی ممکن است بهترین کار باشد ،اما چنین کاری را در تزاحم با اصلی برتر یعنی لیبرالیسم می دانند .در واقع علت تقدم لیبرالیسم از دیدگاه افرادی چون میل آن بود که ضرر پدر سالاری در دراز مدت بیش از نفع آن است .[158] جان استوارت میل در رد پاتر نالیسم دلایل دیگری نیز دارد از آن جمله: 1.شکوفا شدن استعدادها: منع افراد از تجربه کردن هر امری مانع  از به فعلیت رسیدن استعداد های آنها است زیرا رشد استعدادهای شخص در گرو به کار بستن آنها است فقط محدوده ی اندکی که در تزاحم با آزادی دیگران است باید ممنوع شود 2.منجر شدن به یک حکومت توتالیتر : غالب نویسندگان سرانجام حکومت پدر سالار را چیزی جز حکومت تمامیت خواه (توتالیتر)نمی دانند حکومت نباید یک شیوه زندگی را به عنوان شیوه برتر به شهروندانش تحمیل نماید زیرا حتی اگر این کار به خیر و صلاح خود آنها باشد سعادت انسانها را در دراز مدت کاهش می دهد . به رغم نظر جان استوارت میل در این خصوص قائده آزادی تا مرز ضرر به دیگری هنوز در تفکر غرب از مقبولیت بالایی برخوردار است . شاید بتوان این مقبولیت را ناشی از عوامل زیر دانست : 1.تشکیک در مصادیق : میل پذیرفت که هر ضرر به خود ، ضرر به دیگران است وضرر به دیگران نیز ممنوع است، بنابراین باید بپذیرد که هر ضرر به خود ممنوع است واین عین همان پاترنالیزم است ،در عین حالی که لیبرالیزم هیچ تفاوتی با پاترنالیزم ندارد.دلیل این مسأله آن است که به انحای مختلف در مصایق صغرای قیاس فوق تشکیک می شود مثلا در مورد فلان عمل می شود ادعا کرد که اصلا ضرر به خود نیست یا ضرر قابل توجهی نیست یا هرچند عمل ضد اخلاق عمومی حتی در حیطه خصوصی نیز ممنوع است اما فلان عمل ضد اخلاق نیست. مسلما  با محدود کردن ضرر به ضرر مستقیم وبا پذیرش چنین معیاری برای غیر اخلاقی بودن ،همجنس بازی می تواند در جامعه ای مثل انگلیس ،عملی در حیطه خصوصی تلقی می شود  که نه ضرری به کسی می زند و نه مخالف اخلاق است .

2. تشکیک در تزاحم ضرر به خود و دیگری

گفتار سوم : ارتداد و پدر سالار بودن حکومت اسلامی   بند اول: مقدمه یکی از نتایج پانترنالیزم حقوقی منجرشدن به حکومت پدر سالارانه  است هر چند هیچ حقوق دان ایرانی  مدعی نشده اند که سیاست جنایی تقنینی ایران در خصوص ارتداد پدر سالارانه است شاید با توجه به بار منفی این کلمه در ادبیات حقوقی امری طبیعی باشد،اما به هر حال واقعیت  را با پذیرش یا عدم پذیرش یک نام نمی توان تغییر داد واقعیت آن است که برخی حکومت اسلامی را به گونه ای توصیف می کنند که عین دیکتاتوری است هر چند نام آن را دیکتاتوری نگذارند. باید دید حکومت مکتبی در بروز عینی وخارجی خود در خصوص ارتداد چه ویژگی هایی دارد که در ذیل آنرا بررسی می کنیم . آزادی عقیده وحق ابراز آن از حقوق شناخته شده ومورد تأیید در اعلامیه های جهانی یا منطقه ای حقوق بشر است .مضمون چنین حقی آن است که هر کس در هر زمان بتواند هرگونه دین یا عقیده ای داشته باشد وآن را آزادانه ابراز کند .ماده18 اعلامیه حقوق بشر مصوب1948 بیان می دارد :هرکسی از حق آزادی  اندیشه و وجدان ودین بر خوردار است . این حق شامل آزادی او در تغییر دین وعقیده،اظهار دین وعقیده اقامه شعائر دینی ،استمرار وتعلیم آن به شکل فردی ،گروهی ،عمومی ،خصوصی می گردد .[159] در حقوق اسلام احکامی وجود دارد که با چنین آزادی هایی به ظاهر منافات دارد که مجازات مرتد مهمترین آنها است .