2-1- قتل

دین، جان، عقل، ناموس و مال از جمله مهم‌ترین ارزش‌هایی است که اسلام هدف قانون‌گذاری خود قرار داده است و این ارزش‌ها را مورد حمایت خود قرار داده و بی‌احترامی و تجاوز به آن‌ها را جرم شناخته و هر جرم را مستحق کیفری دانسته است (فیض،1383 ، ص 283). در کتاب‌های مختلف حقوق جزا از جمله کتاب‌هایی چون حقوق کیفری اختصاصی جرایم علیه اشخاص (جنایات) نوشته‌ی دکتر حسین آقایی نیا و حقوق جزای اختصاصی (1) نوشته‌ی محمدهادی صادقی، کتاب بایسته‌های حقوق جزای اختصاصی که توسط دکتر ایرج گلدوزیان و کتاب قتل عمد کاربردی نوشته دکتر امیر سپهوند و کتاب حقوق کیفری اختصاصی – جرایم علیه اشخاص نوشته‌ی دکتر میر محمدصادقی و جزوه‌های آموزشی جزای اختصاصی دکتر آزمایش، همگی اشاره دارند که جرایم علیه اشخاص به جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص یا جنایات و جرایم علیه تمامیت معنوی اشخاص تقسیم گردیده است. در ماده‌ی 289 ق. م. ا. مصوب 1392 انواع جنایت بر مبنای موضوع جنایت، به جنایت بر نفس و جنایت بر عضو و جنایت بر منافع تقسیم گردیده است. انواع جنایت بر مبنای عنصر روانی در ماده 289 ق.م.ا. مصوب 1392 به عمد و شبه عمد و خطای محض تقسیم‌بندی نموده است.(عظیم زاده، 1392،ج1، ص 22)

2-1-1- پدیده‌ی قتل

قتل یا سلب حیات از یک انسان زنده مهم‌ترین جنایتی است که نسبت به افراد انسانی ارتکاب می‌شود. به همین جهت، کیفر قتل عمدی با وجود مخالفت بعضی از علمای حقوق و فلاسفه در قوانین بسیاری از کشورها اعدام می‌باشد. « کیفر قبل از هر چیز، وسیله ای است برای اعاده آبروی از دست رفته ی مجنی علیه و همزمان برای تأیید مجدد حیثیت و قدرت وی، با توهین به شخص توهین کننده یعنی مجرم چنان که او را خوار کند. در واقع کیفر باید قلب بر آشفته ی مجنی علیه را آرام بخشد و به وی نفع برساند و برای او نوعی لذت به وجود آورد » (نجفی ابرند آبادی، 1373، ص 17).

2-1-2- تعریف قتل

2-1-2-1- معنای لغوی قتل

قتل در لغت به معنای کشتن و کشتار می‌باشد ( ابن منظور، 1405،ج 6 ،ص 82).آن گونه که از ظاهر آیات و روایت و دلایل وارده در باب قتل بر می‌آید لفظ قاتل، شامل مباشر و مسبب است و چنان چه عرفاً بتوان بر شخص، قاتل اطلاق کرد و عمل قتل را به وی منسوب کرد، خواه وی مباشرتأ دست به قتل زده یا تسبیباً، قانوناً قاتل شناخته می‌شود. قتل عمدی که به طور مشترک انجام می‌گیرد نیز مانع ارث بردن وارث از مورث خود می‌باشد، از نظر مقنن تنها، وقوع عمدی قتل، مانع از ارث است و چگونگی وقوع آن تأثیری در این مجازات ندارد. ( ابن منظور،1405 ، ج 17 ، ص 123).

2-1-2-2- معنای اصطلاحی قتل

قتل در اصطلاح یعنی لطمه به حیات دیگری وارد ساختن خواه به واسطه‌ی عمل مادی و فیزیکی باشد و خواه به واسطه‌ی ترک فعل مانند این که مادری به طفل شیرخوار خود، که تحت حضانت اوست شیر ندهد تا بمیرد، و به هر حال باید قصد داشته باشد، در غیر این صورت قتل غیر عمدی صدق می‌کند (جعفری لنگرودی، 1387 ، ص 528).

2-1-2-3-تعریف حقوقی قتل

به نظر می‌رسد تعریف زیر برای قتل عمد با قتل در سیستم های مختلف حقوقی هماهنگ باشد: «قتل عمدی، عبارت است از رفتار بدون مجوز قانونی عمدی و آگاهانه ی یک انسان به نحوی که منتهی به مرگ انسان دیگری شود.»(گلدوزیان،1386 ، ص 32). با توجه به تعریف بالا، برای تحقق قتل عمدی و مجازات آن سه رکن لازم است: الف- رکن مادی. ب- رکن معنوی یا عمد و قصد. ج- رکن قانونی.