نظم عمومی در داوری های تجاری بین المللی در سال های اخیر مورد توجه حقوق دانان قرار گرفته است و مقالات مستقل و پایان نامه ها و بخشی از کتاب های چاپ شده به نظم عمومی اختصاص داده شده است که به بعضی از آن ها اشاره می شود :

1. 1- کتاب ” قانون حاکم بر داوری های تجاری بین المللی ” تألیف دکتر لعیا جنیدی ، نشر دادگستر ، 1376 .

2-مقاله ” مفهوم نظم عمومی در حقوق بین الملل خصوصی و جایگاه آن در داوری های تجاری بین المللی” نویسندگان دکتر مرتضی شهبازی نیا ، دکتر محمد علی عیسایی تفرشی و حسین علمی در مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران) ، 1392، شماره 1. 3-مقاله ” مفهوم و اعمال نظم عمومی در مراجع قضایی و شبه قضایی و جلوه های نوین آن “نویسنده دکتر محسن صادقی در مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران) ، 1384 ، شماره68 . 4- مقاله ” بررسی معیار نظم در نظارت قضایی بر رای داوری تجاری بین المللی” در مجله حقوقی بین المللی ، 1390 ، شماره 44 . 5- مقاله ” نظم عمومی و حقوق قابل اجرا در ماهیت دعوی در داوری بین المللی”  اثر ایو درن ، ترجمه دکتر محمد اشتری در مجله حقوقی بین المللی ، 1376 ، شماره 9 . 6- پایان نامه کارشناسی ارشد ” نظم عمومی ، در مرحله اجرای آرای داوری تجاری بین المللی” محمد شریف زاده لاری  ، رشته حقوق بین الملل ، دانشگاه شهید بهشتی ، 1385 . با این همه تحقیقات فوق به صورت کلی و یا در مبحثی خاص در مورد نظم عمومی در حوزه داوری های تجاری بین المللی پرداخته اند و با موضوع این پژوهش که آثار نظم عمومی در داوری های تجاری بین المللی مورد بررسی قرار می دهد ، متفاوت هستند .

1-5- اهمیت و اهداف تحقیق

داوری به عنوان بخش جدایی ناپذیر حقوق تجارت بین الملل می بایست پاسخگوی انتظارات این حوزه از جمله حل و فصل سریع اختلافات و اطمینان از عدم حمایت سیاسی یا حقوقی از طرف مقابل و… باشد . بر این اساس نظم عمومی به عنوان یک مفهوم مبهم و نیز یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده اراده مانع رسیدن به اهداف مذکور می شود . همچنین لزوم شفافیت مقررات تجارت بین الملل ایجاب می کند که این مفهوم مورد بررسی قرار گیرد . چرا که کاهش موانع تجاری زمانی میسر می شود که آن موانع شناخته شده باشند . تجار نیز بیش از آن که نگران زیاد بودن موانع باشند ، نگران نامشخص بودن آن ها هستند . از این رو بررسی آثار نظم عمومی و ذکر مصادیق آن موجب شناخت بهتر این مفهوم می گردد .

1-6- روش تحقیق

در این تحقیق برای پاسخ به پرسش های مطروحه از روش توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده است . بدین منظور برای گرد آوری اطلاعات  از روش کتابخانه ای  استفاده شده و با مراجعه به مجموعه قوانین و مقررات مرتبط، کتب، مقالات و سایر منابع مکتوب چاپی و دیجیتالی به جمع آوری داده ها پرداخته شد .

1-7- سازماندهی تحقیق

این تحقیق در چهار فصل تدوین گردیده است ، در فصل حاضر که همان فصل اول می باشد به  مقدمه تحقیق اختصاص داده شده است . در فصل دوم کلیات تحقیق بیان می گردد .در ابتدا مفهوم تجاری بین المللی و دلایل توسعه آن در دعاوی تجاری بین المللی مورد بررسی قرار می گیرد . سپس پیشینه و مفهوم نظم عمومی مطرح می گردد . در ادامه این فصل به انواع نظم عمومی و نظم عمومی در قانون گذاری کشورها و اسناد بین المللی پرداخته می شود . فصل سوم به بیان آثار نظم عمومی بر اعتبار قرارداد داوری تجاری بین المللی اختصاص دارد . در این فصل به بررسی تأثیر نظم عمومی از نظر اعتبار شکلی که به لزوم کتبی بودن قرارداد داوری اشاره دارد و اعتبار ماهوی قرارداد داوری که شامل قابلیت ارجاع به داوری و صلاحیت اشخاص به داوری ای تجاری بین امللی پرداخته می شود . این فصل با بررسی این موضوع به پایان می رسد که آیا نمایندگان اشخاص صلاحیت مراجعه به داوری تجاری بین المللی را دارند ؟ فصل چهارم به آثار نظم عمومی بر آیین رسیدگی و حقوق حاکم بر ماهیت دعوی می پردازد . در ابتدا موضع کنوانسیون ها و نظام های حقوقی ملی و رویه بین المللی در مورد اصل

• کشور یا کشورهایی که اقدام مورد بحث نسبت به آنها اعمال می شود.

  4.تعیین دوره زمانی استثنا

5. شرایط و اوضاع و احوال ایجاد کننده چنین استثنائاتی.

