کلیات تحقیق

1- 1 مقدمه
امروزه کلانترى هاى انتظامى برای اینکه بتوانند بیش از گذشته ، از جایگاه مناسب ترى در ابعاد امنیتى ، انتظامى وانضباطی برخوردار باشند و بتوانند اهداف سازمانى را تحقق بخشند و اعمال خلاف شئون انتظامی را به حداقل برسانند، بایستى به عامل تغییر روى آورند. فرماندهان و مدیران داراى زمینه هاى علمى و تخصصى متفاوتى هستند، همین طور فرودستان آنها نیز داراى نگرش و خلقیات و سطوح علمى و تخصصى متنوعى مى باشند. صرف نظر از تمام اینها ، نیروى انتظامى جمهورى اسلامى ایران جهت پیشبرد اهداف کلان و فرعى خود نیازمند تعاملات و رویارویى مناسب و منطقى و متعهدانه بین مدیران و کارکنان مى باشد.
از آنجا که سازمان و ابعادش( فرهنگ و ساختارسازمانی ) بر رفتار انسان تاثیر گذار است ، با مطالعه فرهنگ و ساختار سازمان می توان به علل کامیابی و شکست سازمان ها پی برد. همچنین می توان با شناخت فرهنگ سازمان و کشف رابطه آن با متغیرهای دیگر سازمان به سمت بهره وری کل سازمان گام برداشت.
بر اساس ماده ی 3 قانون ناجا هدف از تشکیل این نیرو ، استقرار نظم و امنیت و تأمین آسایش عمومی و فردی و نگهبانی و پاسداری از دستاوردهای انقلاب اسلامی ، در چارچوب این قانون، در قلمرو کشور جمهوری اسلامی ایران است. در حال حاضر ، ناجا عهده دار وظایف و مأموریت های بسیار حساس و پر مسئولیت است که از سوی قانونگذار به طور خاص در قالب ماده ی 4 قانون ناجا پیش بینی گردیده است ، این وظایف و مأموریت ها همراه با توسعه اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی در عرصه های مختلف ، مسئولیت های جدیدی را متوجه این نیرو می گرداند.
با توجه به بروز رفتار توسط انسان به هنگام احساس نیاز و تلاش در جهت بر آوردن آن نیازها ، به منظور ایجاد احساس رضایت و آرامش از یک طرف و وجود سازمان های مختلفِ پاسخگو ، در جهت رفع نیازها از طرف دیگر، زمانی باید کارایی سازمان ها را مثبت ارزیابی کنیم که فرایند ارائه خدمت در جهت رفع نیاز انسان ( به عنوان خدمت گیرنده ) توسط سازمان های ارائه دهنده خدمات صورت گیرد تا از این طریق رضایت خدمت گیرندگان تأمین شود . به عبارتی ، کارایی هر سازمانی در نحوه سرویس دهی باید متناسب با خواسته ها و میزان رضایت گروه های هدف ( خدمت گیرندگان) مورد ارزیابی قرار گیرد ( رضائیان ، 1383 ، 423 ) .
لذا برای القای چنین ارزشی بهره وری در سازمان لازم است الگوهای سازمانی موجود بر اساس شرایط و مقتضیات و ارزشها و باورهای حاکم بر جامعه دوباره شناسایی وتبیین شده و با شناخت فرهنگ مطلوب الگوی فرهنگی متناسب را پی ریزی کرد ( الوانی 1378 ، 43 ) .
نظامی گری همچون هر حرفه دیگری ارتباط تنگاتنگی با اخلاق دارد و گزاف نیست اگر گفته شود که اهمیت صلاحیت اخلاقی همسنگ صلاحیت علمی و حرفه ای او زیر ذره بین اجتماع است . نقض اصول اخلاقی یک پلیس که منتهی به اعمال خلاف شئون انتظامی خواهد انجامید ، علاوه بر اینکه اعتماد مردم را خدشه دار می کند بلکه شأن و رسالت این شغل خطیر را از منظر جامعه با سوالات جدی مواجه می کند.
اقدامات و رفتارهای تک تک همکاران بر دیدگاه جامعه در خصوص این حرفه مهم موثر است. فلذا یک پلیس باید در پندار ، گفتار و کردار و رعایت شئونات انتظامی چنان باشد که نامِ نیک شغل خود را پاس دارد و نیز از راه شرافت خارج نگردد . همچنین انتظار می رود پلیس در کلیه شئون زندگی و حرفه ای به شئونات انتظامی نیز پایبند باشد . شایان ذکر است که علت عمده رفتارهای خلاف شئون همکاران ، سوء نیت آنها نیست ، بلکه ناآگاهی نسبت به ماهیت موضوع و افعال صادره از ایشان است .
پلیس به عنوان متولی تامین نظم و امنیت در جامعه می باشد و با توجه به اینکه او در برخورد با جرایم، خواهان برقراری نظم و انضباط و اجرای قانون است . به همین علت نگاه مردم یک جامعه به پلیس متفاوت تر از بقیه بوده و ایشان را مظهر انضباط می دانند که با این اوصاف ارتکاب اعمال خلاف شئون انتظامی از مهمترین تهدیدات ناجا بشمار می آید. پس فرماندهان می بایست با نگرشی عمیق در این موضوع تامل کرده و در صدد کاهش این اعمال باشند. ( یاراحمدی ، 1391 ، 163 )
لذا این پژوهش در صدد است ، به بررسی عوامل سازمانی موثر بر بروز اعمال خلاف شئون انتظامی کارکنان مورد مطالعه گشت انتظامی شهرستان تبریز در سال 1392 بپردازد .
فصل بندی پژوهش حاضر بدین صورت است که فصل اول : مقدمه ، طرح مسئله ، اهمیت و ضرورت تحقیق ، اهداف تحقیق ، سوالات تحقیق ، فرضیه های تحقیق ، الگوی مفهومی تحقیق ، قلمرو تحقیق، تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم و متغیرهای اصلی. فصل دوم : مقدمه ، مبانی نظری ، مرور ادبیات و نظریه ها ، پیشینه تحقیق ، چارچوب نظری تحقیق ، مدل تحقیق . فصل سوم : نوع و روش تحقیق ، شناسایی متغیرها ، جامعه آماری ،گزارش پایائی و روائی تحقیق. فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها و فصل پنجم : نتیجه گیری ، پیشنهادات و محدودیتهای تحقیق خواهد بود.
1- 2 طرح مسئله
ایجاد و حفظ نظم در امور ، لازمه زندگی اجتماعی انسانها است در صورتی که در یک محیط کاری سازمانی مقررات وضوابطی برای ایجاد نظم بر قرار نباشد دیر یا زود هرج و مرجی نا خواسته دامنگیر سازمان و کارکنان آن خواهد بود وموجب بی نظمی وپایین آمدن روحیه وکارایی کارکنان میشود وهمه از اثرات آن زیان خواهند دید.
بررسی های آماری سامانه نظارت همگانی نشان می دهد که اکثر شکایت هایی که از سوی مردم به ناجا فرستاده می شود مربوط به سوء رفتار کارکنان ناجاست که در واقع مردم از سردی و عدم احساس وظیفه پلیس در پیگیری ها ناراحت هستند . این امر بیانگر آن است برخوردهای پلیس با مردم مناسب نیست و هر کس بر اساس سلیقه و تمایل شخصی با مشکلات و مسائل بوجود آمده برخورد می کنند.
استفاده مناسب و کارآمد از نیروی انسانی در اجرای اهداف سازمانی از مهمترین عوامل موفقیت سازمان ها در عصر کنونی می باشد. تامین کارکنانی که مطابق اهداف سازمانی از عهده وظایف محوله در جهت پیشبرد اهداف و خط مشی های سازمان بر آمده و نقش خود را به خوبی ایفا کنند از دغدغه های مهم این فرماندهی است. سازمان پلیس به لحاظ گستردگی وظایف و نقش حساس آن در برقراری نظم و امنیت و ارتباط مستمر و دائمی آن با اقشار مختلف جامعه باید توانایی سازماندهی نیروی انسانی عظیم خود در به کارگیری کارکنان جهت نیل به اهداف سازمانی را داشته باشد.
بد رفتاری پلیس ، ارتکاب جرم ، فساد و سوء رفتار از عوامل بروز اعمال خلاف شئون انتظامی بوده که با گذشت زمان می تواند تبدیل به یک مسئله گردد. به عبارت دیگر شأن نیروی انتظامی یک اصطلاح کلی است که اگر بخواهیم آن را تعریف کنیم ، می گوییم انتظاراتی که جامعه از نیروی انتظامی دارد و اگر نیروی انتظامی بر خلاف آن عمل و رفتاری انجام دهد ، می گویند خلاف شأن انجام داده است .
پلیس به عنوان متولی تامین نظم و امنیت در جامعه می باشد و با توجه به اینکه او در برخورد با جرایم، خواهان برقراری نظم و انضباط و اجرای قانون است . به همین علت نگاه مردم یک جامعه به پلیس متفاوت تر از بقیه بوده و ایشان را مظهر انضباط می دانند. با این اوصاف ارتکاب اعمال خلاف شئون انتظامی از مهمترین تهدیدات ناجا بشمار می آید. پس فرماندهان می بایست با نگرشی عمیق در این موضوع تامل کرده و در صدد کاهش این اعمال برآیند. ( یاراحمدی ، 1391 ، 163 )
فرماندهی نیروی انتظامی، همواره به اهمیت ارتقای بُعد رفتاری کارکنان ناجا، بویژه کارکنانی که در تعامل با مردم می باشند تاکید دارد و نیز بر جملات و کلمات انتخابی توسط کارکنان در مواجهه با ارباب رجوع، تاکید داشته است. ( ابتهاج ، 1385 ) .
از آنجایی که نیروی انتظامی یکی از مهمترین سازمان ها و تشکیلاتی است که برقراری نظم و امنیت در جامعه را بر عهده دارد ، عملکرد این نهاد می تواند زمینه ساز ایجاد احساس امنیت ، اعتماد نسبت به پلیس باشد یا برعکس احساس ناامنی و عدم اعتماد به آنان را سبب شود. بنابراین عملکرد مثبت و نحوه نگرش و تعاملات و کنش آنان علاوه بر اینکه در ایجاد حس امنیت در اذهان و افکار مردم موثر است ، بر نحوه قضاوت و تفکر مردم نسبت به پلیس بی تاثیر نخواهد بود و این قضاوت می تواند در صورت مثبت بودن منجر به تعامل مطلوب مردم با پلیس در انجام وظایفی که بر عهده دارد، شود و کارکنان نیز باید برخورد های خوب و مناسبی را اتخاذ کنند.
منابع انسانی توانمند و با انگیزه، ارزشمندترین سرمایه سازمان ها بوده و در صورت به کارگیری با ترکیب مناسب ، می تواند کمبودهای احتمالی دیگر منابع را تا حدودی جبران نماید. عدم کنترل و نظارت در هر سازمان موجب حذف یا اتلاف استعدادهای بالقوه و به تبع آن کاهش کارآیی آنها می گردد و حذف افراد ناکارآمد در راستای رضایت مشتریان و افزایش کیفیت ارائه ی خدمات و حمایت از کارکنان توانا و دارای صلاحیت معنا پیدا می کند لذا حفظ و نگهداری این منبع مهم یکی از ضرورت های سازمانی تلقی می گردد.
بدیهی است که موضوع کنترل و نظارت برای سازمان پلیس به لحاظ وظایف مهم و حساس آنها به عنوان مجری قانون و تأمین کننده نظم و امنیت از اهمیت ویژه ای برخوردار است .سازمان پلیس جهت تحقق اهداف سازمانی خود مستلزم وجود کارکنانی است که از توانمندی و مهارت بالایی برخوردار باشند. شناخت عوامل سازمانی موثر بر بروز اعمال خلاف شئون انتظامی کارکنان هم می تواند در کاهش جرایم کارکنان عامل اساسی به شمار رود.
بنابراین می توان با افزایش سطح آگاهی های اجتماعی ، فرهنگی ، روان شناختی و سیاسی ماموران پلیس ، آنها را در خدمت رسانی به شهروندان یاری کرد. ( ابتهاج ، 1385 ).
پرسش اصلی پژوهش این است که عوامل سازمانی موثر بر اعمال خلاف شئون انتظامی کارکنان گشت انتظامی کدامند ؟ و به چه ترتیب و سازوکارى مى توان تخلفات کارکنان گشت انتظامی درکلانتر ى هاى مورد مطالعه را کاهش داد .
چالش های فرماندهی انتظامی شهرستان تبریز در مورد موضوع تحقیق حاضر به شرح زیر می باشد :
الف ) غیبت ب) تمارض ج) رشوه د ) برخورد نامناسب مامورین با مردم
آگاهی از مسیر شغلی پلیس و ویژگیهای آن و عوامل تاثیرگذار بر بروز اعمال خلاف شئون انتظامی پلیس یکی از دغدغه های فرماندهی انتظامی شهرستان تبریزبوده است که با گذشت زمان تبدیل به یک مسئله گردیده است. تخلفات پرسنل عبارتند از 1- غیبت پرسنل از محل کار – 2- کم کاری کارکنان – 3- تمارض کارکنان به بیماری جهت اعزام به بهداری و اخذ گواهی سطح سلامتی – 4- اخذ رشوه – 5 – ضرب و شتم مجرمین توسط کارکنان – 6- بد رفتاری و فحاشی متهمین توسط کارکنان . جرائم وتخلفات کارکنان ریشه در هر موضوعی که داشته باشد نمی تواند بی ارتباط با نادیده انگاشتن سلامت کاری از سوی آنان باشد.
البته نباید فراموش کرد که مردم نیز در تعامل سازنده با پلیس بی تاثیر نیستند. متاسفانه امروزه شهروندان هنگامی که قانون به ضررشان است آن را فراموش می کنند ولی در اوقاتی که به نفع آنهاست به شدت خواهان اجرای آن هستند و این حاکی از آن است که مدنیت ، علی رغم بوجودآمدن شهرهای بزرگ و تکنولوژی مدرن هنوز در بین مردم نهادینه نشده است و اغلب مردم به حقوق خود قانع نیستند و حق خود را بر حق دیگران مقدم می دانند .
موضوع اصلی تحقیق که بررسی عوامل سازمانی مؤثر بر بروز اعمال خلاف شئون انتظامی کارکنان گشت انتظامی تبریز است ، لیکن به دلیل فراوانی مؤلفه های عوامل سازمانی دو عامل فرهنگ و ساختار که جزو مؤلفه های ریشه ای در عوامل سازمانی هستند را انتخاب کرده و به بررسی آنها پرداخته ایم. تا اعمال خلاف شئون انتظامی کارکنان گشت انتظامی شهرستان تبریز را شناسایی کرده و عوامل موثر بر آنها را از نظر علمی بررسی و نشان دهیم که به چه ترتیب و سازوکارى مى توان تخلفات کارکنان گشت انتظامی در کلانتر ى هاى مورد مطالعه را کاهش داد و مشکل سازمان را برطرف نماییم.
1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق

تحقیقات و مطالعات صورت گرفته در اسناد و مدارک موجود ، بیانگر آن است که انجام مطالعات علمی در رابطه با این تحقیق از سابقه چندانی برخوردار نیست. در واقع تا کنون تحقیقی با عنوان تحقیق پیش رو در رابطه با بررسی عوامل سازمانی مؤثر بر بروز اعمال خلاف شئون انتظامی کارکنان گشت انتظامی در شهر تبریز صورت نپذیرفته است.
بنابراین ضرورت اهمیت و پرداخت به مسئله مذکور از این رو حائز اهمیت است که استاندارد سازی و تعالی رفتار کارکنان ، تقویت واحد های تخصصی و حرکت به سمت حرفه ای شدن در ماموریت ها و طرح ها باید از اولویت برنامه های فرماندهی انتظامی شهرستان تبریز در سال های اخیر باشد. بر همین اساس ، سعی خواهد شد که تمامی نیروهای پلیس بنا بر یک الگوی استاندارد رفتاری و به طور همسان رفتار کنند.
با توجه به بررسی پژوهش ها و سوابق کاری که محقق در نیروی انتظامی داشته است ، مشاهده شده که نیروی انتظامی ، اکثراً به دلیل اعمال خلاف شئون کارکنان ، از طرف مردم سلب اعتماد شده و برای سازمان و جامعه مشکل ساز بوده است. به همین دلیل انجام این پژوهش ضروری به نظر آمده تا بتوانیم راه حلی برای کاهش اعمال خلاف شئون در کارکنان گشت انتظامی پیدا کرده و مثمر ثمر واقع شویم.
دغدغه فکری بنده به عنوان یک محقق ، از انجام این تحقیق ، کاهش و به حداقل رساندن اعمال خلاف شئون ، در رفتار و عملکرد کارکنان گشت انتظامی شهرستان تبریز است . با توجه به تحقیقات طولانی و سوابق کاری بنده در نیروی انتظامی به این نتیجه رسیدیم که در این مورد تحقیقات لازم و کافی و اثر بخش صورت نگرفته است. لذا انجام چنین پژوهش علمی را در این برهه ی زمانی ، لازم و ضروری دانستیم.
شناسایی تأثیر عوامل سازمانی مؤثر بر بروز اعمال خلاف شئون انتظامی کارکنان گشت ضمن آگاهی خود آنان ، به فرماندهان نیز کمک می کند تا عوامل گشت را از نظر