اگردریک بررسی کلی به حقوقی که اسلام برای اقلیت هادرنظرگرفته است ،توجه کنیم ،به جرات        می توان گفت که”انسانی ترین نوع برخورد با اقلیتها،درنظام حقوقی اسلام یافت می شود،زیرا اسلام بیشترین حقوق وآزادیها رابرای اقلیتهای دینی یا اهل ذمه مقرر فرموده است.”[71] اسلام نه تنها ازخون وجان مال اقلیتها محافظت می کندواجازه کوچکترین تعدی وتجاوز را نمی دهد ، بلکه حتی کمترین آزار به آنها را مجاز نمی داند وارتکاب به آن را ازبزرگترین گناهان به شمار می آورد. وتا آنجا که پیامبر اسلام(ص)می فرمایند”هرکس ذمی را آزار دهد، مرا آزارداده است”[72] همچنین دربسیاری ازمنابع تاریخی رفتارپیامبر با اقوام یهود ونصاری را برادرانه دانسته است ،”روزی پیامبر(ص) درتشییع جنازه یکی ازیهودیان مدینه شرکت کرده بود ،گروهی ازصحابه همراه او ازاینکه پیامبر جنازه فردی یهودی را تشییع کرده ناخشنودی داشتند،پیامبر(ص) اصحاب خودرا مخاطب قراردادوپرسید:آیا این یهودی انسان نبوده است؟یاران اوخاموش شدند”[73] دلیل نگاه کریمانه اسلام به حقوق اقلیتها این است که اسلام با نگاهی جامع وعمیق به تمامی افراد تحت حاکمیت خود نگاه می کند که دارای حقوقی هستند وباید این حقوق رعایت شودوآنجا که امیرالمومنین علی(ع) می فرمایند:”محترم بودن حق مسلمان مشخص است ولی حق غیرمسلمان هم ازاین جهت دراسلام احترام وارزش دارد که درانسانیت با مسلمانان مشترک است”[74]  بنابراین براساس نگرش مترقی اسلام ،برخورداری ازعدالت وبهره برداری ازحیات انسانی ،حق همه افرادی است که درسایه حکومت اسلامی زندگی می کنند ،چه مسلمان باشند یا غیرمسلمان .واینکه “هیچ کس مجازنیست مانع تحقق حق کسی بشود،وهیچ کس ماذون نیست خودرابردیگری ترجیح دهد ودراستفاده ازمواهب الهی انحصارطلب باشد وهمگان موظفند انسان گرفتارطبیعی ووامانده رانسبت به اصل کمال ونصاب لازم آن کمک کند،گرچه نسبت به مراحل برترازآن الزامی درکارنیست”[75] بخش چهارم: حقوق غیرمسلمانان درجامعه اسلامی مسئله تعیین حقوق ووظایف بیگانگان ، ازموضوعات حقوق بین الملل خصوصی است که ازدیرباز مورد بحث بوده است،درگذشته های دور برای بیگانگان حقوق روشن وفراوانی وجود نداشت،امادر نظام حقوقی اسلام ازهمان آغاز وازچهارده قرن پیش بیشترین وبهترین حقوق ازطرف دولت اسلامی برای بیگانگانی که به شکل قانونی درقلمرو دولت اسلامی زندگی می کنند پیش بینی شده است.به عبارت دیگر “درآن زمان که دولتها اعم از دولتهای دینی و غیردینی برای بیگانگان کمترین حقی جزء از سرضرورت واجبارقائل نبودند،نظام حقوقی اسلام به نیکوترین صورت ،تمام آنچه را که امروز تحت عنوان حداقل حقوق انسانی برای بیگانگان معروف شده است برای آنها به رسمیت شناخت . ازجان،مال،منزل ومسکن آنان حمایت کرد وحق اشتغال به هرگونه حرفه وصنعت وتجارت مشروع رابرای آنان به رسمیت شناخت”[76] هرانسان مسلمانی مکلف است درقبال غیرمسلمانان مخصوصاً اقلیتهای مذهبی اهل ذمه،رفتاری بشردوستانه وانسانی داشته باشد. دراین زمینه قرآن کریم می فرمایند”ای مسلمانان دربرخوردبا اهل کتاب گفتگو ومجادله نکنید مگربه نیکوترین روش و…”[77]   ، ازجمله اصولی که مسلمانان باید درمورد اقلیتهای مذهبی اهل ذمه رعایت کنند اصل دوستی، برابری ، عدالت و رعایت حقوق وآزادیهای انسانی می باشد. احادیث واخبار متعددی از پیامبر(ص) وائمه معصومین(ع) درخصوص حقوق اقلیتها نقل شده است.