عوارض و ناهنجاری‌های ناشی از اعتیاد

مصرف طولانی مدت مواد، موجب اختلال در بهداشت و سلامتی جسمی و روانی فردی می‌شود که با بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن و خطرناک همراه است. البته از آنجا که اعتیاد بیشتر به هنگام ایجاد و ساخت خانواده و در ارزشمندترین سالهای زندگی از نظر میزان کارایی رخ می‌دهد، مشکلات رفتاری ناشی از اعتیاد بیشترین تاثیر را بر زندگی خانوادگی و شغل فرد می‌گذارد. مواد مخدر تنها به فرد مصرف کننده آسیب نمی‌رساند بلکه به هر کس که با آن در تماس باشد آسیب می‌رساند و زمانی که تعداد معتادان فراتر از حد قابل جبران باشد، جامعه صدمه می‌بیند. اعتیاد خسارت و هزینه‌های بسیاری را به جامعه تحمیل می‌کند.

بنابراین عوارض و ناهنجاری‌های ناشی از اعتیاد شامل عوارض فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی می‌باشد و در کتب و پژوهش‌های مختلف علمی بعضاً به تفصیل در مورد این ناهنجاری‌ها بحث شده که در مبحث قبل به عوارض جسمی و روانی مصرف مواد مخدر اشاراتی شد ولیکن در این مبحث به صورت اجمال به عوارض و ناهنجاری‌های دیگر استعمال مواد مخدر اشاره می‌گردد.

بند اول ـ عوارض و ناهنجاری‌های اجتماعی اعتیاد

اعتیاد به مواد مخدر یکی از پیچیده‌ترین آسیب‌های اجتماعی و از مصادیق عمده انحرافات محسوب می‌شود. سوء مصرف مواد مخدر بر رفتار و روابط فرد با دیگران آثار زیان بخشی بر جای می‌گذارد. در واقع، دگرگونی‌های سریع در رفتار، کاهش کارایی، فریب دیگران و تدبیر دیگری که معتاد برای رسیدن به ماده اعتیاد آور به کار می‌برد، سبب سلب اعتماد افراد از معتاد می‌شود و شخصیت وی را دچار تزلزل و بی ثباتی می‌کند. امروزه اعتیاد به مواد مخدر یک مسئله و پدیده اجتماعی است که امکان دارد زندگی سالم را از فرد و جامعه سلب کند.

در اثر انحطاط شخصیت و عدم تعادل روانی، رابطه شخص معتاد و تمام انسان‌های دیگر خود به خود قطع می‌شود و پس از گرفتاری در دام اعتباد دیگر او چنان رابطه عادی، طبیعی،  فطری، روحی، معنوی و قلبی را با هیچ کس حتی پدر و مادر و خواهر و برادر و اولاد خود نیز پیدا نمی‌کند.

به طور کلی معتاد نه تنها نمی‌تواند مولد و سازنده باشد، بلکه مصرف کننده‌ای است که غیر از ضرر اجتماعی هنر دیگری ندارد. فرد معتاد نسبت به اعضای خانواده خود احساس مسئولیت نمی‌کند و موقعیت اجتماعی او متزلزل و بعضاً حتی فاقد موقعیت اجتماعی است. معتاد به دیگران اعتماد ندارد و برآوردن نیازهای خود را مقدم بر دیگران می‌داند. همین طور روابط اجتماعی وی بسیار سطحی و تصنعتی است و به قدرت می‌تواند پیونده‌های مستحکم عاطفی و وفاداری و تعهد داشته باشد. در واقع توجه یک فرد معتاد بیش از اینکه به خود و خانواده خود باشد به کسی است که بتواند برای وی مواد مخدر تهیه کند.