بنابر دیدگاه غالب فقهی در میان شیعه و سنی،حکم مرتدین در غالب موارد مرگ است،هر چند در این که مرتد زن یا مرد و فطری یا ملی باشد ،تفصیلاتی وجود دارد.که محل بحث ما نیست.اما اثبات چنین موضوعی با دشواری های فراوان همراه است،به گونه ای که متهم با تظاهر به دین یا انکار ارتداد یا توجیه سخن خود در صورتی که شهادتی بر ارتداد او اقامه شده باشد،به راحتی می تواند از اثبات آن جلوگیری کند[160].اما به هر حال مخالف آزادی های مصرح در اعلامیه های حقوق بشر است. فقها کمتر به تعریف ارتداد پرداخته و غالبا حکم آن را بیان کرده اند ،در مواردی که مقام تعریف برآمده اند.آن را بازگشت از اسلام یا انکار ضروری دین دانسته اند[161]اطلاق کلام آنان نشان می دهد انکار دین خواه از سر عناد باشد یا اعتقاد یا استهزاء ارتداد محسوب می شود .برخی از پژوهش گران از ادله ارتداد چنین استظهار کرده اند که در موضوع ارتداد قید (اظهار و انکار از روی عناد )لحاظ شده است [162]لازمه چنین قیودی آن است که ارتداد نوعی موضع گیری عملی در مقابل اسلام تلقی شود نه یک تغییر عقیده صرف ،زیرا اعتقاد یافتن به چنین  چیزی نوعی انفعال نفسانی و خارج از حیطه قدرت انسان وامری قهری است .شاید به همین جهت است که شهید اول وجوب اجابت خواسته مرتد در مورد پاسخ گویی به شبهه خود را محتمل دانسته است [163].با قبول چنین قیودی ارتداد جرمی مانند کفر گویی در حقوق کامن لا خواهد بود که عنصر مادی آن ،اظهار شفاهی یا کتبی وعنصر معنوی ،سوءنیت و قصد جریحه دار کردن احساسات مردم یا برانگیختن تحقیر و توهین نسبت به کلیسا یا تبلیغ اخلاق ستیزی لحاظ شده است .[164] بنا برقول مشهور فقها باید دید تحلیل دین از ضرر ارتداد چیست وآیا این مسأله از باب  جلوگیری به خود است ؟چنانچه برخی از فقها در جواز اکراه در اسلا م گفته اند «رها کردن کافر که موجب سقوط ابدی وشقاوت جاودانی می شود نا رواست »[165]یا از باب حکمی پیش گیرانه جهت صیانت ایمان دیگران است ومقدمه برای منع از ضرر به دیگری است .به همین دلیل در سیستمی که تنها جرم و شروع به جرم قابل مجازات است اعمال مقدماتی که ناظر به مرحله قبل از شروع به جرم است جرم شناخته نمی شود اما همین اعمال مقدماتی در مواردی که خود جرم از اهمیت ویژه ای برخوردار است فراتر از شروع به جرم یه عنوان یک جرم مستقل شناخته می شود مانند جرم تبانی در مواد 610 و611 قانون مجازات اسلامی . بر ما  پوشیده است که شارع در خصوص ارتداد آیا پروای رخنه کفر وشرک در دین دیگران را داشته و با وضع چنین قانونی در صدد پیشگیری از آن بوده یا برای رعایت مصلحت خود مرتد وی را قابل مجازات دانسته است ؟  اندیشمندان اسلامی برحسب برداشت خود از حکم ارتداد ، پاسخ های متفاوتی به این سوال داده اند گروهی مانند استاد مطهری یا عبدالقادر عوده ،ارتداد را ضرری به حکومت اسلامی دانسته اند .از نظر عبدالقادر عوده چون نظام اسلامی نظامی عقیدتی است ارتداد نوعی اقدام برای سست کردن پایه های آن و براندازی تلقی می شود [166].پرفسور بوازار استاد حقوق دانشگاه ژنو معتقد است «علت سختگیری اسلام درباره مرتد شاید بدین دلیل باشد که در نظام اسلامی ایمان به خدا صرفا جنبه اعتقادی و حضور درون قلبی شخصی نداشته بلکه جزء بند های پیوستگی امت وپایه های حکومت است [167].» گروه دوم از زاویه آثار زیان بار ارتداد نسبت به اجتماع وافراد ،به مسئله نگاه کرده وآن را آسیبی به هویت عمومی جامعه به شمار آورده اند .