به طور کلی، استثنائات نبایستی از یک دوره ده ساله فراتر رود[376] و تا ژانویه 2005 تمامی استثنائات مربوط به ماده 2 بایستی خاتمه یابد[377]. در این زمان تمامی استثنائاتی که برای یک دوره بیش از 5 سال اعمال شده است بایستی بعد از گذشت 5 سال مورد بازنگری شورای تجارت خدمات قرار گیرد. در این بازنگری شورا بررسی می کند که آیا شرایط ایجاد کننده نیاز به استثنا هنوز باقی است یا خیر و مجددا ً تاریخی را برای  بررسی مجدد تعیین می کند.[378] به هر حال چنین استثنائاتی در تاریخ معین شده در ضمیمه استثنائات خاتمه می یابد[379]. فهرست استثنائات نباید اعضایی را که از رفتار ملت کامله الوداد منتفع می شوند را مشخص کند، بلکه فهرست استثنائات ، اعضایی را که منتفع از شرایط مطلوب تر دستیابی به بازار به نسبت دیگر اعضا هستند مشخص می کند. برای مثال ، جوامع اروپایی قائل به استثنائات ذیل شدند: 1.خدمات صوتی و تصویری(تولید و پخش برنامه های تلویزیونی و کارهای سینمایی)

2. انتشار موارد فوق . برای مثال شریک خارجی بایستی 49% از سرمایه و حق رای را در شرکت های ایتالیایی دارا باشد آن هم به شرط رفتار متقابل.
3. در مورد حمل و نقل از طریق راه آبی داخل خشکی، مقررات کنوانسیون مان هاین راجع به کشتیرانی روی راین اعمال می شود هرچند حق فسخ تعهد رفتاری ملت کامله الوداد یک عمل یک جانبه است[380] و مشروط به تائید یک کمیته یا متصدی دیگری نیست اما به هرحال بایستی محدود به یک اقدام خاص و موجود باشد نه این که کل یک بخش یا یک اقدام غیرموجود درآینده را دربرگیرد.[381]

به هر حال همان طور که فوقا ً بیان شد ، تمامی استثنائات راجع به ملت کامله الوداد می باید، مقید به زمان انقضا باشد و نباید فراتر از یک دوره ده ساله رود. لذا چنان چه توافقات جدیدی درخصوص دستیابی به بازار میان دو کشور به مذاکره گذاشته شود مثلا ً چنان چه توافقی راجع به خدمات میان ژاپن و ایالات متحده صورت گیرد منافع حاصل از این توافقات بایستی به تمامی دولت های عضو بر طبق اصل ملت کامله الوداد تسری یابد. اقداماتی که در اجرا این توافق اتخاذ می شود به عنوان اقدامات موجودی که سابقا ً اطلاع  داده شده اند در نظر گرفته نمی شوند و لذا حق بر استثنا زدن نسبت به آنها اعمال نخواهد شد.[382] مبحث دوم. استثنائات عام در گاتس نظیر گات 1994 گاتس نیز یک سری استثنائات کلی و عام را که به اعضا اجازه تخطی از تعهدات مندرج در گاتس تحت شرایط خاص را می دهد برشمرده است که این استثنائات به ویژه در ماده 14 بیان شده است. شباهت های میان ماده 20 گات 94 و ماده 14 گاتس جالب است اما تفاوت هایی هم وجود دارد. ماده 14 یک معیاردوبندی را برای توجیه یک اقدام مغایر با تعهدات گاتس ارائه داده است که مطابق آن بایستی اولا ً بررسی کرد که آیا این اقدام می تواند موقتا ً مطابق یکی از استثنائات خاص مندرج در بندهای (الف)تا(هـ) ماده 14 توجیه شود و ثانیا ً اگر چنین است آیا اعمال این اقدام مطابق ارکان حاکم بر ماده 14 بوده است یا خیر. بند اول. استثنائات خاص مندرج در ماده 14 گاتس ماده 14 گاتس در بندهای (الف) تا (هـ) دلایل خاصی را برای توجیه اقداماتی که با مقررات گاتس در تعارض است بیان می کند. این دلایل عبارتند از: 1.اخلاقیات عمومی 2.حفظ نظم عمومی 3. جلوگیری از رویه های فریبنده و متقلبانه 4. حمایت از اشخاص خصوصی 5. وضع و جمع آوری موثر و عادلانه مالیات های مستقیم موارد