نکته حائز اهمیت اینکه عموماً آثار زیان بار اجتماعی مصرف مواد مخدر از واحد خانواده آغاز می‌شود . به این نحو که یک فرد معتاد نمی‌تواند وظایف همسرداری ، پدری و دیگر تکالیف خود را در خانواده به خوبی انجام دهد و قطعاً برای خانواده خویش مشکلاتی ایجاد می‌کند. یعنی معتاد انسانس است فاقد استعدادهای (انس و عاطفه) فطری اولیه یا به عبارتی دیگر او حتی نسبت به خویش و خویشاوندان نزدیک خود نیز بیگانه محض است.

از نظر اجتماعی هم، چون از عوارض قهری اعتیاد، بی علاقه شدن به کار و شغل است. لطمات جبران ناپذیری به اقتصاد جامعه وارد می‌سازد و از طرفی به خاطر اینکه به دنبال همدرد می‌گردد باعث معتاد شدن دیگر افراد جامعه می‌شود و در مواردی دیده شده که معتاد باعث معتاد نمودن و روسپیگری همسر خود نیز می‌شود و در روابط اجتماعی اعضای خانواده‌های پدر معتاد ، به جای مهر و عطوفت، خشونت حاکم می‌شود و اعضای خانواده به جای احساس راحتی و غرور بیشتر احساس شرم و خجالت می‌کنند.

1. فرید فدایی، روانپزشکی برای همه، ص 198.
2. هدایت اله ستوده، آسیب شناسی اجتماعی در جامعه شناسی انحرافات، ج 13، 1384.
3. منصور واثقی، مواد مخدرو اعتیاد، ص 8.

علل گرایش جوانان و نوجوانان شهرستان کاشان به مواد مخدر و راهکارهای مقابله با آن

عوارض و ناهنجاری‌های اقتصادی اعتیاد

اعتیاد از جمله پدیده‌هایی است که عوارض اقتصادی بسیاری بر جامعه تحمیل می‌کند. امروزه مواد مخدر یکی از عوامل مهم بیماری اقتصادی و به خطر افتادن بهداشت و سلامت جوامع بشر به حساب می‌آید از آن جایی که لازمه اعتیاد مصرف روز افزون مواد مخدر بوده و مواد مخدر نیز هزینه‌های هنگفتی در بر دارد اولین ضربه اقتصادی را به خود شخص مصرف کننده و خانواده و زن و فرزند او وارد می‌کند. علاوه بر آن تعداد جوانان و نوجوانان فعال بیشماری که در جریان خرید و فروش مواد مخدر امر قاچاق دست از کار مفید تولیدی کشیده و متقابلاً به ضرر جامعه مواد مهلک را پخش می‌کنند این امر نه تنها به ضرر اقتصاد کشور است موجب هلاکت و از کار افتادن نیروهای خلاق آینده نیز می‌باشد.

مصرف کنندگان و معتادین که به گواهی روز و طبق آمارهای ارائه شده هر روز در حال فزونی و افزایش بوده و گروه انبوهی از جوانان جهان و ایران در دام آن گرفتار و در اثر اعتیاد نه تنها از کار و فعالیت مفید دست کشیده و در کار تولید نقشی ندارند بلکه خود نیز سربار جامعه می‌شوند.

اگر پول‌هایی را که برای مبارزه با عرضه و مصرف مواد مخدر در جهان هزینه می‌گردد در کنار ارزی که برای خرید مواد مخدر و نیز دارو برای درمان معتادین و درمان امراض ناشی از مصرف مواد مخدر قرار دهیم بیش از پیش به خسارات و ضربه‌های اقتصادی هنگفتی که از این پدیده، به کشورها وارد می‌آید واقف می‌شویم.