هدف از مجازات ارتداد نزد این گروه ، حفظ حصار ایمان اسلامی جامعه است زیرا نظام اسلامی مکلف است که ایمان مردم را حفظ وحراست کند [168]. الف –  مقایسه سبّ النبی و ارتداد: 1.به لحاظ منطقی بین این دو رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار نیست زیرا سب النبی  حسب قانون مجازات سلامی 1392قطعا جزء حدود است اما در حد بودن ارتداد شک وجود دارد جنبه تعزیری بودن آن قوی تر است . 2.مجازات مرتد فطری طبق فقه امامیه قتل استو غالب نظرات سایر فرق اسلامی نیز همین است.اما از آنجا که درسایر فرق اسلامی تفاوتی بین مرتدملی و فطری قائل نشده اند بحث توبه مرتد وجود دارد که همه فزق یک عقیده ندارند.درحالی که کلیه فرق اسلامی در مورد کسی که پیامبر را سب کرده است را گفته اند باید به قتل برسد و توبه او پذیرفته نمی شود. 3.حالت ارتداد فقط برای فرد مسلمان چیش می آید و برای غیر مسلمان قابل تصور نیست و موضوع ارتداد منتفی است اما در سب  النبی هم مسلمان هم کافر می تواند مرتکب سب گردد.

در تعریف ارتباط اندیشمندان تاکیدات گوناگونی به کار برده اند. گروهی از اندیشمندان در تعریف بر ترغیب و اقناع یا همانندی و اشتراک فکر با ابعاد گسترده تر و به صورت تاثیر مطرح کرده اند.عد ای بر پاسخ و بازتاب تاکید بیشتری کرده اند. عده دیگری از اندیشمندان بر عنصر پیام تاکید کرده اند.

2-2-1نظریه ارتباط از نظر ارسطو:

ارسطو فیلسوف یونانی اولین دانشمند شناخته شده ای است که 2300 سال پیش نخستین بار در زمینه ارتباطات سخن گفته است. او در کتاب مطالعه معانی بیان که معمولا آن را مترادف ارتباط می دانند، در تعریف ارتباط می نویسد: ارتباط عبارت است از جستجو برای دست یافتن به کلیه وسایل وامکانات­موجودبرای­ترغیب­و­اقناع­­دیگران(آذری،45:1384).

2-2-2روبرت گویر در کتاب فراگرد ارتباط مى‌گوید:

ارتباط عبارت است از روشى که حداقل متضمن چهار عنصر زیرباشد: 1تولیدکننده‌اى که ۲. علامت یا نمادى را ۳. براى حداقل یک دریافت‌کننده طرح کند ۴. و او را درک معنى کند . (آذری،49:1384).

2-2-3نظریات مکتب شیکاگو

نظریه لاسول[43] از جمله نظریات اندیشمندان مکتب شیکاگو می توان به نظریات لوین، لاسول و لازارسفلد اشاره نمود. البته در بسیاری از پژوهش ها ی لازارسفلد ، وی با مرتون همراه بوده است و بنابراین اندیشه مرتون نیز دراین­بخش­آورده­می­شود. لاسول (1978-1902) همه چیز را در جریان محتوای پیام متمرکز می ساخت. وی در اثرش «ساخت و کارکرد ارتباط در جامعه» به ساخت پذیری ارتباطات و حتی تشابه جامعه انسانی از این دیدگاه با دیگر موجودات اشاره دارد. به زعم لاسول وسایل ارتباط جمعی مجموعه ای به هم پیوسته تشکیل می دهند و با هم تنسیق می شوند. این مجموعه با نام الگوی لاسول معروف است و شامل پنج عنصر: چه کسی، چه می گوید، از کدام مجرا، با چه کسی، با کدام نتیجه می باشد. به نظر لاسول با توجه به عناصر تشکیل دهنده ارتباطات، می توان ساخت یابی آنان را پیش بینی کرده، تحقق پذیر ساخت. از ترکیب غایی عناصر ارتباط، مجموعه ای حاوی دو نوع ساخت شامل زیر ساخت ها و رو ساخت ها فراهم می آید.