جستار سوم : مکتب انتقادی بر اساس نظریه کنش ارتباطی – سازه اصلی علوم انتقادی و روش شناسی مرتبط با آن – که به تعبیر عده ای از محققان ؛ بازسازی خرابی ها و رفع و رفوی پارگی های مدرنیته و به ویژه انصراف از تبعات معرفتی و روش شناختی عقلانیت ابزاری و سازه های روش اثبات گرایانه همبسته با آن است ؛ قاعده بازی – عصر پساتجدد- این است که دیگر نمی توان به مقتضای هدف – وسیله و یا الگوی معروف عقل ابزاری به ساماندهی زیست جمعی پرداخت . هابرماس « به هم کنشی دو فاعلی اشاره دارد که با برخورداری از توان سخن گفتن و عمل کردن – خواه با وسایل کلامی و یا وراکلامی – روابطی بیناشخصی برقرار می کنند. این کنشگران می کوشند در باره ی وضعیت کنش و برنامه های خود به تفاهم برسند تا کنش های خود را از طریق توافق هماهنگ کنند . معنای مرکزی تفسیر در وهله ی نخست مرتبط است با تعریف وضعیت کنش بر مبنای مذاکره ای پذیرای وفاق . چنانکه خواهیم دید ، زبان در این مدل جایگاه برجسته ای دارد .» توانش ارتباطی به تعبیر یورگن هابرماس ، مختص انسان دارای ظرفیت گفتگو در سپهر عمومی است که « مناسبات ، از نفوذ زور و قدرت آسوده است و سوژه های سخن ورز ، در سایه تعامل چند جانبه بر توانمندی خود در توسعه عقلانیت ارتباطی افزوده و جامعه ای با محوریت ارزش ها و هنجارهای مشترک ایجاد می نمایند .»[235] گرچه به دلیل فروکاست ناپذیری صورت ها و نمودهای متنوع و متکثر عقلانیت ، در نزد ملت ها و فرهنگ های گوناگون ، نمی توان از عقلانیت ارتباطی جهانشمول و فراگیر سخن به میان آورد ؛ اما درافتادن در دام نسبیت اندیشی ، و بستن دروازه های ارتباطی افراد و فرهنگ ها به روی یکدیگر نتیجه ای جز انکار توانش ارتباطی انسانی به همراه ندارد که قبول آن معادل نفی هرگونه ارتباط و توانش ارتباطی است . این مکتب روش شناختی که بر عقلانیت عام انسانی استوار است ، کنش گران و سوژه های مجهز به زمینه و دانش ارتباطی ، در راستای حصول تفاهم و به تبع آن همکاری و همیاری بر می خیزند که فهم این تعامل از خلال یک مدل روش شناختی ارتباطی امکان پذیر می شود که در نزد هابرماس و پیروان خط فکری وی ، برخاسته از توانش ارتباطی انسان است .[236]  از دیدگاه هابرماس ، کنش ارتباطی در جستجوی اصولی است که در سطح عمومی بر کاربرد بیانی زبان حاکم است . موقعیت آرمانی گفتگو، در یک فرهنگ دموکراتیک[237] ، موقعیتی است که یکسره از سلطه آزاد است و در آن همه شرکت کنندگان به طور متقارن فرصت های برابر برای گزینش و به کارگیری کنش گفتاری دارند . متقاعد سازی تنها بر نیروی استدلال بهتر استوار است و نه براحکام سخنورانه و اقتدار جویانه . به بیان دیگر ، همه کنشگران در یک زیست جهان ، صحت و اعتبار هر سخنی را منوط به معیارهای مقبول همان جامعه می انگارند. به تعبیر واضح تر ؛ نه ابر روایتی در میان است و نه خوانشی رسمی یافت می شود که دیگر خوانش ها در مقابل عظمت و صحت پیشینی آن ، تسلیم شوند . تفاهم و توافق در حقوق بین الملل انتقادی پسا مدرن نه به منزله امری پیشینی ؛ که همواره در قامت امری پسینی و محصول گفتگوی آزاد و فارغ از اجبار و تهدید و برتری طلبی تلقی و قابل دسترسی است . جستار چهارم : مکتب تفهمی (هرمنوتیک ) مکتب  هرمنوتیک ؛ چارچوبی فراخ و پیشینه ای بلند دارد که فارغ از پویش تاریخی و تقسیمات کلاسیک و نوین آن ؛ اعم از عصر یونانی ، مسیحی ، دوره میانه و عصر جدید و دوره سوم آن که شامل هرمنوتیک رمانتیک و هرمنوتیک جدید است ؛ آنچنان تنوع معنایی یافته است که اجماع در باب حدود و ثغور معرفتی و روش شناختی آن غیر ممکن می نماید . در اندیشه شلایرماخر و دیلتای « مفسر ، می تواند با اتخاذ روش صحیح و کار جدی ، ، به مقاصد مولف و حقیقت عینی مربوط به اثر دست یابد .» به تعبیر دیگر  « این همانی معنا و نیت مولف ،  دگم اساسی هرمنوتیک کلاسیک است.»