تفکیک پسماند های بیمارستانی

 یکی از اهداف مهم طرح تفکیک پسماند­­­­­های بیمارستانی تامین سلامت کارکنان شاغل در بیمارستان می­باشد. به طور کلی، پسماند بیمارستانی از پسماندهای عمومی در نقطه مبدا توسط ژنراتورها در ظروف مشخص شده، بسته به نوع پسماند تفکیک می­شوند. برای مهار هزینه ها، کارکنان مرکز باید به طور خاص جدا­­سازی پسماند­­های بیمارستانی را آموزش ببینند. لذا تفکیک باید در منبع انجام شود(Tsakona & Anagnostopoulou, 2006).

به طور کلی در بیشتر کشورهای پیشرفته، پسماندهای بیمارستانی پیش از دفع، تفکیک می­شوند، به طوری که هم اکنون در این کشورها فقط 15 درصد پسماندهای بیمارستانی، خطرناک هستند اما درکشور ما به سبب تفکیک نشدن صحیح و اصولی پسماندها، حدود 70 درصد پسماندهای خروجی مراکز درمانی خطرناک هستند. درصورت رعایت قوانین و آیین نامه ها و توجه به جداسازی و تفکیک پسماندهای بیمارستانی، تنها 20 درصد از کل پسماندها، خطرناک خواهند بود. نوع بیمارستان در میزان پسماند تولیدی آن بسیار مؤثر می باشد به طوری که در بیمارستان های آموزشی این مقدار تقریباً  1.5برابر بیمارستان های عمومی می باشد(موسوی، 1384).

لذا اگر تفکیک پسماند به درستی انجام پذیرد در بدترین شرایط تنها 5% از پسماندهای بهداشتی درمانی باید از بین برود. بقیه مواد سیر عادی زنجیر بازیافت یا تبدیل به مواد دیگر را طی خواهد کرد(خرا شادی، 1386).

لازم به ذکر است پسماند های نوک تیز و برنده صرف نظر از اینکه آلودگی داشته یا نداشته باشد در جعبه یا محفظه مقاوم  مخصوص جمع آوری گردد. ظروف جمع آوری این اجسام باید ضد سوراخ شدن بوده و در پوش مناسب داشته باشد و جنس این ظروف به قدری سخت و نشت ناپذیر باشد که نه فقط اجسام برنده و نوک تیز بلکه هر گونه بقایای آبگونه های موجود در سرنگ ها را در خود نگه دارد. لازم است به‌ منظور پیشگیری از جراحات ناشی از وسایل تیز و برنده ظروف جمع‌ آوری ایمن به تعداد کافی و با ابعاد گوناگون در دسترس ارائه دهنده خدمت در کلیه واحدهای ذیربط قرار داشته باشد. کلیه سر سوزن­ها از سرنگ­های مصرف شده(به خصوص در موارد شیمی در مانی) جدا نشود و بصورت توام جمع آوری گردد. استفاده از برچسب هشداردهنده بر روی ظروف جمع‌ آوری با مضمون « احتمال آلودگی با اشیاء تیز و برنده عفونی »‌ به ‌منظور جلب توجه کارکنان بهداشتی درمانی الزامی است)جدول شماره1-2). این درحالی است که پسماندهای پرتوزا و رادیو اکتیو، برابر ضوابطی که به اتفاق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وسازمان انرژی اتمی تهیه واعلام خواهد شد، زیر نظر مسئول فیزیک بهداشت مدیریت خواهد شد. پسماند های معمولی یا شبه خانگی بایستی در کیسه پسماند مقاوم مشکی رنگ جمع آوری ودر مخزن آبی رنگ قابل شستشو و ضد عفونی نگهداری شود(WHO, 2002).  در واقع به منظور پیشگیری از سرریز شدن وسایل دفعی، درصورتی که حداکثر سه چهارم حجم ظروف مزبور پرشده باشد ضروری است درب ظروف به نحو مناسبی بسته شده و دفع شوند. ماده سازنده ظروف و کیسه‌ پلاستیکی نباید از پلاستیک‌‌های قابل احتراق و غیرهالوژنه باشد،کیسه‌های پلاستیکی نباید با منگنه بسته شوند،کیسه‌های حاوی ابزار پزشکی نوک تیز باید به رنگ زرد و برچسب گذاری شده باشد، جمع‌ آوری پسماند‌ها باید روزانه صورت گرفته و به مراکز انبار منتقل شوند، هیچ کیسه‌ای نباید بدون برچسب گذاری انتقال یابد، بلافاصله باید کیسه‌های جدیدی در محل سطل پسماند قرار داده شود.همچنین هیچ کیسه محتوی پسماند نباید بدون داشتن برچسب وتعیین نوع محتوای کیسه از محل تولید خارج شود. برچسب باید دارای مشخصاتی از قبیل(تاریخ تولید، نام بخش، نوع پسماند و غیرباشد…زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ,1386).