زیر ساخت ها[44] یا ابزار تکنولوژیک ارتباط، مجموعه ای به هم پیوسته و متشکل هستند که با نیرویی همساز عمل کرده و در جامعه انسانی اثراتی ویژه بر جای می گذارند. رو ساخت ها[45] یا عناصر غیر تکنولوژیک حاوی سازمان ها، مقررات و اندیشه ها و افکار مرتبط با ارتباطات است که در رابطه ای تعاملی با زیر ساخت قرار دارد. بدین ترتیب از نظر لاسول هر دو نوع ساخت (زیر ساخت ها و رو ساخت ها) در تأثیر از یکدیگر هستند. (ساروخانی، 1377). لاسول در زمینه کارکرد های ارتباطات اجتماعی در پروژه معروف خود «ساخت و کارکرد ارتباطات در جامعه[46] » سه دسته کارکرد شامل؛ نظارت، همبستگی و جامعه پذیری بر می شمارد. به نظر لاسول در صورتی که انسان قابلیت درک بیشتر ارتباطات انسانی و جامعه انسانی را دارا باشد، متوجه می شود که کارکرد ها معمولاً با گذشت زمان و مکان تغییر نمی کنند، اما دارای تفاوت های بسیار کوچک، ظریف و حتی ضروری هستند. (شرام،1381: 88-90). لاسول عقیده دارد که در بررسی جامعه جهانی و فرایند ارتباط­به سه نوع متخصص بر می خوریم: – گروهی از متخصصین که به بررسی محیط سیاسی پیرامون و دولت به عنوان یک کل می پردازد. – گروهی که به تنظیم پاسخ دولت به محیط می اندیشند. نویسندگان و گویندگان وسایل ارتباطی پاسخ درونی را تنظیم و تصدیق می کنند. – گروهی که الگوهای پاسخ را از پیران به جوانان منتقل می سازند. مربیان و والدین مسئول انتقال میراث اجتماعی (به نسل جوان) هستند.به عقیده لاسول تمام این گروه ها باید در یک مجموعه متشکل قرار گیرند تا شناخت و پاسخ هماهنگ شوند. کل جامعه پیامی متشکل و همگن یابد و به طور کلی رابطه انسانها در خلال زمان نیز صورتی متفرق، ناهماهنگ و تجزی یافته نداشته باشد. این امر را «ساخت ارتباطی» می خوانیم. (ساروخانی، 76:1377). شرام معتقد است لاسول کمک های زیادی در فرآیند اندیشه پردازی در مطالعات ارتباطی داشته است که می توان در سه بخش طبقه بندی کرد.ارائه روش پژوهشی تا جایی که می توان وی را از حیثی پایه گذار واقعی پژوهش های ارتباطی دانست. ارائه نگاهی ژرف به تبلیغات: وی می گفت تبلیغات «نظارت بر عقاید» توسط نمادهای ارزشمند است… و این مانند داستان ها، شایعات،] گزارش ها [ ، تصاویر و دیگر اشکال مختلف «ارتباطات اجتماعی[47] » است. به باور لاسول کارکردهای این اشکال توسط اشارات و توهم سریع­به­قدرت­منتهی­می­شود. سومین خدمت لاسول به حوزه مطالعات ارتباطی این بود که نقش سیاسی ارتباطات را فراتر از آنچه که اعمالی چون امتناع و مبارزات انتخاباتی نشان می دادند، آشکار ساخت. (شرام،1381). اندیشه دیگری که در این بخش بررسی می گردد اندیشه لازارسفلد به همراه مرتون است. لازارسفلد (1976-1901) را شاید نتوان نظریه پردازی بزرگ دانست اما تاثیر گذاری برجسته ای در این زمینه داشته است. پژوهش های وی خلاقیت عجیبی داشته است. وی درحوزه پژوهش بازار یا بازار پژوهی بسیار برجسته بوده است. آثار به جای مانده از او پژوهش های وی و نیز کارهای مشترک وی با دانشجویانش می باشد. لازارسفلد به همراه مرتن در زمره اولین دانشمندانی بودند که نظریه تأثیر گذاری بی حد و حصر رسانه ای را مورد تردید قرار دادند. از دید آنان اثر گذاری رسانه ها، در صورتی که ساختار محیط کلان و یا افواه مناسب و موافق پیام رسانه ای نبا شد، با تنگنا روبرو خواهد بود(ساروخانی،1383). نظریه لازارسفلد[48] و مرتون[49] لازارسفلد و مرتون بر این عقیده اند که برای اثر بخشی رسانه سه شرط: انحصاری کردن، جهت دهی به ارزشها و اجتناب از تغییر ارزشهای اساسی و ارتباط چهره به چهره تکمیلی لازم است. این دانشمندان با بررسی مقایسه ای تبلیغات در زمینه مصرف و تبلیغات سیاسی نتیجه می گیرند که گر چه رسانه های جمعی در سمت دادن نگرش های اساسی اثر بخش بوده اند، شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد به تنهایی موجب تغییر نگرش شده باشند. (سودین/تانکارد،1381).