این جریان معرفتی ، اساسا و در بنیاد ، به مثابه پلی و پیوندی  است میان ارسطو گرایی و دکارتی مشربی عصر رنسانس که ظرفیت های بایسته برای رهایی از سلطه اسکولاستیک و مدرسی گروی روش شناسانه فیلسوفان حلقه کلیسا را ندارد . در جریان میانه رو ، به پیشگامی گادامر و ریکور ؛ تفسیر و تاویل ، فرایندی خلاقانه است و همواره دیالوگی میان مفسر و متن وجود دارد و بنابراین ؛ نمی توان از دست یافتن به حقیقت عینی یا معنای مورد نظر مولف سخن گفت ؛ بلکه به تعبیر گادامر ، در بهترین حالت ، نوعی پیوند افق ها میان مفسر و مولف برقرار می شود که به طور دقیق ، نه از آن مفسر است و نه از آن مولف . جریان دوم با گسستن بنیادهای معرفتی و قطع امید از میراث فکری سلف غربی خود ، در تدارک برساختن بنیادی روش شناختی بر پایه همگرایی افق ها و گفتگوی مستمر مولف – مفسر ؛  راهی میانه و مناسب بین همسخنی و هم اندیشی افق های ناتمام گذشته معرفتی – محوریت مولف و مقتضیات فکری عصر وی – وایده های بالنده و مترقی آینده نوظهور- پیشفرض های تاویل گران و افق فکری عصر خوانش –  را پی می گیرد که در نهایت به آمیختگی افق های دیروز و امروز و دیالوگ مولف و مفسر و هم نوایی و هم آوایی زایش و خوانش و تالیف و تاویل می انجامد. در گرایش فکری تندرو ، کسانی چون نیچه ، هایدگر و پسا ساختارگرایانی چون فوکو و دریدا قرار دارند ؛ اندیشه کلی در این دیدگاه آن است که به سبب خلاقیت موجود در تفسیر ، در این تردید است که مفسر بتواند با معنای اصلی و اولیه ارتباط برقرار کند ، در واقع همه روایت ها از معنای یک متن ، احتمالی و نسبی اند . این جریان های سه گانه هرمنوتیکال ؛ اگرچه پیوستگی تاریخی مشخصی با هم دارند ؛ ولی در سطوح عدیده ای با انقطاع از پارادایم مسلط فکری پیشین ؛ گاه به اصالت قصد و نیت مولف و زمانی به همگرایی مولف و مفسر و در نهایت به برتری و چیرگی تاویل و اعلام مرگ مولف انجامید که در متن خود ؛ متضمن استقلال متن از هرگونه انگاره تحمیلی و مفروض و قطعی و مسلم است و در درجه بعد ؛ حامل این پیام می باشد که معنا نیز چون حقیقت ،معرفت و مشروعیت ؛ نه فراورده ای محتوم و قطعی که محصول تاویل متکثر و همیشگی زبان و متن بر محور امتزاج و پیوند افق های معنایی و معرفتی و بازتاب اراده معطوف به قدرت است .  گفتار ششم : گونه شناسی علوم از منظر الگوهای روش شناختی تمهید بحث : «روش علمی»[245] دارای سه مرحله اساسی است : الف – طراحی مساله[246] ب – ابداع و تدوین نظریه[247] پ – آزمون[248] – [249] دو مرحله اولیه روش علمی اعم از : مساله و تبیین آن و نیز ؛ نظریه و طراحی آن ؛  به گمان پوپر به مرحله ثبوت ، حدس ؛ دستیابی ، خلاقیت فردی ، گردآوری و مقام کشف و اکتشاف[250] مرتبط است ؛ در حالی که مرحله آزمون ، تابع منطق و معیارهای علمی است و عناوینی همچون ارزیابی ؛ داوری ؛ اثبات ؛ انضباط جمعی علم  و اعتبار سنجی نظریه ها ، حدس های زیرکانه و فرض های اولیه به مقام داوری علم مربوط می شود . [251]                 «با توجه به هویت جمعی ؛ بین الاذهانی و عینی علم کافی است ؛ علم در مقام داوری – و نه گردآوری – بیطرف باشد ؛ یعنی در مقام آزمون و ارزیابی فرضیات ، نظریات و مدعیات علمی باید معیارهای جمعی بیطرفانه مدنظر قرار گیرد.» [252] بیطرفی علم ، به معنای بیطرفی عالم نیست ؛ بلکه به معنای بیطرفی آزمون های جمعی است و بدین صورت است که واقع نمایی و رئالیسم در علم تامین و تضمین می شود .»[253] جستار نخست : ساختار علوم  قیاسی و اصل موضوعی اگر بخواهیم ساختار علوم قیاسی را در یک جمله خلاصه کنیم باید بگوییم: « در عالی ترین و کامل ترین صورت ، ساختار علوم قیاسی ، ساختاری هندسی و اصل موضوعی است ».[254] گریزی از این نیست که باید پاره ای مفاهیم را بدون تعریف و پاره ای احکام را بدون اثبات پذیرفت . مفاهیم بنیادی تعریف ناشده را در یک علم اصطلاحا «حدود »[255]و احکام بنیادی اثبات نشده را «اصول »[256]می نامند . اصول نیز خود به دو گروه اصول متعارفه و اصول موضوعه قابل تقسیم اند .[257] دانش و معرفتی را که با تکیه بر ساختار منطقی و هندسی بنا شده باشد ؛ معرفت قیاسی و اصل موضوعی می نامند . در به کارگیری و استفاده از شیوه اصل موضوعی باید به دو نکته اساسی توجه داشت : اولا هیچ مفهومی را نمی توان پذیرفت ؛ مگر آنکه یا خود مفهومی بنیادی و از حدود باشد و یا نهایتا بر اساس حدود تعریف گردد. ثانیا هیچ حکمی را نمی توان پذیرفت ؛ مگر آنکه یا خود حکمی بنیادی و از اصول باشد و یا نهایتا بر اساس اصول اثبات گردد. هرگزاره و حکمی که بر اساس اصول موضوعه و به شیوه اصل موضوعی اثبات گردد ، « قضیه »[258] نامیده می شود .[259]