بدیهی است چنانچه این مبالغ به اضافه نیروهای انسانی مصرف کنندگان و سایر هزینه‌های جانبی صرف توسعه علم و صنعت و رفاه جامعه می‌شد، شاهد رشد و توسعه همه جانبه هر چه بیشتر کشورها می‌شدیم . از طرف دیگر، استفاده از مواد مخدر نه تنها به تولیدات و خودکفایی جامعه لطمه می‌زند بلکه سلطه و استثمار قدرت‌های بیگانه را نیز به همراه خواهد داشت و موجب نارسایی‌های اقتصادی و مالی در داخل جوامع می‌گردد و بدیهی است که هر گونه نارسایی اقتصادی در جوامع، موجب تثبیت نظام قاچاقچی گری شده و ثروت‌های باد آورده در این راه ، افراد فقیر و ناآگاه را به سمت خرید و فروش مواد و اعتیاد می‌کشاند.

بدین ترتیب، مسائلی همچون خسارات ناشی از کاهش نیروی مولد و افزایش معتادین، صرف وقت دادگاه هزینه نگهداری مجرمین مواد مخدر و معتادان در زندان‌ها، هزینه مراکز بازپروری و درمانگاههای ترک اعتیاد ، هزینه‌های نیروی انتظامی برای مبارزه با جرایم مواد مخدر، خسارات ناشی از مراقبت‌های بهداشتی شامل بیمارستانها و درمانگاهها از عوارض اقتصادی اعتیاد به شمار می‌آیند.

1. علوم جنایی، مقالات آموزشی، کمیته معاضدت قضایی، ستاد مبارزه با مواد مخدر، ج 2، ص 8.
2. عبدالحسین شاکرمی، همان، ص 203

علل گرایش جوانان و نوجوانان به مواد مخدر در شهرستان کاشان

شهرستان کاشان با وسعت 9647 کیلومترمربع و جمعیت 335785 نفر از توابع استان اصفهان بوده و از نظر جمعیت دومین شهرستان این استان به حساب می آید. کاشان دارای چهار بخش (مرکزی, قمصر, نیاسر و برزک) بوده و دارای پنج شهر (کاشان, قمصر, نیاسر, جوشقان و برزک) می باشد.

شهرستان کاشان از لحاظ میراث فرهنگی جزء پنج شهر اول ایران بوده و از لحاظ صنعتی نسبت به شانزده استان کشور رتبه بهتری دارد.

شهر کاشان که مرکز شهرستان می باشد با مساحت 8500 هکتار و جمعیت 201372 نفر, دارای یک نماینده مجلس و 9 نماینده شورای شهر می باشد

کاشان به علت واقع بودن بر سر راه های تجارتی و ارتباطی در تمامی ادوار از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.

زمانی در کنار جاده ابریشم واقع بوده و در رونق و آبادانی شهر سهم بسزایی داشته است و در حال حاضر نیز بر سر شاهراه ارتباطی بسیار مهمی قرار دارد که پایتخت را به شهرهای جنوبی کشور ارتباط می دهد. این شاهراه کاشان را از طرفی به قم و تهران و از طرفی دیگر به شهرهای جنوبی کشور همچون نائین، یزد ، کرمان، بندرعباس و … مربوط می سازد. خصوصا با تکمیل اتوبان قم ـ اصفهان این ارتباط سهل الوصول تر شده است. و همچنین کاشان با قرار گیری در مسیر راه آهن تهران ـ اصفهان ، تهران ـ یزد و کرمان توسعه و گسترش اقتصادی و رشد افزون تری را پیدا کرده است.

اوضاع و احوال و موقیت جغرافیایی هر شهر و حتی هر منطقه ای در اعتیاد و نوع آن متفاوت است . ساکنین شهرها و روستاهایی که در مسیر عبور مواد مخدر هستند به علت سهولت دسترسی به مواد مخدر و همکاری با قاچاقچیان بیشتر در معرض خطر اعتیاد به مواد مخدر قرار دارند. شهرستان کاشان به واسطه قرار گرفتن در محور مواصلاتی و ترانزیتی و همجواری با شهرهای مرکزی کشور ، مهاجر پذیری و گسترش شهرک های صنعتی و گسترش شهر نشینی و دیگر عوامل، یکی از شهرستان هایی است که از نظر وقوع جرم علی الخصوص ،تهیه ،توزیع و مصرف مواد مخدر با افزایش قابل ملاحظه ای مواجه بوده است . در این میان جوانان بیشتر از اقشار دیگر جامعه در معرض خطر قرار دارند چون کاشان یکی از شهرهای مهاجر پذیر بوده و بخش قابل توجهی از آن را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند پدیده اعتیاد به عنوان یکی از مهمترین خطرات احتمالی موجود برای جوانان در این شهرستان به میزان زیادی قابلیت اشاعه داشته و گریبان گیر جوانان در این شهر است.