نگهداری موقت پسماند های بیمارستانی

جایگاه ذخیره سازی موقت پسماند مکانی مناسب جهت نگهداری پسماند ها در داخل بیمارستان در فضایی جداگانه متناسب با مقدار و تناوب جمع آوری آن ها باید تعیین گردد، همچنین محل ذخیره ونگهداری موقت باید باتوجه به مقدار پسماند جمع‌ آوری شده، دوره زمانی جمع‌ آوری، اندازه ساختمان و اتاق‌ها طراحی شود(Williams, 2005). محل ذخیره سازی به سه قسمت مجزا، محل ذخیره زائدات عفونی، محل ذخیره زائدات تیز و برنده و محل ذخیره زائدات دارویی و شیمیایی  خطرناک تقسیم شوند. شایان ذکر است که پسماند‌های سیتوتوکسیک باید جدا از سایر پسماند‌های بیمارستانی و در یک محل ایمن و مطمئن ذخیره شوند و پسماند‌های رادیواکتیو نیز در ظروف دارای پوشش سربی نگهداری شده و جزییات مربوط به آنها روی ظروف برچسب زده شوند. در مواردی که درمحل موقت نگهداری، سردخانه وجود داشته باشد، مدت انباشتن پسماندها(یعنی فاصله بین تولید و تصفیه یا دفع نهایی آن) درمنا طق معتدل 72 ساعت در زمستان و 48 ساعت در تابستان، درمناطق گرم 48 ساعت در زمستان و 24 ساعت در تابستان نباید بیشتر شود(وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ,1386 ).

لازم به ذکر است محل نگهداری موقت پسماند باید شرایط زیر را دارا باشد:

P  دارای کف نشت نا پذیر ومحکم دارای امکانات تخلیه وزهکشی خوب باشد ونظافت وگندزدایی آن به آسانی و بصورت مستمر انجام گردد همچنین سیستم آب گرم و سرد برای تمیز کردن محل داشته باشد و به‌ آسانی در دسترس کارکنان شاغل در کارهای مربوط به پسماند ها بوده وارتباط مناسب با ب خش ها داشته باشد .

Pامکان قفل کردن ورودی آن به منظور جلوگیری از دستیابی اشخاص غیر مجاز فراهم باشد و وسیله نقلیه گرد آوری پسماندها به راحتی به محل ذخیره دسترسی داشته باشد .

P در مقابل تابش آفتاب دسترسی جانوران، حشرات و پرندگان حفاظت داشته باشد و حداقل دارای تهویه باشد.

P نباید درجایی نزدیک به انبار مواد غذائی تازه یا محل آشپزخانه باشد.

P تجهیزات تمیز کاری ، لباس حفاظتی ، کیسه پسماند وظروف گرد آوری پسماند فراهم شود و نزدیک به منطقه ذخیره که با دسترسی آسان موجود باشد.

P جهت نگهداری انواع پسماند بیمارستانی قسمت بندی وعلامت گذاری شود.

P تحت نظارت بهداشتی وایمنی کافی قرار داشته باشد.

P محل مورد نظر باید محصور، مسقف وبه وسیله علامت یا تابلوی مخصوص هشدار دهنده مشخص شده باشد(وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ,1386).