خیلی بالا 71 تا 80  28 درصد نمرات در این دامنه کسب می‌شوند. اعتبار آزمون پرسشنامه اولیه با 521 سوال شامل 377 سوال کلامی و 144 تصویر از مقیاس رجحان ولش (مقیاس هنر) بود. البته پرسشنامه CREE برمبنای سوالات کلامی ساخته شده است. نمونه مورد تحقیق را 283 نفر مهندس، 142 نفر آنان مخترع خلاق و 141 نفر مهندس غیر خلاق تشکیل می‌دادند. داده‌های حاصل از اجرا تحلیل آماری شد. و مشخص گردید که از 377 سوال کلامی 145 سوال در سطح 20 درصد یا بیشتر معنادار بودند و بیشتر از   این 145 سوال، دارای خی دو کمتر از 5 درصد بودند. بدین می‌توان از این پرسشنامه انتظار داشت تا متضمن سطح بالایی از پیش‌بینی صحیح در مورد خلاقیت باشد. روش استخراج مصاحبه کتبی : برای بررسی  میزان خلاقیت افراد در این تحقیق از پرسشنامه سنجش خلاقیت تورستون الهام گرفته شده است . و برای بررسی نگرش دانشجویان در مورد اینکه آیا دوره تحصیل دانشگاهی در رشد خلاقیت آنان تاثیر داشته است یا خیر از روش تحلیل محتوا استفاده شده است . طرح سوالات مصاحبه کتبی برپایه نظریه های موجود در مورد خلاقیت و مطالعات انجام شده در این زمینه صورت گرفته است . این مصاحبه شامل 9 سوال باز می باشد که نظر دانشجویان را در مورد علاقه آنان نسبت به رشته تحصیلی و اینکه آیا به توانائیهای جدیدی در این رشته دست یافتند ؟ آیا انگیزه آنان برای ادامه تحصیل افزایش یافته ؟ آیا به نظریه های جدیدی در رشته خود دست یافتند ؟ آیا آموخته هایشان جنبه کاربردی در زندگیشان دارد ؟ و سوالاتی از این قبیل را می سنجد . این پرسشنامه در کنار پرسشنامه سنجش خلاقیت به افراد داده می شد و همه شرکت کنندکان ملزم به پاسخ گوئی به آن بودند چون پرسشنامه سنجش خلاقیت به خودی خود برای این تحقیق فاقد ارزش نهائی بود. و فقط مصاحبه کتبی بود که تاثیر دوره تحصیل را بر رشد خلاقیت افراد می سنجید. و تحقیق حاضر به دنبال چنین هدفی بود . اساس تئوریکی پرسشنامه GREE و مصاحبه کتبی تحقیق: – پرسشنامه سنجش خلاقیت (GREE) بر پایه تلفیقی از چندین نظریه استوار است. از جمله این نظریات نظریه کوستلر است .  تز اصلی او این است که تمامی فرایندهای خلاق، الگوی مشترکی دارند که آنرا دو وجهی می‌نامند و آن پیوند دادن سطوح تجربه‌های بی‌ارتباط پیشین با مبناهای داوری است . روان سنجهایی چون گیلفورد نیز خلاقیت را قوه‌ای طبیعی می‌دانند که در محیط مساعد مجال بروز می‌یابد اما معتقدند که قوه هر فرد منوط به داشته‌های ژنتیکی اوست از این رو می‌توان «قوه خلاقیت» افراد و نوع تفکر آنان را با آزمونهای استاندارد شده اندازه‌گیری کرد. – سوالات مصاحبه کتبی این تحقیق نیز براساس نظریه کارل راجرز از روانکاوان دوره جدید تنظیم شده است. به اعتقاد راجرز خلاقیت یعنی، خودشکوفایی و انگیزه آن خود فرهیختگی است. ولی می‌گوید آفرینشگری عبارت است از تمایل به ابراز و فعال کردن تمامی استعدادهای موجود زنده به حدی که چنین فعالیتی موجود زنده یا خود را تعالی بخشد. روش های آماری : در این تحقیق پس از جمع آوری پرسشنامه ها ، نمره خام افراد بر اساس پاسخهای درستی که به سوالات داده بودند بدست آمده و بر پایه نمره خام نمره استانداردشان طبق دستور العملی که در صفحه نرمهای پرسشنامه آمده بود محاسبه گردید و نمره خلاقیت افراد ( بالا ، پائین و متوسط ) در سه رشته روانشناسی ، مشاوره و مدیریت آموزشی به صورت جداگانه مشخص گردید.بدین ترتیب میزان خلاقیت افراد بدست آمد . فرضیه اصلی در این تحقیق رابطه رشد خلاقیت با دوره تحصیل دانشگاهی را بیان می کند . که برای بررسی چنین فرضیه ای سوالات مصاحبه کتبی طرح گردید .در مرحله آماری ، فراوانی و درصد فراوانی اطلاعات هر کدام از سوالات در هر کدام از رشته ها به طور جداگانه محاسبه و دسته بندی شد . و برای مشخص شدن اینکه هر کدام از این سوالات در رشته های مختلف با درجه خلاقیت افراد ارتباط دارند یا نه؟ از آزمون ناپارامتریک خی دو پیرسون استفاده شد . زیرا متغییر های ما (خلاقیت و جواب سوالات ما) متغییر های گسسته بودند. برای مشخص شدن رابطه فرضیه دوم و سوم با خلاقیت ، روش آماری استفاده شده در مورد: بخش اول فرضیه دوم که رابطه جنس و خلاقیت را بیان می کند . و فرضیه سوم که رابطه رشته تحصیلی فرد با خلاقیت را بیان می کند. پس از آنکه اطلاعات به دست آمده از هر کدام از رشته ها به طور جداگانه دسته بندی و فراوانی و در فراوانی آنها مشخص گردید برای بیان اینکه آیا این فرضیات با درجه خلاقیت افراد ارتباط دارد یا نه؟ از آزمون ناپارامتریک خی دو پیرسون استفاده گردید چون متغییرهای ما (جنس افراد و رشته تحصیلی آنها) متغییرهای گسسته بودند. و برای مشخص شدن رابطه قسمت دوم فرضیه دوم (سن) با خلاقیت و رابطه فرضیه چهارم که رابطه معدل را با خلاقیت افراد بیان می کند از آزمون ناپارامتریک کروکسال والیس استفاده شد چون متغییرهای معدل و سن متغییرهای پیوسته بودند و متغییر خلاقیت متغییر گسسته بود. برای دست یابی به این اطلاعات از نرم افزار spss استفاده گردید.

