1ـ اخبار از حقی معلوم؛ 2ـ اخبار مذکور بر ضرر کسی یا کسانی معلوم باشد؛ 3ـ آن اخبار به نفع مخبر باشد یا به نفع کسی که وی نماینده اوست پس شهادت از اقرار خارج شد؛ 4ـ مطالبه حق به وسیله‌ی مخبر مذکور؛ 5ـ وجود منازعه بین دو طرف= اصحاب دعوا= متداعیین؛ 6ـ حقی که مدعی می‌طلبد باید جنبه خصوصی داشته باشد حق‌الناس نه عمومی معنیی از مصالح عامه (= حق‌الله) که این جزء امور حسبی است چون عناصر مذکور گرد آیند امری ترافعی صورت گیرد. (جعفری لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، 1921).

1ـ1ـ2ـ2 دلیل

عبارت است از امری که اصحاب دعوی برای اثبات دعوی یا دفاع از دعوی به آن استناد می‌نمایند. (جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، 280). و همچنین قواعد اثبات امور را دلیل گویند مانند اقرار به شهادت، سند، بینه، اماره قضایی، در فقه منابع حقوق را هم دلیل می‌نامند که عبارت است از کتاب، سنت، اجماع عقل. (جعفری لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، 1948).

1ـ1ـ2ـ3 بینه

لغوی و چیزی که بدان امر مهمی، روشن و آشکار گردد. اصطلاحی، در اصطلاح فقها عبارت است از گواهی دادن (شهادت دادن) دو مرد عادل یا شهود اعم از زن و مرد طبق شرایطی که در فقه مقرر است بینه در حکم و قضای اسلامی اهمیت بسزایی دارد. معروف است که می‌گویند البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر بینه از مدعی درخواست می‌شود و منکر باید قسم بخورد. (مسجدسرایی، 166). تعداد شهودی که قانوناً شهادت آنها می‌تواند یک امر حقوقی (مدنی یا جزایی) را اثبات کند. مثلا دعوایی که با شهادت دو شاهد مرد اثبات می‌شود مجموع دو شاهد را بینه گویند و گاه بینه چهار نفر می‌شود. (جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، 123). بینه به معنی اخص که متداول در فقه و حقوق است شهادت مضاف است به دو صورت: 1ـ شهادتی که به شهادت دیگری (مرد یا زن) ضمیمه شود. این شامل تعدد گواهان که در شرع مقرر است به همه صور می‌گردد. 2ـ شهادت مضاف به غیر شهادت مانند شهادت یک شاهد به علاوه بر یمین مدعی. این همه زیر عنوان دعوی ارائه انحصار در ادله‌ی محدود نکرده است. 3ـ حجیت قطع ذاتی است از هر طریقی که به دست آید حجت است اگر دلیل اقوی از بینه باشد آن دلیل اقوی منبع است. (جعفری لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، 1036-1034).

1ـ1ـ2ـ4 تحمل شهادت

اصطلاحی: گواه شده، مشاهده، و ضبط یک حادثه یا قضیه را گویند که بعداً عنداللزوم شهادت دهند. احکام: 1ـ تحمل شهادت برای کسی که شرایط شهادت دادن را دارد واجب کفایی است در صورتی که به طور خصوصی و یا به دعوت عمومی برای تحمل شهادت فراخوانده شود. 2ـ دلیل وجوب تحمل شهادت آیه ولایاب الشهداء اذا ما دعوا می‌باشد که امام صادق آن را به تحمل شهادت تفسیر کرده‌اند. 3ـ اگر به جزء یک نفر که اهلیت شهادت دادن را دارد کس دیگری نباشد، تحمل شهادت بر او واجب عینی می‌شود. 4ـ تحمل شهادت توسط شخص لال پس از این که به مقصود او قطع حاصل گردد صحیح است هر چند به واسطه دو مترجم عادل باشد. (مسجدسرایی، 174). تحمل شهادت عبارت است از وقوف شاهد بر مشهودٌبه از حواس خود و یا از روی استفاضه مرحله‌ی تحمل شهادت، مقدمه بر مرحله‌ی ادای شهادت است و ممکن است تحمل شهادت هرگز منتهی به ادای شهادت نشود. تامین دلیل هم در واقع تحمل دلیل به وسیله‌ی دادگاه است شاهد در مرحله‌ی تحمل شهادت می‌تواند تقاضای اجرت از ذینفع کند اما برای ادای شهادت نمی‌تواند اجرت بخواهد ادای شهادت شرعاً از واجبات بدنی است نه مالی. پس اگر برای ادای شهادت هزینه‌ای لازم شود ذینفع باید بدهد نه شاهد. (جعفری لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، 1160). و احساس امر مشهود به توسط شاهد مثلاً دو نفر با هم دعوی و مشاجره در انظار می‌کنند. یکی مردم را دعوت می‌کند که ای مردم شاهد باشید و ملاحظه کنید که فلان مرا ناسزا گفته است. این دعوت از طرف او دعوتی است برای تحمل شهادت یعنی شاهد، مورد مشهودبه را احساس کند و علم حاصل نماید تا در مورد حجت ادای شهادت کند. (جعفری لنگرودی، در ترمینولوژی حقوق).

1ـ1ـ2ـ5 ادای شهادت

گواهی دادن، گواه، در برابر اصطلاح تحمل شهادت به کار می‌رود و آن چنان است که کسی را فرا خوانند تا مورد گواهی (در آینده) را احساس کند و ببیند یا خود به نحوی از آن آگاه کرد به حس، این احساس. مرحله تحمل شهادت است ممکن است تحمل شهادت منجر به شهادت دادن منجر به شهادت دادن (ادای شهادت) بشود یا نشود. (جعفری لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، 223). ادای شهادت صیغه انجام یک تکلیف واجب را دارد. ادای شهادت در بسیاری از موارد یک تکلیف شرعی است و الزام افراد بر ادای این تکلیف امکان‌پذیر است. (جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق).

1ـ1ـ2ـ6 مطلع یا شاهد عرفی

کسی که اطلاع او از واقعه‌ی محسوسی که رخ داده ناشی از حس خود او نبوده بلکه به واسطه‌ی دیگران علم آن واقعه پیدا کرده باشد خواه علم او قطعی و یا ظنی باشد. (جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق).