2-2-بررسی هیئت داوری به لحاظ نحوه تعیین رسیدگی کنندگان و موارد ممنوعیت آنها از رسیدگی و مقایسه آن با نهاد داوری……………………………………………………………………………………………………………..58 2-2-1-مقایسه به لحاظ نحوه تعیین رسیدگی کنندگان و شرایط آن­ها……………………………………58 2-2-2-مقایسه به لحاظ ممنوعیت قانونی داوران…………………………………………………………………60 2-3-بررسی هیئت داوری به لحاظ ترتیب رسیدگی و مقایسه آن با نهاد داوری …………………………….63 2-3-1-مقایسه به لحاظ اصول حاکم بر رسیدگی………………………………………………………………..63 2-3-1-1- ابلاغ به موقع ………………………………………………………………………………….. 64 2-3-1-2-حق دفاع…………………………………………………………………………………………….65 2-3-1-3-بی طرفی در رسیدگی به دلایل………………………………………………………………68 2-3-2- مقایسه به لحاظ هزینه رسیدگی……………………………………………………………………………70 2-3-3-مقایسه به لحاظ تشکیل جلسه­ی رسیدگی……………………………………………………………….72 2-3-3-1-مقایسه به لحاظ انواع جلسات……………………………………………………………….72 2-3-3-2-مقایسه به لحاظ رسمیت جلسات…………………………………………………………..74 2-3-4-مقایسه به لحاظ انواع ………………………………………………………………………………………….75 2-3-4-1-مقایسه به لحاظ  شروع به رسیدگی……………………………………………………….75 2-3-4-2-مقایسه به لحاظ دعوت طرفین و اخذ اظهارات آنها …………………………………78 2-3-4-3-مقایسه به لحاظ بررسی ادله­ی اثباتی طرفین…………………………………………….81 2-4-بررسی هیئت داوری به لحاظ ختم رسیدگی و آثار آن و مقایسه آن با نهاد داوری…………………84 2-4-1- مقایسه به لحاظ ختم رسیدگی……………………………………………………………………………..84 2-4-2- مقایسه به لحاظ صدور رای…………………………………………………………………………………86 2-4-2-1-مقایسه به لحاظ شکل رای صادره………………………………………………………….86

1-3-1-3- مقایسه نهاد داوری با سازش[25] سازش به این معنی است که طرفین با ارجاع امر متنازعٌ فیه به شخص یا اشخاص مورد اعتماد و منتخب خود از آنها می خواهند که بین آنان سازش برقرار کنند و یا راه حلی برای سازش پیشنهاد نماید بدون اینکه وارد رسیدگی حقوقی و قضایی باشد و سپس یا پیشنهاد آن شخص را می پذیرند و اجرا می کنند، یا به راه و روشی دیگر روی می آورند، سازش در مواردی به ویژه مواقعی که مقرر می شود داور براساس انصاف و کدخدامنشانه رأی صادر نماید با داوری اشتباه می شود ولی با آن یکسان نیست و برای خود ضوابط ویژه­ای دارد که به مرور زمان شکل گرفته است، بطوری که هم اکنون در کنار مقررات مربوط به داوری، مقررات مربوط به سازش هم تدوین گردیده است(یوسف زاده، 1384،ص 47). همان طوری که بیان شد و در قانون آیین دادرسی مدنی نیز آمده است، سازش و داوری دو مقوله ای کاملاً جدا و متمایز از یکدیگرند، با تشریفات و رسیدگی خاص خودشان، داوری مقررات خاص خود را دارد. مثلاً: داور حکم صادر می کند اما در سازش، سازشگر[26] هیچ مسئولیتی بر فصل اختلاف ندارد و فقط پیشنهاد صلح و ارائه ی راهکار می کند که ممکن است اصحاب دعوا از آن تبعیت نمایند و یا راهکار دیگری را انتخاب و با بهره گرفتن از آن روش، فصل خصومت کنند. 1-3-1-4-مقایسه نهاد داوری با قضاوت در دادگاه قضاوت در دادگاه یکی از اساسی ترین روش احقاق حق و رسیدگی به اختلاف طرفین با تشریفات منحصر به فرد خود می باشد که قانونگذار زوایای مختلف آن را معیّن نموده است. این روش قدرت خود را از قانون و دولت به معنی عام می گیرد. به همین جهت فقط در محدوده حاکمیت دولتها قابل اعمال است. در این روش قاضی منتخب قانونگذار است و تشکیلات قضایی خاصی بر آن حکم فرما می باشد و فرمول ساده آن یک مثلث است که در رأس آن شخصی به عنوان قاضی، قرار دارد که متکی به نیروی حکومت است و براساس قواعدی که آن هم نهایتاً با اتکا بر نیروی حکومت، از قبل برای جامعه وضع شده است، حکم می راند. در دو رأس دیگر مثلث، طرفین دعوی قرار دارند که می خواهند قاضی در مورد اختلاف آنان، براساس همان قواعد از پیش تعیین شده، حکم براند و در نهایت حکم قاضی با نیروی حکومت به یکی از طرفین تحمیل می شود ( یوسف زاده، 1384،ص 47). اما داوری یک منصب دولتی نیست، بلکه یک توافق قراردادی بین طرفین است، که اصولاً با اختیار خود، اقدام به تشکیل قرارداد، برای فصل خصومتشان، از طریق داور یا داورانی که خود به تراضی انتخاب می کنند صورت می پذیرد. برخلاف قضاوت در دادگاه که قاضی از پیش تعیین شده است و طرفین هیچ اختیاری در انتخاب قاضی ندارند. در داوری، نحوه رسیدگی منوط به رعایت تشریفات خاص آیین دادرسی نیست اما در قضاوت در دادگاه، حتماً باید آیین دادرسی حاکم بر جامعه رعایت شود و برطبق آن رسیدگی صورت پذیرد. در داوری محدوده ی قضاوت داور را طرفین انتخاب و مشخص می کنند و داوران جز در مواردی که طبق موافقتنامه ی داوری به آنها محول شده است، وظیفه ی دیگری ندارند و نمی توانند از حدود خود خارج شوند ( یوسف زاده، 1384،صص 48 و 47). گرچه قضات دادگاه هم نمی توانند از حدود خود خارج شوند. اما تفاوت در اینجاست که قاضی دادگاه محدوده اختیارش را از قانون می گیرد اما محدوده اختیار داور را طرفین اختلاف (قرارداد) تعیین می کنند. 1-3-2-مقایسه هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. با مفاهیم مشابه این گفتار به مقایسه­ نهاد داوری موضوع ماده 20 قانون برنامه سوم توسعه با مفاهیم مشابه همچون شورای حل اختلاف، کارشناسی، سازش و قضاوت در دادگاه؛ می پردازد: 1-3-2-1- مقایسه هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. با شواری حل اختلاف هیئت داوری نیز همچون شورای حل اختلاف نهادی است حکومتی که به اختلاف‌های مقرر شده در قانون، با توجه به صلاحیتِ خود رسیدگی و صدور رای کرده یا صلح و سازش برقرار می‌دارد. علی رغم آنچه از ظاهر عبارت هیئت داوری بر می‌آید و انتظار شباهت آن با نهاد داوری می‌رود، به نظر می‌رسد به لحاظ مسائل مبنایی شورای حل اختلاف شباهت‌های بیشتری با هیئت داوری داشته و از این لحاظ دارای تعامل و قرابت بیشتری با آن است. به عنوان مثال شورای حل اختلاف بر اساس قانون مکلف[27] به صدور رای می‌باشد و رای صادره پس از قطعیت قابل اجرا است[28]. در این رابطه آمده است: «در جرایم و موضوعات که شورا صلاحیت رسیدگی دارد، اقدام به صدور رای می‌کند و این رای بعد از قطعیت قابلیت اجرایی دارد»( باطنی، 1387،ص 156). در شرایطی مشابه ماده 21 آیین نامه نحوه تشکیل هیئت داوری[29] نیز قابلیت بلکه الزام به اجرای رایِ هیئت را پذیرفته و بدان تصریح نمود است. در هیئت داوری ماده 20 قانون برنامه توسعه نیز همچون شورای حل اختلاف امکان سازش وجود دارد. به عبارتی دیگر شورا مکلف است در صورت تراضی طرفین بر سازش در موارد مذکور در ماده 8 قانون مزبور، اقدامات مقتضی را انجام دهد و راهکاری عادلانه به طرفین اختلاف ارائه کند. در هیئت داوری نیز با توجه به ماده 18 آیین نامه نحوه تشکیل هیئت داوری قابلیت مزبور قابل مشاهده است. ماده مزبور مقرر می دارد: « ماده 18ـ چنانچه طرفین اختیار مصالحه و سازش را به هیئت کنند، هیئت می ­تواند رأی خود را بر مبنای مصالحه صادر کند. چنانچه طرفین رأساً در حدود قوانین، در موضوع مطروحه سازش کنند مراتب را به هیئت اعلام می­نمایند. در اینصورت رأی هیئت بر مبنای مصالحه انجام شده صادر خواهد شد مشروط بر اینکه مخالف قوانین موجد حق نباشد». البته علی رغم شباهت‌هایی که بین این دو نهاد وجود دارد، تفاوت‌هایی نیز بر این دو نهاد مستولی می‌باشد. از جمله می توان به ترکیب اعضاء، نحوه­ی گزینش، زمان تصدی سمت، نحوه­ی رای گیری، صلاحیت موضوعات قابل رسیدگی، مهلت صدور رای و … اشاره نمود که با توجه به آن‌ها نمی‌توان این دو نهاد را یکی انگاشت. 1-3-2-2- مقایسه هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. با کارشناسی در تشریح کارشناسی آمده است: «کارشناسی عبارت است از ابراز نظر خبره و متخصصِ فن در رابطه‌ی با موضوعی که کاملاً در گستره­ی تخصص وی قرار دارد. در تمامی نظام‌های حقوقی جهان کارشناسی از ضوابطی برخوردار است و از آن حیث که قضات در تمام زمینه‌ها تخصص ندارند، نظر کارشناسی می‌تواند برای آن‌ها در احقاق حق و روشنگری هرچه بیشتر در برخی موضوعات مبهم و تخصصی، راه گشا گردد»( انصاری و طاهری، 1386،ص 1588). با این اوصاف کارشناسی به جهت ارجاع موضوع به گروه تخصصی با هیئت داوری بسیار مشابه است. کما اینکه آمده است: «موضوع کارشناسی باید یک موضوع علمی و فنی باشد و دادگاه نتواند تشخیص خود به واقعیت برسد»( زراعت، 1386، ص 568). همچنین به موجب حکم شماره 977-3/4/19صادره از دیوان عالی کشور: «امور فنی محتاج به کسب نظر کارشناس است و اعمال نظر دادگاه بدون ارجاع امر به کارشناس بر خلاف اصول و موجب نقض حکم است»( زراعت، 1386، ص 573). از این منظر و بدان سبب که هیئت داوری نیز متشکل از افرادی کارشناس بوده و صرفاً در یک کار گروه تخصصی به اختلافات ناشی از فرآیند خصوصی سازی می پردازد، شباهت مبنایی با کارشناسی دارد. اما به جهات بسیاری میان این دو تفاوت وجود دارد. مهم‌ترین تفاوت این دو نهاد بدین قرار است که در کارشناسی نظر کارشناس برای دادگاه الزام آور نیست بلکه جنبه‌ی طریقیّت دارد و دادگاه می‌تواند به آن عمل بکند یا آن را جزو ادله به حساب نیاورد. در حالی که نظر هیئت مزبور پس از ابلاغ لازم‌الاجرا و قطعی می‌باشد. 1-3-2-3-مقایسه هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. با سازش ماده 18 آیین نامه نحوه­ی تشکیل هیئت داوری، برای هیئت مزبور امکان سازش را در نظر گرفته است. پیشتر در رابطه با معنای سازش اختصاری عنوان گردید که مطابق آن در سازش طرفین با ارجاع امر متنازعٌ فیه به شخص یا اشخاص مورد اعتماد و منتخب خود از آن‌ها می‌خواهند که بین آنان سازش برقرار کنند. با این اوصاف بین این دو نهاد تفاوت‌هایی وجود دارد از آن جمله اینکه در سازش، سازشگر هیچ مسئولیتی بر حل اختلاف ندارد و فقط پیشنهاد صلح و ارائه‌ی راهکار می‌کند که ممکن است اصحاب دعوا از آن تبعیت نمایند و یا راهکار دیگری را انتخاب و با بهره گرفتن از آن روش، فصل خصومت کنند. به عبارتی دیگر اگر موضوع مختلفٌ فیه به هیئت ارجاع شود هیئت باید رای مقتضی را صادر می‌کند. در حالی که در نهاد سازش، اگر طرفین اختلاف راضی به مصالحه و سازش نشوند، هیچ اجباری به آن نیست و دیگر بحث سازش منتفی می‌شود یا راهکار دیگری ارائه می‌گردد. 1-3-2-4-مقایسه هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. با قضاوت در دادگاه رسیدگی به اختلاف­ها در دادگاه یکی از اساسی‌ترین روش­های احقاق حق و رسیدگی به اختلاف می‌باشد که قانون‌گذار طی مقررات آیین رسیدگی شرایط و چگونگی آن را مشخص نموده است. در این روش قاضی منتخب قانون‌گذار است و تشکیلات قضایی خاصی بر آن حکم فرما می‌باشد و در رأس آن شخصی به عنوان قاضی، قرار دارد که متکی به نیروی حکومت است و بر اساس قواعدی که آن هم نهایتاً با اتکا بر نیروی حکومت، از قبل برای جامعه وضع شده است، حکم می‌راند. از این باب هیئت داوری و دادگاه با یکدیگر شباهت دارند. علاوه بر این شباهت ها بین قضاوت در دادگاه و حل اختلاف در هیئت داوری موضوع ماده 20 قانون برنامه سوم توسعه تفاوت های بسیاری وجود دارد. به عنوان نمونه این دو نهاد به لحاظ مواعد دادرسی، شرایط شکلی و بسیاری از موارد حاکم بر آیین دادرسی دادگاه­ها، با یکدیگر متفاوت هستند. یا اینکه هیئت داوری تنها صلاحیت رسیدگی به مسائل مربوط به واگذاری بخش دولتی به بخش خصوصی و اختلافات ناشی از آن را دارد. یعنی صلاحیت محاکم یک صلاحیت عام بوده و صلاحیت هیئت مورد نظر یک صلاحیت خاص و موردی می باشد. 1-4-ماهیت نهاد داوری ق.آ.د.م. و هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. اصولاً داوری دارای ماهیتی قراردادی است این در حالی است که هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه فاقد این وصف می باشد. از این روی یکی از تفاوت های اساسی هیئت داوری با نهاد داوری قانون آیین دادرسی مدنی در همین مهم قابل شرح و بسط است که ماهیت هیئت داوری ماده 20 قانون برنامه توسعه چیست؟ و دارای چه اوصافی است. در ذیل ابتدا ماهیت نهاد مبنا و اصیل داوری موضوع آیین دادرسی مدنی را بررسی نموده سپس در گفتاری دیگر به بررسی ماهیت داوری در هیئت داوری قانون برنامه سوم توسعه می

اجرای اجباری رای داور در واقع ضمانت اجرای عدم اجرای ارادی رای داوری می باشد. این ضمانت اجرا چنین تشریح گردیده است: «ضمانت اجرای عدم اجرای رأی داور توسط محکوم‌علیه، تکلیف دادگاه به صدور اجرائیه است. البته تکلیف دادگاه زمانی ایجاد می‌شود که ذی‌نفع رأی داوری (محکوم‌له) با تسلیم تقاضا از دادگاه، اجرای آن‌را درخواست کند. درخواست اجرای رأی داور مستلزم دادخواست و ابطال تمبر و پرداخت هزینه دادرسی نمی‌باشد. پرداخت هزینه اجرای رأی داور که میزان آن توسط دادگاه تعیین می‌شود بر عهده محکوم‌علیه است»(مهاجری، 1387،ص 305). در رابطه با نهاد داوری موضوع قانون آیین دادرسی مدنی چنانچه محکوم علیه در مدت قانونی بیست روزه به تکلیف خود عمل ننماید حسب مورد دادگاه ارجاع کننده دعوا به داوری و یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد مکلف است طبق رأی داور برگ اجرائی صادر کند به شرط اینکه محکوم له ( طرف ذینفع ) درخواست صدور برگ اجرائی را از مراجع فوق الذکر کرده باشد. عده ای نیز بر این عقیده اند که صرف درخواست ذینفع برای صدور اجرائیه کفایت نمی کند، بلکه رأی داور نیز باید قابلیت اجرا داشته باشد( زراعت، 1386، ص 954). با این تفسیر اگر رأی داور از موارد مذکور در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی باشد، قابلیت اجرائی ندارد. در رابطه با هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه ماده 20 آیین نامه تشکیل هیئت مزبور نیز مدت ده روزه برای اجرای اختیاری رای صادره از هیئت داوری را به محکوم علیه اعطا نموده است. چنانچه محکوم علیه در این مدت قانونی به تکلیف خود عمل ننماید قواعد حاکم در ماده­ی 21 آیین نامه هیئت داوری، جاری شده و امور مربوط به اختلاف را در دست می‌گیرد. این ماده مقرر می‌دارد: «پس از ابلاغ رأی و قطعیت آن در صورتی که محکوم علیه در مقام اجرای رأی برنیاید، ذی‌نفع طبق مقررات باب داوری قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، می ­تواند از دادگستری تقاضای اجرای رأی نماید». از عبارت انتهایی ماده مزبور به خوبی بر می آید که قواعد حاکم برای اجرای اجباری رای داور، مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی بر موارد مشابه در آراء صادره از هیئت داوری حاکم است. حال از جمع ماده 21 آیین نامه تشکیل هیئت داوری و ماده 488 قانون آیین دادرسی مدنی، سوالی به این قرار پیش می آید که مرجع درخواست صدور اجرائیه از آرای صادره توسط هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه کدام دادگاه می باشد. چرا که طبق ماده­ی 21 آیین نامه تشکیل هیئت داوری، ذی‌نفع می‌تواند در صورت عدم اجرای رای داوری مطابق با مقررات داوری از دادگستری تقاضای اجرا نماید. مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی و مقررات باب داوری نیز ذی‌نفع باید در خواست اجرا را به دادگاهی که صالح برای رسیدگی به اصل دعوا است ارجاع دهد[70]. حال با توجه به اینکه هیچ دادگاهی برای رسیدگی به اصل دعوای خصوصی سازی صالح نیست، تکلیف چیست؟ و در واقع دادگاه صالح کدام است؟ به نظر نمی‌توان به سوال فوق مطابق قوانین پاسخ داد، بخصوص که قانون برنامه­ی توسعه برخلاف قانون اساسی صلاحیت ارجاع اختلاف را از دادگاه‌ها گرفته و منحصراً در اختیار هیئت داوری نهاده است. برای پاسخ به این سوال می‌توان به ناچار با نادیده گرفتن برخی از قوانین، از دو راه به اجرایی شدن رای هیئت داوری جامع عمل پوشاند، که هر یک را عنوان می نماییم: رویکرد نخست: اینکه به ناچار از اسلوب حاکم بر مسائل خصوصی سازی تبعیت کرده و در مقام تشریح چگونگی تفسیر قوانین مربوط به اختلافات ناشی از خصوصی سازی ملزم به تبعیت از مقررات مربوط به هیئت داوری و تشریح و شفاف سازی آن‌ها باشیم به نحوی که مقصود قانون اخیر را تأمین نماییم. در این راستا به نظر می‌رسد طبق ماده­ی 24 آیین نامه­ی هیئت داوری می‌توان دادگاه صالح برای اجرای رای هیئت داوری را نیز همان مرجعی دانست که می‌توان از رای هیئت داوری به آنجا شکایت کرد. یعنی شعب خاصی که توسط رییس قوه­ی قضائیه تعیین خواهد شد. با پذیرش این نظر علاوه بر نادیده گرفتن اصول (134) و (173) قانون اساسی، باید ماده 488 قانون آیین دادرسی را نیز با دید اغماض نگریست؛ و حتی مهمتر خود آیین نامه اجرایی را نیز در بخشی از ماده­ی 21 آن اضافه دانست. چرا که اگر قرار بود شعبه­ی مزبور به امر اجرای رای هیئت داوری رسیدگی کند دگر چه نیاز به طرح عبارت ” ذی‌نفع طبق مقررات باب داوری قانون آیین دادرسی مدنی می‌تواند از دادگستری تقضای اجرای رای نماید”. با این وصف و پذیرش رویکرد فوق به نظر باید ماده­ی 21 به این شکل تغییر یابد: «پس از ابلاغ رأی و قطعیت آن در صورتی که محکوم علیه در مقام اجرای رأی برنیاید، ذی‌نفع می ­تواند از شعب خاصی که توسط رییس قوه­ی قضائیه برای ارجاع اعتراض تعیین خواهد شد، تقاضای اجرای رأی نماید». پذیرش این رویکرد روند حل اختلاف ناشی از خصوصی سازی را اساساً خصوصی می کند و حتی برای اجرای بی چون و چرای رای توسط دایره­ی اجرای احکام دادگاه‌ها هم مجالی قائل نبوده، آن را از اختیار مراجع عمومی خارج کرده و در صلاحیت یک شعبه­ی اختصاصی قرار می‌دهد. به نظر این روش با اصول کلی و چشم­اندازی که برای ترسیم صلاحیت­های رسیدگی به اختلافات ناشی از خصوصی سازی تعیین شده است تعامل بیشتری داشته و از مقبولیت بیشتری در نزد طراحان این نهاد برخوردار است. رویکرد دوم: اینکه به سایر قوانین پایبند بوده و بر این باور باشیم که قانون گذارِ روند رسیدگی به اختلافات ناشی از خصوصی سازی حداقل در مقوله­ی اجرا این اختیار را به دادگستری تنفیذ نموده و بر این باور است که رای صادره از هیئت داوری می‌تواند، همچون رای صادره از نهاد داوری برای اجرا به دادگستری ارجاع شده و مطابق اصول حاکم بر آیین داوری که اجرای رای را در اختیار دادگاه بدوی می‌داند، از طریق آن به عمل آید. در این راستا رعایت صلاحیت های عمومی دادگاه از قبیل صلاحیت محلی مورد نظر است نه صلاحیت موضوعی که حل اختلاف مربوط به روند خصوصی سازی است. در این راستا به نظر تنها نکته­ی معارض در کلیه­ی قوانین همین است که برای اجرای رای هیئت داوری قائل بر آن باشیم که موضوع اختلاف که ناشی از خصوصی سازی است با صلاحیت دادگاه هیچ تعارضی ندارد و می‌تواند با تحقق سایر شرایط همچون رعایت محل دادگاه صالح و امثال آن در هر دادگاه صالحی رسیدگی شود. کما اینکه بعضی از نویسندگان بیان داشته اند: «در نهاد داوری محل صدور حکم با محل اجرای حکم متفاوت است. چون رأی در محل داوری صادر می‌شود اما به وسیله‌ی واحد اجرای احکام دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد یا دادگاهی که رأی را به داوری ارجاع کرده است، اجرا می‌شود و به خودی خود توان اجرایی ندارد»( شمس، 1387 ج3 ،ص568). با این وصف کلیه­ی قوانین دیگر حداقل از باب اجرا­ی رای هیئت داوری، بدون تعرّض باقی خواهند ماند. به نظر می‌رسد این روش با اصول حقوقی و حتی قواعد عمومی حاکم بر هیئت داوری نیز به جهت تسریع در اجرا و استفاده از امکانات دوایر اجرای احکام دادگاه‌ها و همچنین سهولت روند آن به جهت خروج از انحصار، سازگار تر بوده و بتواند نیازهای یک روند رسیدگی عادلانه و کارآمد را بیشتر تأمین نماید. همچنین باید در نظر داشت رأی داور بعد از صدور اجرائیه طبق قانون اجرای احکام مدنی به اجرا در می‌آید، البته در اجرای رأی صادره چنانچه محکومیت، مالی باشد، طبق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی عمل می‌شود و در نتیجه معرفی و توصیف در دادگاه صورت می‌گیرد(شهری و خرازّی، 1380،ص 479)؛ و در مورد اینکه مفاد و موضوع رأی داوری معین نباشد، یعنی طوری باشد که نتوان آن را به موضع اجرا گذاشت، ماده 28 قانون اجرای احکام مدنی[71] مصوب 01/08/1356 در این مورد تعیین تکلیف کرده چنین مقرر می‌دارد: «رأی داوری که موضوع آن معین نیست قابل اجراء نمی‌باشد. مرجع رفع اختلاف ناشی از اجرای رأی داوری دادگاهی است که اجرائیه صادر کرده است». همچنین با توجه به مواد چندی از آیین نامه همچون بند (الف) ماده 2 و مواد 10 و 11 و ذکر عبارت “شکایت یا ادعا” که به ترتیب مستلزم تنظیم شکواییه و دادخواست می‌باشند به نظر هیئت مزبور در پاره­ای موارد به مسائل کیفری از قبیل اختلاس نیز رسیدگی می کند. بدین ترتیب رای صادره باید طبق مقررات اجرای احکام کیفری دادگاه‌ها به اجرا درآید. 