بسیاری از جوانها و حتی پدر و مادر ها فکر می کنند که دلیل اعتیاد فرد، اصرار دوستان است. در حالی که این تنها انگیزه سوء مصرف مواد در جوانان نیست. اگر بخواهیم انگیزه های مصرف مواد مخدر جوانها را بشناسیم، فهرست بلند بالایی میشود،

کنجکاوی، کسب لذت، تسکین درد، فراموش کردن مشکلات، شوخی و خنده، هیجان طلبی یا میل به خطر کردن، احساس بزرگ شدن، پیوستن به گروهی خاص و … این علل با وجود این که چندان مهم به نظر نمی رسند، باعث اعتیاد میلیونها انسان شده اند. بیشترین علت اعتیاد جوانان در ایران دو عامل کنجکاوی و کسب لذت است.

امروزه متخصصین، یک عامل را زمینه ساز اعتیاد نمی دانند و معتقدند عوامل مختلف دست به دست هم میدهند و فرد را معتاد می سازند. این عوامل تشکیل شده اند از عوامل فردی ( عوامل روانی، زیستی، و بیولوژیک)، عوامل خانوادگی و عوامل اجتماعی، هر کدام از این سه عامل به تنهایی نیز قادرند تا موجب گرایش فرد به اعتیاد شوند.

یکی از مهمترین عوامل گرایش جوانان و نوجوانان به مصرف مواد اعتیاد آور کنجکاوی و هیجان طلبی است.

عوامل فردی

بسیاری از روان شناسان علل رفتارهای انحرافی را بر حسب نقص شخصیت فرد کجرو توجیه می کنند و بر این باورند که برخی از گونه های شخصیت، بیشتر از گونه های دیگر، گرایش به تبهکاری و ارتکاب جرم دارند. علل فردی گرایش به اعتیاد بیشتر بر مبنای نظری  دیدگاه های روان شناختی متکی می باشند. در بسیاری از جوامع کنونی،‌اعتیاد به اشکال گوناگونی بروز کرده است. تا کنون اعتیاد به مواد مخدر، یکی از مشکلات بزرگ بهداشتی بوده، ولی امروزه اعتیاد به قمار، مسائل جنسی و اینترنت نیز به لیست مشکلات بهداشتی اضافه شده است. بسیاری از عوامل دست به دست یکدیگر داده و فرد را به سمت اعتیاد سوق می دهند. اگر علت اعتیاد را فقر بدانیم، معتادان متمول را نادیده گرفته ایم و اگر بیسوادی را مطرح کنیم قشر معتادان تحصیل کرده را نادیده گرفته ایم. پس نمی توان به تنهایی یک عامل را علت ایجاد اعتیاد دانست. به همین دلیل امروزه اعتقاد بر این است که اعتیاد، معلول مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی است. اگر همه عوامل به وجود آورنده اعتیاد مهیا باشد، باز در نهایت این خود فرد است که برای مصرف مواد تصمیم می گیرد. پس باید توانایی های فردی را ارتقا بخشید تا شخص بتواند در مواقع خطر، خود را از چنگال اعتیاد دور سازد. در بین عوامل فردی حفاظت کننده می توان از مهارت های زندگی یاد کرد. مهارتهای زندگی طیف وسیعی از توانائیها هستند که مسلح شدن به هر یک از آنها شخص را در مراحل مختلف زندگی یاری خواهد داد تا با قدرت بیشتری در برابر مشکلات مقاومت کند. این مهارتها عبارتند از : مهارت حل مشکل، قدرت تصمیم گیری، توانایی نه گفتن، هنر دوست یابی و … که اگر امروز این مهارتها را به فرزندان خود نیاموزیم، فردا در غیاب ما، در مقابل اصرار دوستان، قدرت مقاومت نخواهند داشت.

با دانستن عواملی که فرد را در معرض خطر اعتیاد قرار می دهند، می توان افراد در معرض خطر را شناسایی کرد و برای پیشگیری از ابتلای آنان به اعتیاد، برنامه ریزی های دقیق و مؤثر انجام داد.

بند اول: مشکلات روانی

گروهی از افراد که بعضاً ضعیف النفس هستند، قدرت مقابله با مشکلات و ناکامی ها را ندارند و اعتیاد را راه نجات خود تلقّی می کنند; برای رهایی از ناراحتی ها، فشارهای روانی،         بی اعتمادی به خویشتن و رفع هیجانات درونی در جستجوی پناهگاهی امن، به مواد مخدّر و یا مصرف داروهای روان گردان پناه می برند. این افراد فکر می کنند که با مصرف مواد از گرفتاری های زندگی رهایی می یابند و دنیا را به نحو دیگری مشاهده می کنند; زیرا حالت تخدیری دارو و مواد مخدّر سبب می شود که تا مدتی فرد معتاد نسبت به مسائل، مشکلات و واقعیت های زندگی بی تفاوت باشد. همین فرار از زیر بار مشکلات فردی، عامل عمده برای کشش افراد به طرف مواد مخدّر است.

یک دسته از افرادی که بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدّر قرار می گیرند افراد افسرده هستند. به عقیده برژه افسردگان بیشترین و مهم ترین بخش معتادان را تشکیل می دهند. افراد افسرده ضعف روانی دارند و به نوعی احساس خلأ شخصیتی می کنند. آن ها به تصور خودشان، توان لذت بردن از دنیا را ندارند، همواره احساس ناتوانی و خستگی می کنند و خود را تهی از هرگونه توان و احساس مطلوب می دانند. به عقیده سیدنی کوهن، چنین افرادی ممکن است با مصرف مواد در جستجوی جادویی برآیند که به دردهایشان پایان بخشد و خلأهایی را که در خودشان احساس می کنند رفع و نقص شخصیتشان را برطرف کنند. فشارهای روحی و مشکلات حل نشده باعث بالا رفتن اضطراب و نگرانی های شدید در فرد می گردد. تا زمانی که شخص مشکل خود را حل ننموده است میزان ا ضطراب و تشویش درونی در او بالا می رود. حال وقتی فرد خود نمی تواند مشکلش را حل نماید، بهتر است از افراد متخصص و متبحر در این زمینه کمک گیرد. ولی متاسفانه هنوز مشاوره جایگاه واقعی خود را در زندگی فردی و اجتماعی ما پیدا ننموده است. در نتیجه مشکلات روحی-روانی که در ایتدا به راحتی قابل درمان است، به مرور تبدیل به معضلات عظیمی می گردند که درمان آنها بسیار مشکل و پیچیده خواهد شد

