امروزه بحث مسئولیت و اشکال مختلف آن برای پاسخگویی به نیازهای زندگی اجتماعی به یکی از اصول مهم حقوقی تبدیل شده­ است. مسئولیت با تدبیر عقلانی بر اساس پایه­گذاری احترام متقابل به حقوق همدیگر و ضرر نزدن به یکدیگر و جبران ضرر، همراه با شکل­ گیری زندگی اجتماعی حیات یافته­است. مسئولیت، مستلزم آزادی اراده است و هر جامعه‌ای ناگزیر است که اول این آزادی را بشناسد و دوم برای آن، حد قائل شود. تجاوز از این حد موجب مسئولیت می­شود.[1] بنابراین می‌توان گفت مسئولیت حاصل و مولود آزادی اراده­ انسان‌ها است که بنا به طبع و مقتضیات پیشرفت و تمدن جوامع بشری به عنوان ضمانت اجرای حقوق فردی و تنظیم روابط اجتماعی ایفای نقش می­ کند. ماهیت مسئولیت مدنی جبران خسارت است و در مسئولیت مدنی این حکم به عنوان قاعده پذیرفته شده­است که هر کس به دیگری خسارتی بزند باید آن را جبران­کند.[2] بنابراین می‌توان گفت اعتقاد بر این است که هیچ زیانی نباید بدون جبران بماند.به هر تقدیر مباحث گسترده­ مسئولیت مدنی در دنیای کنونی، حاصل پیچیده شدن روابط اجتماعی و پیشرفت تکنولوژی و مخاطرات زندگی ماشینی می‌باشد و هر فعل زیانباری که مسئولیت مدنی در پی­دارد لزوماً ارکان و عناصری هم خواهد­داشت که با تحقق آن ارکان، مسئولیت مدنی به معنای لزوم جبران خسارت به وجود می­آید ، اما از آن­جایی که شرط مستقیم بودن ضرر مربوط به یکی از ارکان مسئولیت مدنی است لذا قبل از پرداختن به آن ناگزیر به بیان کلیاتی از مسئولیت مدنی می­باشیم.

 مبحث اول: مسئولیت

اصولاً مسئولیت هر فرد در خصوص ضرر و زیان‌هایی که به دیگران می‌زند، از دو فرض کلی خارج نمی‌باشد. یا عهدشکنی نموده است یا مرتکب یک فعل موجب مسئولیت مدنی شده­است که مورد اول را به اختصار مسئولیت قراردادی و مورد دوم را ضمان قهری یا الزامات خارج از قرارداد می‌نامند. در ادامه بحث به بررسی مفهوم و اقسام مسئولیت می‌پردازیم.

گفتار اول: مفهوم مسئولیت

مسئولیت کلمه‌ای عربی و مصدر جعلی از مسئول است. معادل فارسی آن عبارت « پاسخ­گویی» می‌باشد که از لحاظ لغوی معنای واضح و روشنی دارد. در اصطلاح حقوقی به پاسخ­گویی شخص، که مورد بازخواست قرار می‌گیرد و تعهد یا وظیفه‌ای به موجب قرارداد یا قانون بر عهده­ اوست و پاسخگوی انجام آن می‌باشد. در قرآن کریم و احادیث نیز به معنای بازخواست شدن در برابر اعمال به کار رفته­است. از جمله آیات 34 و 35 اسراء و آیه 24 صافات و حدیث نبوی « کلکم راعٍ و کلم مسئول عن رعیته». به طور کلی مسئولیت به