حنفیه هدایا را جزء هبه قرار می دهد؛ و نزد آنها جایز است که هدیه دهنده هدایایش را باز گرداند. مگر اینکه از موانع باز گرداند. هبه مانند از بین رفتن هدیه یا استهلاک آن موجود باشد و اگر هدیه موجود باشد باید آن را برگرداند و اگر تلف شده باشد یا استهلاک یافته باشد یا تغییر کرده باشد بعنوان مثال اگر انگشتری مفقود شده باشد و غذا مصرف شده باشد و پارچه دوخته شده باشد خواستگار نمی تواند آن را بازگرداند[101]. در این مذهب اصولاً روابط بین طرفین عقد هبه به عنوان دو بیگانه بررسی می‏شود. بر این اساس ادعا شده است که عرف و عادت مقتضی آن است که وقتی شخصی به ثالثی مالی راهبه می‏کند باید در مقابل آن عوضی موجود باشد(سرخسی، بی‏تا،ص53 و54)روابط بین نامزدها از حیث هدایای که به یکدیگر می‏دهند نیز مشمول همین قاعده است. به همین خاطر گفته شده است که حتی اگر مردی به زنی مال راهبه نماید و بعداً با وی نکاح نماید،بعد از عقد نیز می‏تواند آن را مسترد نماید زیرا به هنگام تسلیم مال،زن نسبت به وی بیگانه بوده است و وی عوضی را نیز دریافت نکرده است.(سرخسی،همان ،ص60؛جزیری ،1406،ص305) یکی دیگر از موانع رجوع، خروج عین موهوبه از ملکیت متهب است. زیرا تغییر در ملکیت مانند تغییر در عین است و مستفاد از رجوع در عقد هبه آن است که این رجوع در ملکیت متهب رخ دهد خواه این تغییر در ملکیت، ارادی باشد مانند نقل عین عین موهوبه از سوی متهب به غیر و خواه قهری یعنی انتقال آن به وراث متهب مقارن فوت وی. بنابراین در حالت فوق واهب حق رجوع به عین موهوبه را ندارد. همچنین اگر واهب بمیرد، ورثه وی حق رجوع به عین موهوبه را ندارند زیرا مورث آنها به هنگام فوت مالک عین موهوبه نبوده است.(سمرقندی ،بی تا،ص168 ؛ کاسانی ،1409 ،ص12) مانع دیگر، تغییر در وصف یا صورت عین موهوبه می باشد(ابوزهره،بی تا،ص66) که به طریق اولی تلف عین موهوبه را نیز شامل می شود. مقصود آن است که صورت عرفی عین تغییر یابد هر چند که در اثر آن ماهیت دیگری ایجاد نشود. مثلاً فرض کنید شخصی چند متر پارچه گرانبهایی را به دیگری هبه می کند و وی نیز با آن پارچه لباسی می دوزد یا شخصی مقداری طلا به دیگری هبه می کند و متهب با آن زیورآلاتی برای خود می سازد. همچنین اگر بعد از قبض عین موهوبه، زیادتی در آن حاصل شود اگر این زیادت ، متصل باشد مانند این که حیوان هبه شده چاق شود یا در زمین مورد هبه متهب غرس اشجار کند امکان رجوع از هبه نیست ولو این که این زیادت قبل از رجوع زایل شود مثلاً درختان غرس شده کنده شوند اما اگر زیادت به صورت منفصل باشد زیادت متعلق به متهب می باشد اما امکان رجوع نسبت به عین وجود دارد(مصری،بی تا ،ص496).[103] 4-2-1-2-3-دیدگاه مذهب شافعی  و حنبلی از نظر مذهب شافعی و حنبلی ، هدایای نامزدی مطلقاً استرداد نمی گردد. چه عین آن موجود  باشد یا تلف شود و فرقی نمی کند عدول از جانب مرد بوده باشد یا زن. و این بر اساس حکم هبه است. الخرقی می گوید ، حلال نیست که هدیه دهنده (چه مرد و چه زن) هدیه اش را بازگرداند. هر چند که زن بر او حلال نشده باشد. و برای این سخن از احادیث ذیل استدلال می کنند:

  • رسول خدا(ص) می‏فرمایند، کسی که هدیه اش را باز می گرداند مانند کسی است که قیء اش (استفراغش) را برمی گرداند و در لفظ دیگری است، مانند سگی است که استفراغش را می خورد.
  • هم چنین می‏فرمایند، شایسته کسی هدیه ای دهد و آن را بازگرداند جز آنچه پدر و مادر بر فرزندش می دهد.