3-2-2-مقایسه به لحاظ قابلیت اجرای رای در این گفتار به بررسی اجرای رای صادره از هیئت داوری می پردازیم که به لحاظ اصول حقوق قابل اجرا نبوده یا بنا به دلایلی موقتاً اجرای آن متوقف می شود. در بررسی مزبور ابتدا جهات غالب آیین دادرسی مدنی را عنوان داشته، سپس جزئیات مربوط به هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه را بر آن حمل می نماییم: 3-2-2-1-مقایسه به لحاظ موارد غیر قابل اجرا برخی از اصول حقوقی و منطقی ایجاب می نماید برخی از هر آنچه حاصل استنتاج عقل بشری برای رفع اختلاف و حل تنازع، صادر می شود قابلیت اجرایی نداشته باشد. در رابطه با نهاد داوری موضوع قانون آیین دادرسی مدنی  به موجب ماده 489 ق.آ.د.م. رأی داوری در موارد زیر باطل است و قابلیت اجرایی ندارد: 1. رأی صادره مخالف قوانین موجد حق باشد. 2. داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده، رأی صادر کرده باشد. 3. داور خارج از حدود اختیار خود رأی صادر نموده باشد. 4. رأی داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد. 5. رأی داوری با آن‌چه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد. 6. رأی به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رأی نبوده‌اند. 7. قرارداد رجوع به داوری بی‌اعتبار بوده باشد. برخی از حقوقدانان معتقدند به استثنای موردی که رأی داور با نظم عمومی و اخلاق حسنه در تضاد است، اگر ذی‌نفع به استناد ماده 489، بطلان رأی داور را درخواست نکند و رأی داور مشمول یکی از بندهای مذکور در ماده 489 باشد، دادگاه همچنان مکلف به اجرای رأی داور است(مهاجری، 1387، ص310 ). به عنوان مثال اگر داور در مقام تقسیم ترکه سهم مساوی برای پسر و دختر قائل شود، رأی او به دلیل مخالفت با شرع باطل و بلااثر است اما اگر داور خارج از مهلت داوری رأی داده باشد، این مورد بیش از آن‌که به نظم عمومی ارتباط پیدا کند، به طرف دعوا مربوط است و اگر وی حقی برای خود قائل می‌بود، می‌بایست اعتراض می‌کرد (مدنی، 1379،ص 258). اما در مقابل برخی دیگر بر این اعتقادند که: «با توجه به صراحت صدر ماده 489، دادگاه مرجع درخواست اجرا، درصورتی مکلف به صدور برگ اجرایی است که رأی مورد درخواست اجرا، باطل نبوده و قابلیت اجرایی داشته باشد و تصمیم یک یا چند نفر نمی‌تواند رأی داور قلمداد شده و لازم‌الاجرا و معتبر شمرده شود»(شمس، 1387ج3،ص569). به عبارت روشن‌تر، آرایی که مشمول یکی از بندهای ماده 489 باشد، اساساً «رأی داوری» به حساب نمی‌آید و دادگاه ملزم به صدور اجرائیه برای این آراء نیست. بر اساس مفاد ماده 490 ق.آ.د.م. هرگاه رأی داور از موارد مذکور در ماده 489 باشد، هر یک از طرفین می‌تواند ظرف بیست‌روز بعد از ابلاغ رأی داور، حکم به بطلان این رأی را از دادگاه صالح درخواست کند و در این صورت تا زمان رسیدگی به اصل دعوا و قطعی شدن حکم به بطلان، اجرای رأی داور متوقف می‌ماند. لزوم اجرای رای داوری بعد از کشف قابلیت اجرا و توان اجرایی رای داوری می‌تواند مورد توجه قرار گیرد؛ اعتقاد به توان اجرایی رای داوری با فلسفه­ی وجودی هیئت مزبور نیز به خوبی تعاملات لازم را بر قرار می کند. زیرا در داوری هدف اصلی از رجوع به داوران و تأسیس هیئت مزبور، رسیدگی به اختلاف ارجاع شده و به دنبال آن احقاق حق و جبران خسارت وارده به زیان دیده است، لذا این امر مهم با اجرای رأی داور به وقوع می پیوندد. با این اوصاف به نظر باید بر این باور بود که رای داوری صادره از هیئت، توان اجرایی را از هیئت به ارمغان دارد نه دادگاه، این توان مرهون تفاوت­های اساسی هیئت داوری با نهاد داوری موضوع قانون آیین دادرسی مدنی میباشد و از آن سر چشمه می‌گیرد، هرچند هیئت داوری در صورتی که محکوم به اختیار خود رای را اجرا ننماید قواعد حاکم بر بحث داوری مقرر در آیین دادرسی را بر جریان امر، حاکم می‌داند، اما به نظر می‌رسد این احاله نیز ناشی از استقلال ساختار هیئت نسبت به نهاد داوری است زیرا در رای صادره از نهاد داوری قانون آیین دادرسی این دادگاه است که به رای نهاد مزبور توان اجرایی می‌دهد، در حالی که در هیئت داوری، رای توان اجرایی خود را از هیئت و ساختار آن می‌گیرد و تنها از روش مقرر در قانون آیین دادرسی برای رسیدن به اهداف خود که همانا