حس کنجکاوی

اکثر مواد مخدر دارای بوی زننده ای هستند و به علت داشتن مواد سمی دارای طعمی نامطلوب می باشند که طبیعتا موجودات از خوردن آن اجتناب می کنند اما چون بشر به اقتضای کنجکاو بودن دارای روحیه ای آزمایش گر و مبتکر است با بی احتیاطی به استفاده از آن رو می آورد که دیگر متوجه طعم و بوی نامطلوب و غیر طبیعی بودن آن نمی شوند و زمانی که به آن وابسته شد با نیروی اراده خود مسلما دچار مشکل خواهد شد.
مصرف کنندگان مواد مخدر گاهی بدون سوء قصد حالات خود را در هنگام استفاده یا بعد از استفاده خود را به دوستان خود بازگو می کنند اطلاعاتی که جوانان و نوجوانان از رسانه های گروهی و خیلی از فیلم ها و بعضی از کتابهایی که در این زمینه تدوین شده است به دست می آورند موجب می شود تا آنان بخاط روحیه کنجکاوی راغب گردند که شخصا آنچه را که شنیده یا دیده اند را آزمایش کنند و بدین ترتیب .می توان گفت یکی از انگیزه های روی آوردن جوانان و نوجوانان به مواد مخدر ” حس کنجکاوی” است لذا دادن اطلاعات در این مورد به تنهایی کافی نیست چه بسا ممکن است همین اطلاعات اثرات سوئی داشته باشد و موجبات میل و کشش فرد به مصرف برای رفع این حس کنجکاوی باشد اما اگر این اطلاعات با یک آموزش خاص طراحی و ارائه شود و افراد را به اثرات و عواقب زیان بار آن آشنا کند در این صورت ضمن ارضای حس کنجکاوی دیگر شاهد رشد روز افزون افراد به این سم کشنده و بلای خانمان سوز نخواهیم بود.

تجربه مواد مخدر مانند اموری در زندگانی ما انسان هاست که با یک بار تجربه بخاطر حس کنجکاوی و آزمایشی تمام پل های پشت سر انسان خراب می شود و دیگر راه بازگشتی ندارد و راه جبران مسدود می شود.

همچنین می توان به این مطلب اذعان داشت افرادی که باورهای مثبت یا خنثی کردن مواد مخدر را دارند به مراتب احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از کسانی است که باورهای منفی دارند افرادی که به نگاه تفریحی و به صورت سرگرمی به این مواد رو می آورند با خیال اینکه این نوع مصرف برای آنها هیچ ضرری نخواهد داشت غافل از اینکه این سخنان فقط تکذیب واقعیت ها و انکار کردن آن است اما اکثریت کسانی که مصرف کننده هستند اظهار داشته اند که ما در آغاز مواد را بصورت سرگرمی و تفریحی استفاده می کردیم اما یکبارگی متوجه شدیم در دام اعتیاد افتاده و اسیر و وابسته آن شدیم و راه نجاتی هم نداریم.

مصرف کنندگان مواد مخدر برای گرفتن تایید رفتار خود از اطرافیان و دوستان خود سعی می کنند آنها را وادار به همراهی با آنان کنند به خصوص گروه همسالان که در شروع به مصرف سیگار رو می آورند که همه چیز از همین جا شروع می شود ، ابتدا سیگار … سپس سیگار همراه حشیش  و … زیرا علاوه بر حس کنجکاوی ،شرایط لازم برای گرایش به اعتیاد به وسیله دوستان فراهم می شود لذا هرچقدر ارتباط فرد با اجتماع ، خانواده کمتر باشد میزان کشش و راغب بودن او به این گروه ها افزایش پیدا می کند .

عده ای با شرکت در مجالس دوستانه زمانی که می بینند دیگران از مواد مخدّر استفاده می کنند حس کنجکاوی در آن ها تحریک شده، به مصرف مواد گرایش پیدا می کنند. این امر منجر به مهیا شدن زمینه اعتیاد در فرد می شود; زیرا ممکن است با اولین مرتبه استفاده در فرد احساس مثبتی ایجاد گردد و باعث تکرار این عمل شود. البته آن ها غافل از این هستند که این نوع لذت ها زودگذر و خانمانسوز می باشند.

دسته ای از افراد نیز برای کنجکاوی و ارزیابی خودشان با تصور اینکه با یکبار مصرف معتاد نمی شوند، و گاهی حتی برای اینکه قدرت خودشان را به دیگران ابراز دارند به مصرف مواد مخدّر تن می دهند. احتمال معتاد شدن این افراد نیز بسیار است.