و این احادیث رجوع هدایا را منع می کند. 4-2-1-2-4- فقه معاصر نامزدی مقدمه ازدواج است که قبل از عقد قرار می گیرد و بسیاری اوقات در این دوران بخاطر تحکیم روابط و ابراز علاقه ی جدید جزء یا کل مهریه و هدایا و هبات (شبکه) داده می‏شود و گاه اتفاق می افتد که دختر یا پسر یا هر دو با هم نامزدی را فسخ کنند آیا آن جایز است ؟ و آیا هر آنچه به نامزد داده شده برگردانده می شود ؟ باید پاسخ داد که همانا نامزدی تنها  وعده ی ازدواج است و عقد ملزم نمی باشد و عدول از آن یکی از حقوقی است که هر کدام از طرفین دارند. شارع برای فسخ وعده مجازات مادی قرار نداده است که عدول کننده به خاطر آن مجازات شود هر چند که عدول از وعده را خدمت کرده  و آن را از صفات منافقان قرار داده است مگر اینکه ضرورت  لازمی باشد که عدول از وعده (بی وفایی) را اقتضاء کند. هر آنچه را که خواستگار بعنوان مهریه داده است ، حق دارد آن را برگرداند چرا که مهریه در مقابل ازدواج است و تا وقتی ازدواج صورت نگرفته زن حقی در مهریه ندارد و باید آن را به مرد  مسترد نماید. اما حکم هدایا مانند حکم هبات است و درست آن است که هبات وقتی به طور محض برای هدیه باشد نه به خاطر عوض از چیزی، برگرداندن آن جایز نیست، چرا که وقتی کسی هدیه ای را می گیرد مالک آن می شود و جایز است در آن تصرف کند و بازخواست هدیه دهنده غصب ملک هدیه گیرنده بدون رضایت ولی است و این از نظر شرع و عقل باطل است و اگر هدیه را مقابل عوض آن دهد و بخواهد آن را برگرداند این حق بر او جایز است چرا که هبه ی  او در مقابل عوض بوده است  پس وقتی ازدواج صورت نگیرد او حق دارد هبات را برگرداند و اصل در آن چیزی است که اصحاب سنن روایت می کنند. ابن عباس از پیامبر اکرم (ص) روایت می کند که بر مرد حلال نیست که هدیه ای دهد یا هبه ای ببخشد و آن را برگرداند مگر آنچه پدر به فرزندش می دهد.[104] و سالم از رسول خدا (ص) روایت می کند که کسی که هدیه ای می بخشد شایسته نیست آن را برگرداند و جمع بین این احادیث چیزی است که بزرگان ذکر کرده اند، هدیه دهنده حق برگرداندن هدیه ای که صرفاً به عنوان هدیه داده باشد و در مقابل عوض نبوده باشد، ندارد و هدیه دهنده ای حق رجوع دارد که در مقابل عوضی هدیه داده باشد.[105] دکتر وهبه ازحیلی نیز رای شافعی و حنبلی را به آراء دیگر فقها ترجیح می دهد چرا که زن هر چه را که هدیه گرفته حقش است با استدلال به این حدیث هر زمانی  که زنی مهریه یا هباء یا عده را قبل از عقد نکاح گرفته باشد پس  آن حق اوست.[106] اما در این نظر ، آنجا که سخن بر این امر دلالت  می کند که آنچه در این دوران « دوران نامزدی» به زن بخشیده می شود حق اوست. در این مورد اختلاف نیست، اما وقتی عقد نکاح صورت نگیرد و فسخ شود این حدیث، این بحث را شامل نشده و خارج از محل نزاع است و برخی پژوهشگران رای مالکی را به خاطر تفصیل در روشن سازی مسأله برتر دانسته اند[107] و چون این نظر عدالت را میان نامزدین برقرار می کند با عقل و منطق منطبق است.[108]

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...