ویلیام مک­دوگال[127] در اولین نشریه خود درباره منش و شخصیت درباره گستردگی معانی خاص منش و شخصیت با دو مفهوم متفاوت بحث می کند. او در اواخر نوشته خود در این نشریه فرضیه­ای جالبی را مطرح می کند که مورد علاقه­اش می­باشد و در آن می­گوید که شخصیت ممکن است براساس تحلیل وسیعی از پنج عامل قابل تفکیک به نام های؛ منش، هوش، مزاج، خلق یا گرایش، خشم و غضب، توجیه شود. هریک از این عوامل خیلی پیچیده و دارای متغیرهای فراوان است. گرچه «عامل» در مفهومی که جک دوگال به کار برد، محدودتر از عنوانی بود که در آن زمان برای مفهوم عامل به کار می رفت اما این فرضیه یک پیش بینی غیرطبیعی و خیالی برای نتایج نیم قرن تلاش در سازماندهی مفهوم شخصیت در این قالب بود. دهه گذشته حاکی از یک همگرایی سریع دیدگاه ها در مورد ساخت شخصیت (یعنی زبان و مفهوم شخصیت) است(دیگمن[128]، 1990).

الف) ریشه ­های تاریخی عوامل پنج­گانه

براساس مروری دقیق بر نظرات جان[129] و همکاران او(1988)، تلاش منظم برای سازماندهی مفهوم شخصیت کمی بعد از پیشنهاد مک دوگال شروع شده است، گرچه این تلاشها به طور یقین با کارهای دو روانشناس آلمانی به نام های کلیج[130](1932) و بوم گارتن[131](1937) شروع می شود. کتل بررسی­های مورد نظر خود را براساس تحلیل عوامل از سال1943 شروع نمود. او تحلیل عوامل خود را براساس ارزیابی دانشجویان از یکدیگر و سپس این بررسی­ها به وسیله پرسشنامه و تست­های عینی توسعه داد و بدین­وسیله توانست هزاران اصطلاح در زبان انگلیسی را که تفاوت­های فردی را توضیح می دهند، سازماندهی نماید. تحقیقات کتل به سیستمی در تحلیل عوامل منجر شد که به نام سیستم 16عاملی مشهور است. مطالعات کتل براساس درجه بندی خصوصیات، به وسیله مطالعات دقیق و ماهرانه فیسکه[132](1949) به منظور تکرار کارهای کتل شروع شد. او با به کارگیری 21 مقیاس دو قطبی کتل نتوانست به بیشتر از پنج عامل ترکیبی دست یابد. به لحاظ وجود ابهام در معنای این عوامل، فیسکه تفسیری ارائه داد که از دیدگاهای معاصرش خیلی متفاوت نبود. کار فیسکه گرچه در مجلات به طور مکرر انتشار یافت و توسط محققین شخصیت نیز خوانده شد، اما تاثیر کمتری در توسعه سیستم­های سه­گانه که به طور معمول در کتابهای شخصیت پیدا می شد، گذاشت(بعنوان مثال: مدی[133]، 1989) این سه سیستم عبارت بودند از سیستم آیزنگ (1970)، گلیفورد (1975) و کتل. در اواخر سال 1950 نیروی هوایی آمریکا تلاش نمود که کارکرد موثر کارکنان خود را پیش ­بینی کند و این امر به عهده تیوپس[134] (1957) و کریستال[135] (1961) بود. این محققان تحلیل عوامل خود را براساس 30 مقیاس دو قطبی کتل که در مطالعه قبلی خود نیز آن را به کار برده بودند، گزارش کردند. آنها نیز همانند فیسکه که قبلاً گفته شده نتوانستند پیچیدگی نظریه کتل را در بررسی خود بپذیرند اما برخلاف فیسکه وجود پنج عامل را در بررسی شرح حالها تأیید کردند. تیویس و کریستال کار قبلی کتل و همبسته­های فیسکه را دوباره مورد تحلیل قرار دادند و تمام آنها را در پنج عامل قابل قبول به نام های شاد­خویی[136]، موافقت[137]، قابلیت اطمینان[138]، پایداری­ هیجانی[139] و فرهنگ[140] یافتند. متاسفانه مطالعه تیوپس و کریستال در یک گزارش صنعتی ناشناخته نیروی هوایی منتشر شد و در واقع برای تمام محقین شخصیت ناشناخته ماند و این زمانی بود که انتشارات کتل و آیزنگ بر ادبیات ساخت شخصیت، مدل­های پیشرفته اتخاذ شده از روش­های تحلیل عوامل، غلبه داشتند. بورگاتا[141](1964)، با اطلاع از گزارش تیویس و کریستال، به منظور انعکاس پنج عامل بدست آمده این محققان مجموعه ­ای از توصیف­گر رفتار را برای ارزیابی دانشجویان از یکدیگر طراحی کرد. در هر پنج شیوه گردآوری داده­ ها بورگاتا پنج عامل ثابت را پیدا کرد: جرأتمندی[142]، توانایی دوست داشتن[143]، عاطفی[144]، هوش[145] و مسئولیت­ پذیری[146] . اسمت[147] (1967) با بهره گرفتن از مجموعه مقیاس­های دوقطبی کتل، براساس ارزیابی دانشجویان از یکدیگر، فقط برای پنج عامل شواهد پیدا کرد(دیگمن، 1990). نورمن[148] (1967)بررسی­های بیشتر خود را