در این پژوهش سه مجموعه فرضیه توسعه داده شده که ارتباطات شبکه‌ای را شرح می‌دهند که شامل ارتباطات مستقیم و غیر مستقیم در شبکه‌های آنلاین و آفلاین بنا بر عملکرد شغلی می‌باشند. مجموعه اول و دوم فرضیه‌ها به ترتیب درباره تاثیرات روابط آفلاین و روابط آنلاین استدلال می‌کنند و مجموعه سوم فرضیه‌ها درباره تعاملات ارتباطات آنلاین و آفلاین استدلال می‌کنند. H1a – روابط مستقیم آفلاین با عملکرد شغلی ارتباط مثبت خواهند داشت. H1b- روابط غیرمستقیم آفلاین با عملکرد شغلی ارتباط مثبت خواهند داشت. H1c – روابط غیر مستقیم آفلاین ارتباط بین روابط مستقیم آفلاین و عملکرد شغلی را به طور مثبت تعدیل می‌کنند. H2a – روابط مستقیم آنلاین با عملکرد شغلی ارتباط مثبت خواهند داشت. H2b- روابط غیرمستقیم آنلاین با عملکرد شغلی ارتباط مثبت خواهند داشت. H2c- روابط غیرمستقیم آنلاین ارتباط میان روابط مستقیم آنلاین و عملکرد شغلی را به طور مثبت تعدیل می‌کنند. H3- روابط مستقیم آفلاین ارتباط میان روابط مستقیم آنلاین و عملکرد شغلی را به طور مثبت تعدیل می‌کنند. H4- روابط غیرمستقیم آفلاین ارتباط میان روابط غیرمستقیم آنلاین و عملکرد شغلی را به طور مثبت تعدیل می‌کنند. H5- روابط مستقیم آفلاین ارتباط میان روابط غیرمستقیم آنلاین و عملکرد شغلی را به طور مثبت تعدیل می‌کنند. H6 – روابط غیرمستقیم آفلاین ارتباط میان روابط مستقیم آنلاین و عملکرد شغلی را به طور مثبت تعدیل می‌کنند. 1-8    روش پژوهش این پژوهش از نظر هدف تحقیق کاربردی و از نظر روش پژوهش، توصیفی می‌باشد و از دو پرسشنامه به عنوان ابزار تحقیق برای آزمون فرضیه‌های تحقیق استفاده شده است. داده‌های پژوهش با بهره گرفتن از نظرات کارکنان دانشی سازمان شامل مهندسان نرم افزار، تحلیلگران سیستم و رهبران فنی جمع آوری شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 143 نفر از کارکنان دانشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات  و 100 نفر از خبرگان رشته‌های مدیریت فناوری اطلاعات، مدیریت بازرگانی و مهندسی فناوری اطلاعات و سایر رشته‌ها می‌باشد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با بهره گرفتن از نرم‌افزارUCINET.6  و نرم‌افزار آماری SPSS.20  انجام شده است و از آزمون‌ همبستگی پیرسون جهت آزمون فرضیه‌ها استفاده شده است و جهت آزمون مدل نیز از رگرسیون سلسله مراتبی استفاده شده است. آزمون فریدمن نیز به منظور رتبه‌بندی عوامل فرهنگی (فنی، سازمانی و فردی) موثر بر روابط و عملکرد کارکنان جهت بررسی دلایل اختلاف در نتایج پژوهش با پژوهش مشابه در آمریکا که توسط ژنگ و ونکاتش انجام شده است، به کار رفته است. 1-9   مفاهیم و واژگان کلیدی 1-9-1   شبکه ارتباطی هرگاه یک فرایند ارتباطی به حداقل یک فرایند ارتباطی دیگر متصل شود،‌ یک شبکه ارتباطی ایجاد می‌شود. شبکه‌های ارتباطی، به صورت‌های فنی و سخت (دیجیتال و آنالوگ چون تلفن و اینترنت) و نیز به صورت ارتباطات میان‌فردی و گروهی از طریق شفاهی و مکتوب