2-1- شبیه سازی از دیدگاه فقه در این فصل و در ادامه در این مبحث سعی داشته که در حد امکان شبیه سازی را از دیدگاه اهل تشیع و تسنن و به طور کلی فقه اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم. 2-1-1- دیدگاه علمای شیعه درباره‌ی حکم شبیه‌سازی انسانی،در میان فقهای شیعه اتفاق نظر وجود ندارد؛آنان درباره‌ی شبیه‌سازی انسانی نظریات متفاوت و گاه متضادی اتخاذ کرده و فتواهای مختلفی صادر کرده‌اند‌. درحالی که برخی آن را کاملاً مجاز و برخی دیگر آن را حرام شمرده اند. از بررسی فتواهای مختلف فقهای شیعه می‌توان به چهار نظریه زیر دست یافت: جواز مطلق شبیه‌سازی انسانی: برخی از فقها و صاحب نظران به دلیل نبود نصی خاص و روشن که بر حرمت شبیه‌سازی انسانی دلالت کند و به استناد قاعده‌ی (کل شیء لک حلال حتی تعلم انه حرام بعینه فتدعه)(شیخ حر عاملی،وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ،ج 12،ص 60)به استناد اصل اباحه اصلیه ،شبیه‌سازی انسانی را مجاز شمرده‌اند.برای مثال در برابر این پرسش که :آیا شبیه‌سازی و تکثیر انسان در آزمایشگاه و از طریق روش‌های پیشرفته علمی (کلوناژ)جایز است؟پاسخ برخی از فقها بدین شرح است: برخی از جمله سید علی سیستانی ،آیت الله عزالدین زنجانی ،آیت الله فاضل لنکرانی معتقدند فی نفسه مانعی ندارد،مگر اینکه محرز شود توالی فاسد دارد(صادقی،1383، 79).آیت الله موسوی اردبیلی و آیت الله سید محمد سعید حکیم بر این نظرند که اگرچه شبیه‌سازی در مورد انسان تاکنون به مرحله عمل نرسیده است،ولی دلیل قوی و محکمی بر حرمت چنین تحقیقات و آزمایش‌هایی وجود ندارد(مجموعه آرای فقهی- قضایی در امور حقوقی،231). آیت الله صادق روحانی و آیت الله آصف محسنی و آیت الله عبدالله جوادی آملی و آیت الله معرفت شبیه‌سازی انسانی را جایز می‌دانند(الفقه ومسائل طیبه،ص 415).علامه فضل الله نیز نه تنها شبیه‌سازی انسانی را مغایر سنت خدا نمی‌داند ،بلکه آن را گامی در جهت فهم  عمیق‌تر سنت‌های نهان در هستی معرفی می‌کند.وی بر این نظر است که این مسئله نه از نظر اعتقادی مشکلی دارد و نه از نظر شرعی و فقهی،لیکن به طور طبیعی مانند هر مسئله تازه‌ای ممکن است ابهاماتی در فقه پدید آورد که نیازمند فهم و بررسی است.ایشان با دعوت به عقلانیت و پرهیز از تکفیر یکدیگر ،تاجایی پیش رفت که گفت اگر علم قطعی با برخی از ظواهر دینی تعارض پیدا کرد ،باید آن ظواهر را تأویل نمود(فضل الله،آخرون،1997، 100).گفتنی است که وی در گفتگو‌های مختلفی بر ضرورت درنگ در این مسئله و پرهیز از شتابزدگی در صدور حکم و تلاش برای بدست آوردن تقریر درستی از ماهیت شبیه‌سازی تاکید می‌کند و حتی از برخی از یاران خود در اروپا می‌خواهد تا اطلاعات دقیقی در اینزمکینه برای او فراهم کنند(حسین طه،علی،الاستنساخ الجنینی،59).سید محمد سعید حکیم ،بر این نظر است که شبیه‌سازی انسانی مباح است دلیلی بر حرمت آن نیست.وی در پاسخ به استفتایی در این باره ،به تفضیل نظر خود را بیان می‌دارد.از این منظر شبیه‌سازی انسانی نوعی بکارگیری سنت‌ها و قوانین الهی است که کشف و کاربست آنها بیانگر قدرت عظیم خداوند به شمار می‌‍‌رود ؛در نتیجه، این کار در صورتی که با عمل حرام دیگری همراه نشود،مجاز و مباح است (طباطبایی حکیم،1999،18).ایشان نه تنها این کار را مجاز می‌شمارد ،بلکه یکایک دلایلی را که ضد شبیه‌سازی انسانی اقامه شده است ،به نقد می‌کشد و آنها را برای اثبات حرمت ناکافی می‌داند(همان،19-20). آقای موسوی سبزواری نیز به تحلیل حکم شرعی این مسئله پرداخته و شقوق ممکن را برشمرده است.از نظر وی شبیه‌سازی انسانی منطقاً سه حالت می‌تواند داشته باشد:یکم:حرمت ذاتی ؛یعنی به دلیل آنکه این کار دخالت در کار خداوند یا دستکاری ژنتیکی به شمار می‌رود،آن را داتاً حرام بشماریم .دوم:حرمت تشریعی؛مانند حرمت زنا و شرب مخمر .سوم:حرمت به استناد دلایل ثانوی.از این منظر ممکن است که شبیه‌سازی انسانی فی نفسه مباح باشد اما دلایل دیگری موجب تحریم ثانوی آن شود (سبزواری ،بی‌تا،5-124).وی پس از نقل نقد این دیدگاه‌ها نظر می‌دهد که شبیه‌سازی انسانی با قطع نظر از مسائل دیگر مباح است و در حقیقت بکارگیری قوانین و سننن الهی که در نهاد موجودات نهاده است ، به شمار می‌رود (همان،125) از این منظر ادعای تحریم اینکار نیازمند دلیل است ؛حال آنکه ادعای جواز موافق اصل است و قائل به آن ملزم به ارائه دلیل نیست(همان،126).سید محمد شیرازی نیز در پاسخ به استفتایی که در سال 1996 درباره امکان شبیه‌سازی انسانی از ایشان شد پاسخ داد اصل جواز است،مگر اینکه محذور شرعی داشته باشد مانند اختلال نظام (اعداد،الاستنساخفی رای الامام الشیرازی).