در سطوح مختلف انتزاعی زیرین پنج عامل با توجه به یک حد متوسط ادامه داد و در واقع به یک مدل سه لایه انتزاعی از داده های شخصیت دست یافت. از آن زمان، از طرف تمام نظریه­پردازان صفات، علی­رغم انتقادهای آنها فرض می شود که صفات ارزیابی شده، شخصیت وابسته به رفتارند. سطح اساسی صفات شخصیت، سطحی است که از پاسخ­های خاص به موقعیت­های خاص تشکیل یابد، طوری که پاسخها به طور نمونه یک نسخه اصلی برای موقعیت فراهم سازند. به عنوان مثال جمله «من به ندرت درباره آینده فکر می کنم در بررسیها به عنوان عادت، اعمال تکراری، رفتار متراکم با میل و مزاج تلقی خواهد شد .کارایی مفید یکی از این صفات ساختاری فوراٌ توسط اسمیت(1967) و ویگینز[149] و همکاران او (1968) به اثبات رسید آنها با به کارگیری مشخصاتی که اغلب ساختارهای مربوط به مسئولیت­ پذیری یا با وجدان بودن را تصریح می کند به متغیرهای پیش ­بینی کننده ­ای دست یافتند که می توانند پیشرفت تحصیلی دانشجویان زیر لیسانس را پیش بینی کنند. در دهه گذشته علاقه فزاینده بدیعی نسبت به مدل پنج عاملی وجود داشته است. گلدبرگ(1981) در نتیجه حاصل از کار خود در یک تحلیل واژگانی متوجه قدرت مدل گردید و خاطرنشان کرد که هر مدلی برای سازمان دادن به تفاوتهای فردی دارای چیزی شبیه این پنج بعد اصلی خواهد بود. علاوه برا این وی پیشنهاد نمود که پنج بعد بزرگ درجه­بندی شده می تواند چارچوبی برای خیلی از مباحث تئوریک درباره مفاهیم شخصیت باشد(دیگمن، 1990). دیگمن و تاکوموتوچوک[150] (1981) 6 مطالعه را براساس درجه بندی آنها مجدداٌ مورد تحلیل قرار دادند. آنان در این تحلیل قدرت پنج عاملی اصلی در درجه بندی را گزارش نمودند و نتیجه گیری کردند که این پنج عامل اولین بار توسط فیسکه و تیوپس و کریستال مشخص گردیده و ساخت تئوریکی موثری بدون توجه به اینکه آیا معلمان بچه­ها را درجه بندی می کنند، نمونه­های کارمندان یکدیگر را درجه­بندی می کنند، دانشجویان یکدیگر را درجه بندی می کنند یا نه، ارائه نمودند که نتایج این درجه بندی­ها کاملا یکسان بود. هوگان[151](1986)که مطالعات زیادی در مورد سازمان صفات بررسی کرده است، پیشنهاد می کند که 6 بعد اصلی احتمالاً تمام مشاهدات خاص را همچنان که برند[152](1984)انجام داده است، شامل خواهد داشت. تفاوت اصلی بین 6 عاملی و پنج عاملی احتمالاٌ مربوط به تقسیم بعد برون­گرایی به دو قسمت مردم آمیزی[153] و فعالیت[154] است. در پرسشنامه شخصیتی هوگان برون­گرایی به دو قسمت جاه طلبی[155] به معنی شادخویی یا سلطه­گری[156] و مردم آمیزی تقسیم شده است(دیگمن، 1990). اخیرا گلدبرگ فرم استانداری را برای آنچه که (پنج عامل بزرگ)نامیده، آماده نموده است؛ یک مجموعه متشکل از50 مقیاس خود-درجه بندی با ده مقیاس برای هریک از پنج صفت عاملی. ارزیابی­های پایایی برای نمرات عوامل از طریق جمع بندی غیروزنی نمرات مقیاس بین 84 % و 89%  پراکنده است(دیگمن و تاکوموتوجوک،1981). و در نهایت رابرت مک­کری­ و پل کاستا که در مرکز پژوهش پیری­شناسی موسسه ملی تندرستی در بالتیمور، مریلند، کار می­کردند، برنامه­ای را پیش گرفتند که پنج عامل شخصیت معروف به «5 عامل نیزومند» «پنج بزرگ[157]»را شناسایی کردند. مک­کری و کوستا، 40 مقیاس درجه بندی را به40 مقیاس درجه بندی قبلی گلدبرگ اضافه نمودند و توسط آزمودنی­های که اکثراً از افراد مسن بالتیمور بوده و همچنین توسط چهار یا پنج نفر از همسالان که آنها را خوب می شناختند، درجه­بندی گردیدند. تحلیل عاملی 80 مقیاس بر پنج عامل تأکید داشت. این پنج عامل با انواع شیوه ­های دیگر سنجش تأیید شدند، از جمله خود­سنجی­ها، آزمون های عینی، گزارش­های مشاهده­گران. سپس پژوهشگران یک آزمون شخصیت به نام پرسشنامه شخصیت  NEO ساختند که سر واژه­های به دست آمده از حرف اول سه عامل اول هستند. یافته هماهنگ این عوامل، از شیوه ­های سنجش مختلف، پیشنهاد می­ کند که آنها جنبه­های برجسته شخصیت هستند(مک­کری وکوستا، 1985). این پنج عامل بزرگ عبارتند از: 1)­ برون­گرایی، 2)­ روان­آزوده­گرایی، 3) مسئولیت­ پذیری، 4) موافقت، 5) پذیرندگی