دراین زمینه حدیثی ازپیامبر(ص) نقل شده است که می فرمایند:”کسی که به ذمی ظلم کند ویا تکلیفی فوق طاقت برایش معین نماید من دشمن اوخواهم بود”[78]   همچنین داستانهای مختلفی دراین زمینه وجود دارد که رفتار خوب پیامبر با اهل کتاب رانشان می دهد،”وقتی پیامبر (ص)درتشییع جنازه یکی ازیهودیان مدینه شرکت کرده بود گروهی ازصحابه هم به دنبال او بودندو از اینکه پیامبر ازجنازه یهودی تشییع کرده ناخشنودی خودرا ابراز می داشتند،پیامبر (ص)اصحاب خودرا مخاطب قرارداده پرسید:آیا این یهودی انسان نبوده است؟یاران اوخاموش شدند”[79] به نظرمی رسد رسول گرامی اسلام (ص) باطرح این پرسش بحث برابری انسانها را مطرح ساخته است. همچنین مولای متقیان حضرت علی(ع) درفرمانی ، به مالک اشتر ،فرمودند:”هان ای مالک ،دلت را جایگاه رحمت به ملت قرارده،با آنان محبت وعطوفت فراوان داشته باش .برای آنان چون حیوان      درنده ای که جان ومال آنان را تباه کنی مباش(زیرا)آنان یکی ازدودسته اندیا برادر دینی تواند و یا انسانی همانند وبرابر تو”[80]  همچنین دراعلامیه جهانی حقوق بشراسلام که توسط کنفرانس اسلامی تدوین وتصویب شده است دربرخی ازمواد آن به حقوق اقلیتها اشاره شده است که درماده 9 آن اشاره شده است:هرانسانی حق دارد درامنیت جانی ودینی وخانواده ای وناموسی زندگی کند”[81]  همانطورکه گفته شد اقلیت های مذهبی می توانند درشرایطی درجامعه اسلامی زندگی کنند. 1-بخشی ازحقوق اقلیتها : بایدبه این مسئله اشاره کرد که حقوق اقلیتها دراسلام بسیار وسیع وگسترده است که در این مجال به چند مورد آن اشاره می شود: 1-1)حق آزادی عقیده: یکی ازحقوقی که اسلام برای اقلیتها درنظرگرفته است حق آزادی عقیده است که براساس آن اقلیتها مجازند آن گونه که درشریعت خود واجب می دانند،عبادت کنند وبه عقیده خود پایبند بوده واجبار وفشاری درارتباط با ترک عقیده وپذیرش عقیده اسلام نداشته باشند.پیامبر اسلام (ص) به اقلیتها اجازه کامل دادند که براساس شریعت خود عمل کنند ودر این مورد حادثه تاریخی ذیل رخ داده است که “گروهی ازنصارای نجران به مسجد پیامبر درآمدند وبه سوی شرق نمازگزاردند وپیامبر فرمودند که آنان را آزاد بگذارید،آنان حق دارند طبق شریعت خودرفتارکنند گرچه آن عمل ازدیدگاه اسلام حرام باشد و احدی ازمسلمانان حق اعتراض ندارند،مگراینکه به آن عمل حرام تجاهر کنند”[82] درخصوص آزادی عقیده ازنظر اسلام یکی ازنویسندگان می گوید:”هرفردی آزاد است هرگونه اعتقاد مذهبی را که بدان مایل است،داشته باشد وهیچ کس حق تعرض به او را ندارد،زیرا بسیاری از اندیشمندان معتقدند که معتقدات مذهبی جنبه شخصی دارد ولذا نباید حقوق افراد دراین زمینه تضییع شود”[83] به هرتقدیر درجایی ازتاریخ اشاره نشده است که رسول خدا(ص) اهل کتابی را به علت اینکه اسلام نیاورده است،کشته ویا شکنجه کرده ویا او را به زندان انداخته ویا او را از دین وآداب و رسومش بازداشته باشد.