اجرای رای می‌باشد، استفاده می کند. در کنار اصل لزوم اجرای رای هیئت داوری که مورد تایید و تاکید مواد متعدد قانونی و اصول حاکم حقوقی است در رابطه با آراء غیر قابل اجراء صادره از هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه هیچ مقرره ای در دست نیست. به نظر می رسد رها نمودن ابهام مزبور بدون تعمیم اصول و قواعد حقوقی حاکم بر یک رسیدگی عادلانه این توهم را ایجاد نماید که رای صادره از هیئت داوری، وحی منزل بوده و لاجرم در هر صورت و سیرتی لازم الاجراست. از این روی به نظر همانگونه که ماده 21 آیین نامه نحوه­ی تشکیل جلسات و چگونگی اتخاذ تصمیمات هیئت داوری فرآیند اجرای اجباری رای داوری را به قانون آیین دادرسی مدنی واگذار می نماید، بر این باور بود که در مورد مزبور یعنی آراء غیر قابل اجرا نیز قواعد حاکم در قانون آیین دادرسی مدنی جاری و ساری می باشد. به عنوان نکته پایانی در رابطه با رای داوری که مبهم می باشد ماده 29 قانون اجرای احکام مدنی تعیین تکلیف نموده و رأی داوری که موضوع آن معین نیست را قابل اجرا نمی‌داند. مرجع رفع اختلاف ناشی از اجرای رأی داوری، دادگاهی است که اجرائیه صادر کرده است. بدین ترتیب پس از رفع ابهام و روشن شدن موضوع رأی داوری توسط مرجع صالح، این رأی قابل اجرا خواهد بود. 3-2-2-2-مقایسه به لحاظ اجرای رأی داور با وجود اعتراض در رابطه با نهاد داوری قانون آیین دادرسی مدنی بر اساس ماده 493 قانون مزبور با وجود اعتراض به رأی داور، این رأی قابل اجراست. زیرا سیاست قانونگذار مبنی بر تقویت داوری و ترغیب افراد در جهت مراجعه به داوری است و چون رأی داور براساس خواست طرفین صادر شده است، به صرف اعتراض یک طرف، آثار اجرایی آن منتفی نمی‌شود( مهاجری، 1387، ص324). البته هرگاه دلایل اعتراض قوی باشد، دادگاه قرار توقف اجرای رأی داوری را تا پایان رسیدگی به اعتراض و صدور حکم قطعی صادر کرده و در صورت لزوم، از معترض تأمین مناسبی اخذ خواهد کرد. در رابطه با هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه با استناد به مواد 23 و 24 آیین نامه نحوه­ی تشکیل جلسات و چگونگی اتخاذ تصمیمات هیئت داوری، می توان چنین استنباط نمود که تعیین تکلیفی در بحث اعتراض نسبت به رای صادره به جهت اثر تعلیقی یا غیر تعلیقی آن نشده است. به عبارتی دیگر بر خلاف بحث اعتراض به رای داوری که در باب دادرسی مدنی این عمل را غیر تعلیقی می داند و رای را در هر حال لازم الاجرا می داند. در بحث از نهاد داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه قانونگذار مشخص ننموده است که با اعتراض نسبت به رای صادره آیا اجرای رای متوقف می شود یا اینکه همچون بحث آیین دادرسی مدنی اجرا ادامه می یابد و اعتراض تأثیری در اجرای رای صادره ندارد؟! این مورد نیز از هزاران موضوعی است که به سکوت گذاشته شده است. لذا به نظر با تعمیم مقررات مربوط به نهاد داوری موضوع قانون آیین دادرسی مدنی می توان بر این باور بود که اعتراض به رای داوری صادره از هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه نیز همچون نهاد داوری موضوع قانون آیین دادرسی مدنی اثر تعلیقی نداشته و مانع از اجرای رای هیئت داوری نمی شود. 3-3-بررسی هیئت داوری به لحاظ آثار عام ناشی از رای صادره و مقایسه آن با نهاد داوری رای صادره از مراجع قضایی و شبهه قضایی دارای آثاری هستند که بعد از قطعیت بر آن بار می شوند. این آثار که در ادبیات حقوقی تحت عنوان آثار عام ناشی از رای صادره شناخته

حال سوال این است که آیا خصوصی سازی همان واگذاری بخش دولتی به بخش خصوصی نیست؟ و مگر نه آنکه در مسائل مربوط به اموال عمومی و دولتی، هیات وزیران و آن هم به شرط اطلاع مجلس صالح به رسیدگی است. و اینکه در موارد واگذاری به شرکتهای خارجی تصویب مجلس نیز ضروری است؟ حال چگونه موضوعات مزبور برای صلح و سازش به هیئت ارجاع می شود و حتی فراتر از آن هیئت مکلف است از صلح و سازشی که طرفین بدون مداخله هیئت بدان دست یافته اند حمایت کند!! در این رابطه آمده است: «الزام یا اجبار در رجوع به داوری در دعاوی راجعه به اموال عمومی و دولتی را نیز با بهره گرفتن از اصل (139) قانون اساسی، باید ممنوع دانست. مطابق اصل مزبور، ارجاع دعاوی عمومی و دولتی به داوری‏ در هر مورد موکول به تصویب هیئت‏ وزیران است و باید به اطلاع مجلس برسد. در مواردی که طرف دعوی خارجی باشد و در موارد مهم داخلی، تصویب مجلس نیز لازمست. به عبارت دیگر، مراجع قضائی یا دادگاه­های دادگستری، صالح به رسیدگی‏ به دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی‏ می‏باشند مگر اینکه بنا به درخواست طرف‏ دعوی و قبول هیئت وزیران و مجلس‏ دعوا به داوری ارجاع‏ گردد»(سواد کوهی، 1379، ص 15). فصل سوم:   «بررسی هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. به لحاظ آثار ناشی از ختم رسیدگی و صدور رأی و مقایسه آن با نهاد داوری ق.آ.د.م»                   فصل سوم: بررسی هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. به لحاظ آثار ناشی از ختم رسیدگی و صدور رأی و مقایسه آن با نهاد داوری ق.آ.د.م. طرح موضوع در فصل پیش روند رسیدگی در دو نهاد داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه و قانون آیین دادرسی مدنی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. ماحصل بحث به جایی رسید که هیئت داوری رسیدگی را انجام داده و اقدام به صدور رای و اعلام ختم رسیدگی می نماید. در فصل حاضر آثار ناشی از ختم رسیدگی و صدور رای را مورد بررسی قرار می دهیم تا حد نهایی رسیدگی به یک اختلاف را در نهادهای مزبور باز شناسیم. از این روی در فصل حاضر ابتدا ابلاغ رای در هیئت داوری موضوع قانون برنامه سوم توسعه را بررسی نموده و با نهاد داوری موضوع قانون آیین دادرسی مدنی مورد مقایسه قرار می دهیم. سپس اجرای رای صادره را تحلیل نموده، نحوه اجرا و ضمانت عدم اجرای رای را بررسی می نماییم. در مبحث بعدی آثار عام ناشی از رای صادره از جمله قدرت اثباتی رای صادره، قاعده­ی فراغ، اعتبار امر مختومه و قاعده نسبیت آراء را مورد تحلیل و مقایسه قرار می دهیم و در مبحث پایانی به بررسی نحوه تصحیح رای یا اعتراض به آن می پردازیم: 3-1-بررسی هیئت داوری به لحاظ ابلاغ رای و مقایسه آن با نهاد داوری بعد از صدور رای از طرف هیئت داوری موضوع قانون برنامه توسعه اولین موضوعی که به لحاظ حقوق حائز اهمیت است بحث ابلاغ رای می باشد. در رابطه با اهمیت ابلاغ رای آمده است: «اجرای عدالت و احقاق حق، در دادگاه‌ها، موکول به ابلاغ احکام و ضمائم به طرفین دعوی است»(واحدی، 1377 ج2،ص73). در ذیل به بررسی نحوه­ی ابلاغ رای و

فصل سوم: بررسی هیئت داوری ماده20 ق.ب.س.ت. به لحاظ آثار ناشی از ختم رسیدگی و صدور رأی و مقایسه آن با نهاد داوری ق.آ.د.م…………………………………………………..92 3-1-بررسی هیئت داوری به لحاظ ابلاغ رای و مقایسه آن با نهاد داوری……………………………………92 3-1-1- مقایسه به لحاظ نحوه­ی ابلاغ رای………………………………………………………………………..93 3-1-2-مقایسه به لحاظ آثار ناشی از ابلاغ رای…………………………………………………………………94 3-1-2-1-تاریخ ابلاغ رای به عنوان ضرب الاجل اجرای رای………………………………..94 3-1-2-2-تاریخ ابلاغ رای به عنوان مبداء محاسبه مهلت اعتراض به رای………………..95 3-2-بررسی هیئت داوری به لحاظ اجرای رأی و مقایسه آن با نهاد داوری………………………………….96 3-2-1- مقایسه به لحاظ نحوه­ی اجرای رای داوری………………………………………………………….97 3-2-1-1-مقایسه به لحاظ اجرای اختیاری رای داوری………………………………………….97 3-2-1-2- مقایسه به لحاظ اجرای اجباری رای داوری………………………………………….98 3-2-2-مقایسه به لحاظ قابلیت اجرای رای …………………………………………………………………….101 3-2-2-1-مقایسه به لحاظ موارد غیر قابل اجرا…………………………………………………….102 3-2-2-2-مقایسه به لحاظ اجرای رأی داور با وجود اعتراض………………………………..104 3-3-بررسی هیئت داوری به لحاظ آثار عام ناشی از رای صادره و مقایسه آن با نهاد داوری………..105 3-3-1-مقایسه به لحاظ قدرت اثباتی رای صادره……………………………………………………………..105 3-3-2-مقایسه به لحاظ قاعده­ی فراغ………………………………………………………………………………106 3-3-3-مقایسه به لحاظ اعتبار امر مختومه………………………………………………………………………..107 3-3-4- مقایسه به لحاظ جریان اصل نسبیت آراء……………………………………………………………..108