ب) تفسیر ابعاد نظریه پنج عاملی شخصیت

در حالی که توافق­ها در مورد تعداد ابعاد لازم در حال گسترش است اما یکسانی کمتری در مورد معنی این ابعاد وجود دارد. با این وجود یک توافق عمومی وجود دارد که بعد اول درون­گرایی و برون­گرایی آیزنگ است. و بعد دوم وجود و تأثیرات عواطف منفی یا تهییج­پذیری منفی را نشان می­دهد. براساس کار گسترده آیزنگ طی سال­های متمادی بعد دوم معمولاً به روان­رنجورخویی در مقابل ثبات هیجانی وی مربوط می­شود، یعنی اینجا دو عامل اصلی و بزرگ آیزنگ که شصت سال پیش طرح شده است، وجود دارد. بعد سوم به طور کلی به عنوان موافقت تفسیر شده است(تیوپس و کریستال، 1961؛ نورمن، 1963؛ گلدبرگ، 1981؛ کوستا و مک­کری، 1985). با این وجود، به نظر می رسد مفهوم موافقت برای بعدی که به منظور نشان دادن جنبه­های انسانی فرد ظاهر می شود، مفهوم سستی باشد. این بعد با نوع دوستی، مهرورزی، مراقبت و حمایت عاطفی، در انتهای یک بعد، و خصومت، بی تفاوتی به دیگران، خود­محوری، کینه­ورزی و حسادت در طرف دیگر بعد مشخص می­شود. چند سال پیش گیلفورد و زیمرمن[158] (1949) مساعدت یا رفاقت[159] را به عنوان صفت اولیه پیشنهاد کردند. فیسکه(1949) همنوایی(با هنجارهای اجتماعی) را پیشنهاد نمود. دیگمن و تاکوموتوچوک(1981) با نادیده گرفتن مفهوم موافقت و تعلیم پذیری ذاتی آن، مفهوم همراهی دوستانه در مقابل فقدان همراهی خصمانه برای این بعد پیشنهاد دادند. درک ماهیت بعد چهارم مشکلات زیادی دارد. خیلی از نویسندگان این بعد را وجدانی­بودن پیشنهاد نموده ­اند. با این وجود، همان­طوری که دیگمن و اینوی[160](1986)خاطر نشان ساخته­اند وجدانی­بودن به عنوان یک مقیاس در تحقیق و نیز در تعریف لغوی آن در لغت­نامه هردو مبهم هستند. و همچنین در مطالعات این بعد از نظر شکلی هر دو بعد سوم و چهارم را دربرمی­گیرد. به طور کلی،  با وجدان بودن به عنوان انتخاب کلی در نظر گرفته شده و  تفسیر می شود. بعد پنجم به طور گوناگون تفسیر شده است: مثلا عقل(گلدبرگ، 1981؛ دیگمن و اینوی، 1986) هوش(بورگاتا) و پذیرندگی(کاستا و مک­کری) کل تعابیر گفته شده این­ها هستند. از این رو این بعد از عوامل به حیطه­های کم و ب [1] – Meili [2]- Jess, Feist [3] -Gregory, Feist [4] – Raymond Catell [5] – Hans Eysench [6] – Costa, Paul T