بروز می‌کنند که نوع اول آن از زیرساخت‌های مهم جامعه اطلاعاتی است. 1-9-2  شبکه روابط آفلاین جایی است که افراد به صورت رو در رو در تعامل هستند. شبکه ارتباطات آفلاین، به هر نوع شبکه ارتباطی می‌گویند که بر اساس ارتباطات شفاهی میان‌فردی یا گروهی صورت گیرد. چه شبکه به‌صورت” فردی” باشد چون جامعه به‌طور کامل می‌تواند برحسب شبکه‌های ارتباط درک گردد و چه به صورت” سازمانی” زیرا سازمان‌ها چیزی به جز مجموعه‌ای از چند شبکه نیستند. 1-9-3  شبکه‌ روابط آنلاین جایی است که افراد با بهره گرفتن از فناوری‌های ارتباطی متنوع از قبیل ایمیل، پیغام رسانی فوری، پیامک تلفن همراه و کنفرانس‌های ویدئویی و شنیداری که در محل کار در دسترس آنهاست با یکدیگر در تعامل هستند. تعامل در فضای مجازی از طریق سازوکارهای نوینی مانند شبکه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها، ایمیل، سایت‌های اینترنتی، کنفرانس‌های ویدیویی، اتاق‌های گفت‌وگو )چت(، سیستم‌های ثبت پیام فوری، فهرست‌های پستی، امکان‌پذیر می‌شود. هرکدام از این سازوکارهای ارتباطی، با توجه به ویژگی خود، سطح خاصی از تعامل را فراهم می‌کنند. انتخاب سازوکار ارتباط، با توجه به هدفگذاری تعامل، نیازها و الزامات محیط نرم‌افزاری انجام می‌شود و پیامدها و نتایج تعامل از طریق آنها ممکن است متفاوت باشد. 1-9-4  ارتباط مستقیم آفلاین به ارتباط مستقیم و به‌صورت رو در رو گفته می‌شود؛ به طوری که طی آن پیام بدون واسطه و مستقیم بین پیام‌گیرنده و پیام‌دهنده مبادله می‌شود. چون در ارتباط مستقیم، پیام مستقیماً بین دو فرد مبادله می‌شود، اغلب فرستنده و گیرنده پیام می‌توانند نقش خود را به نوبت تغییر دهند. این نوع ارتباط دارای ویژگی‌هایی همچون، فرصت جابجایی پیام‌گیرنده و پیام‌دهنده، فرصت تصحیح یکدیگر، ارتباط چهره به چهره و عمیق، قابل رویت بودن آثار پیام می‌باشد.

در کنار این راهبردها، بسیاری از سازمانها و شرکت‌ها از TRIZ بعنوان یک ابزار برای تقویت مزیت‌های رقابتی بهره می‌برند. زیرا TRIZمی‌تواند کمک کند تا فضای خارج از تخصص کاری‌مان را نیز ببینیم؛ با راه‌حل‌های خوبی که در سایر تخصص‌ها وجود دارد آشنا شویم و از آنها برای حل مشکلاتمان الهام بگیریم. TRIZ می‌تواند نشان دهد که بازار به کدام سمت می رود و چگونه می توانیم قبل از رقبا به آن برسیم؛ و نشان خواهد داد که چگونه محصول فعلی‌مان را بهبود دهیم، و تشخیص دهیم چه محصولات جدیدی وارد بازار می شوند که ممکن است محصول فعلی ما را منسوخ کنند(7p،2012،Thompson). تاریخچه پیدایش نوآوری نظام یافته (TRIZ) نوآوری نظام یافته (TRIZ) در سال 1946 توسط یک دانشمند روسی بنام گنریش آلتشولر کشف شد. وی بیش از 400،000 ثبت اختراع را در زمینه‌های مختلف مهندسی مورد بررسی قرار داد. آلتشولر آن اختراعاتی را مطالعه کرد که مؤثرترین راه حل ها را داشتند. از اینجا توانست اصل مسلم خود را بیان کند : تکامل سیستم های مهندسی ، یک فرایند تصادفی نیست و تابع قوانین معینی است(7p،2012،Thompson).

2-8-5-نوآوری نظام یافته (TRIZ)

TRIZ یک جعبه سیاه نیست که همه راه‌حل‌ها را برایمان تهیه کند TRIZ کمک می‌کند تا فکرمان را در نقاطی متمرکز کنیم که ممکن است راه‌حل یا ایده مناسب در آنجا باشد. TRIZ فقط برای حل مشکلات نیست؛ بلکه شامل مهارتهایی است که برای سازمان‌ها بسیار ضروری و اثر بخش است TRIZ با کاهش هزینه‌ها و افزایش منافع، موجب بهبود سیستم‌های موجود می‌شود. می‌تواند کمک کند تا بدانیم که چه می‌خواهیم و چگونه به آن دست یابی. می‌تواند به ما کمک کند تا از راه‌حل‌هایی که در ذهن‌‌مان هست پرده برداریم ، و راه‌حلهایی را بیابیم که هرگز از طریق معمول به آن دست نمی یافتیم می‌تواند همه را برای خلاق و نوآور بودن آموزش دهد (35p،2012،Thompson). با بهره گرفتن از چنین فرایندی،  TRIZ آزمایش‌های لازمه را کاهش می‌دهد و مؤثرترین راه حل برای مسئله مورد نظر را که مستقل از سازمانی خاص است، ارائه می‌کند. روش سنتی ایجاد خلاقیت، تلاش برای پریدن از مسئله خاص به راه حلی خاص است. این در حالی است که راه بین مسئله خاص و راه‌حل خاص آن، راهی قابل تکرار نیست و تلاش‌های تصادفی بی پایانی برای یافتن آن لازم است. آن راهی که راه‌حل اصلی مسئله به نظر می آید، ممکن است با سالها آزمایش نیز فرد را به مقصد نرساند(436p،2012،Thompson). بکار بردن TRIZ در محیط‌های غیرفنی نظیر بانک تغییر و تحولات گسترده و افزایش رقابت‌های اقتصادی باعث شده است تا شرکت‌ها و سازمان‌ها ملزم به اتخاذ تصمیمات و سیاست‌های آینده‌نگرانه‌ای باشند. قطعا” تحقیق و توسعه خلاق نقشی اساسی در زمینه‌ هوشمندی آنها بازی می‌کنند. به همین دلیل بسیاری از شرکت های بین المللی از TRIZ‌ برای بهبود سیستم ها و حل خلاقانه مشکلات خود استفاده می کنند، که در شکل زیر به برخی از آنها اشاره شده است. امروزه محققین بدنبال استفاده از TRIZ در محیط‌های غیرفنی نظیر بانک‌ها می‌باشند و نمونه‌های بارزی همچون پروژه‌های کاربرد TRIZ‌ در مدیریت اجتماعی، در مدیریت خدمات مشتریان، در مدیریت کیفیت، در مدیریت آموزشی و اداری، و در صنعت شیر مؤید اثربخشی تحقیقات آنان در حل مشکلات بخش‌های گوناگون صنعت می باشد (430p،2012،Thompson). ما نیز بعنوان بخشی از جامعه TRIZ ، بدنبال بکاربستن آن در محیط کاری خودمان می‌باشیم و امیدواریم با ورود این فناوری در محیط بانک، و صد البته با حمایت‌های مدیران لایق‌مان، گامی موثر در جهت تعالی و رشد بانک‌مان برداشته باشیم. در پی تلاش بانک برای احیای برند خود در شکل و شمایل هویت جدید، شعار «نوآوری در خدمت» برای آن انتخاب و در تبلیغات بانکها به چشم می‌خورد. هرچند در نگاه اول مقوله نوآوری به ارائه یک خدمت جدید مربوط است، اما این موضوع تمام حقایق مربوط به مهم‌ترین عنصر بقا و رشد سازمان‌ها که همانا نوآوری است را در بر نمی‌گیرد. بنابراین در این مختصر و به بهانه انتخاب این شعار تبلیغاتی به مقوله نوآوری در خدمات خواهیم پرداخت. با تغییر و تبدیل مزیت‌های نسبی اقتصاد صنعتی که عمدتا منابع طبیعی آن را پشتیبانی می‌کردند، به مزیت‌های رقابتی که فکر انسان‌ها، نوآوری‌های تکنولوژیکی و نوآوری‌های سازمانی سازنده آن به شمار می‌روند، نوآوری جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد فراصنعتی و خدماتی امروز یافته است. در واقع نوآوری به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که محصول یا خدمت جدید، فرآیندهای جدید یا روش‌های سازمانی جدید که به ایجاد ارزش افزوده منجر می‌شود را در بر می‌گیرد. اگر این تعریف از خدمات را بپذیریم که تولید یک خدمت به معنی سازماندهی راه‌حلی برای یک مساله است که خود شامل رفتارها و عملیات خاصی است. این امر مستلزم جمع‌آوری و سازماندهی مجموعه‌ای از قابلیت‌ها و توانمندی‌های بشری، تکنولوژیکی و ساختاری است. بنا بر این تعریف، نوآوری در عرصه خدمات می‌تواند در هریک از زمینه‌های قابلیت‌های بشری، تکنیکی و ساختاری و فرآیندی روی دهد(432p،2012،Thompson). برای درک بهتر، مفهوم نوآوری خدمات، مدلی که توسط آقای بیلدربیک ارائه شده است، می‌تواند راهگشا باشد. نوآوری در خدمات می‌تواند در 4 بعد خدمت جدید، تعامل با مشتری، تحویل خدمت و تکنولوژی روی دهد. خدمت جدید: خدمات جدید می‌تواند راه‌حل جدید برای یک مساله یا کاربردهای خاص یا حتی بازارهای خاص باشد. این بعد تحت تاثیر خدمات موجود یا خدمات رقابتی قرار دارد(433p،2012،Thompson). تعامل با مشتری: این بعد در برگیرنده طراحی و برنامه‌ریزی ارتباط ارائه کننده خدمت با مشتریان است. روشی که ارائه‌کننده خدمت برای ارتباط با مشتریان خود انتخاب می‌کند، منشا بسیاری از نوآوری‌های سازمانی محسوب می‌شود. این بعد نیز تحت تاثیر شناخت مشخصات مشتریان بالقوه و بالفعل است (430P،2012،Thompson). ساختار تحویل خدمت: این بعد نوع خاصی از تعامل با مشتریان است. این بعد به زمینه‌های سازمانی اشاره دارد که برای ایفای وظایف کارکنان خدمات باید مهیا شود، یعنی زمینه‌های توانمندساز کارکنان برای انجام هرچه بهتر وظایف خود. این بعد نیز تحت تاثیر قابلیت‌ها و مهارت‌ها و رفتار کارکنان قرار دارد             (430p، 2009، Tushman). تکنولوژی: تکنولوژی در خدمات می‌تواند نقش یک عامل تسهیل یا توانمندساز را داشته باشد. نکته قابل توجه و مهم دیگر این مدل ارتباط‌های این ابعاد است. برای اینکه خدمت جدید، با تعامل مشتری ارتباط موثری داشته باشد سازمان خدماتی نیازمند قابلیت‌هایی در زمینه بازاریابی است یا بعد خدمت و سیستم تحویل را قابلیت‌های سازمانی حمایت و پشتیبانی می‌کنند. برای برقراری ارتباط میان بعد تعامل با مشتری و سیستم تحویل نیز قابلیت‌های منابع انسانی مورد نیاز است(430p، 2009، Tushman). نهایتا این که ترکیب چهار بعد است که نوآوری در خدمات را شکل می‌دهد. اینکه وزن هر کدام از این ابعاد و اهمیت ارتباط آنها به چه میزان است به بانک، نوع خدمات و نوآوری بستگی دارد. بانک‌هایی که نوآوری را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده‌اند و آن را تضمین‌کننده بقا و رشد پایدار خود می‌دانند برای حرکت به سوی ارائه خدمات نوآورانه باید به هریک از 4 بعد توجه کنند. خدمات جدیدی را برای حل مسائل مشتریان خود طراحی کنند، ارتباط با مشتریان خود را ساماندهی کنند، قابلیت‌های کارکنان خود را برای ارائه خدمات ارتقا بخشند و بسترهای تکنولوژیکی مناسب را به کارگیرند. برای این مهم باید قابلیت‌های بازاریابی، منابع انسانی، تحقیق و توسعه، مدیریتی خود را در حوزه بانک بهبود بخشند. نوآوری نه یک شعار تبلیغاتی بلکه ضرورت برای بقا و رشد هر بانکی است. برای تحقق آن باید برنامه‌ریزی کرد و منابع سازمان به خصوص منابع انسانی را تجهیز و آماده نمود(431p، 2009، Tushman).