1-8-3  بازیافت و دفع  پسماند های بیمارستانی

در ایران با توجه به کیفیت پسماند های شهری که بهره وری بازیافت و کودسازی در آنها زیاد است و نیز با عنایت به وجود زمین های بایر و فراوانی که در اطراف شهرها تناسب خاصی برای دفن بهداشتی پسماند دارند، سرمایه گذاری در جهت احداث کارخانه های زباله سوز، توصیه نمی شود اما از آنجا که آلودگی بیولوژیکی و عفونی پسماند های بیمارستانی معمولاً بیش از انواع دیگر پسماند است  کارشناسان بهترین روش را برای دفع پسماند  های مراکز درمانی را سوزاندن در کوره های پسماند سوز ،توصیه کرده اند. محاسن و معایب سوزاندن پسماند با دستگاه های زباله سوز به شرح زیر خلاصه می شود(عمرانی،1377) :

• محاسن :

P این روش موثرترین روش دفع پسماند است که در مقایسه با سایر روش های دفع به زمین کمتری نیاز دارد.

P خاکستر باقیمانده به علت عاری بودن از مواد آلی و باکتری ها از نظر بهداشتی مخاطره آمیز نبوده و قابل دفن است.

Pآب و هوا و تغییرات جوی تقریباً تاثیر مهمی دراین روش ندارد.

P  سوزاندن پسماند در دستگاه های زباله سوز منافع جنبی نظیر استفاده از حرارت ایجاد شده برای گرم کردن بویلرها و در نتیجه تولید انرژی بهره دارد .

• معایب:
• این روش در مقایسه با سایر روش ها به سرمایه گذاری و هزینه اولیه بیشتری نیاز دارد.
• این روش ایجاد بو،دود وآلودگی هوا می نماید که عموماً مورد اعتراض مردم است.
• به پرسنل کارآزموده و افراد مجرب برای بهره برداری و نگهداری از دستگاه های زباله سوز نیاز است.
• هزینه نگهداری و تعمیرات در این روش بیش از سایر روش های پسماند است.
• این روش برای دفع مواد زاید خطرناک نظیر مواد رادیواکتیو و مواد قابل انفجار روش مناسبی نیست.

بازیافت و دفع  پسماند های بیمارستانی

در ایران با توجه به کیفیت پسماند های شهری که بهره وری بازیافت و کودسازی در آنها زیاد است و نیز با عنایت به وجود زمین های بایر و فراوانی که در اطراف شهرها تناسب خاصی برای دفن بهداشتی پسماند دارند، سرمایه گذاری در جهت احداث کارخانه های زباله سوز، توصیه نمی شود اما از آنجا که آلودگی بیولوژیکی و عفونی پسماند های بیمارستانی معمولاً بیش از انواع دیگر پسماند است  کارشناسان بهترین روش را برای دفع پسماند  های مراکز درمانی را سوزاندن در کوره های پسماند سوز ،توصیه کرده اند. محاسن و معایب سوزاندن پسماند با دستگاه های زباله سوز به شرح زیر خلاصه می شود(عمرانی،1377) :

• محاسن :

P این روش موثرترین روش دفع پسماند است که در مقایسه با سایر روش های دفع به زمین کمتری نیاز دارد.

P خاکستر باقیمانده به علت عاری بودن از مواد آلی و باکتری ها از نظر بهداشتی مخاطره آمیز نبوده و قابل دفن است.

Pآب و هوا و تغییرات جوی تقریباً تاثیر مهمی دراین روش ندارد.

P  سوزاندن پسماند در دستگاه های زباله سوز منافع جنبی نظیر استفاده از حرارت ایجاد شده برای گرم کردن بویلرها و در نتیجه تولید انرژی بهره دارد .

• معایب:
• این روش در مقایسه با سایر روش ها به سرمایه گذاری و هزینه اولیه بیشتری نیاز دارد.
• این روش ایجاد بو،دود وآلودگی هوا می نماید که عموماً مورد اعتراض مردم است.
• به پرسنل کارآزموده و افراد مجرب برای بهره برداری و نگهداری از دستگاه های زباله سوز نیاز است.
• هزینه نگهداری و تعمیرات در این روش بیش از سایر روش های پسماند است.
• این روش برای دفع مواد زاید خطرناک نظیر مواد رادیواکتیو و مواد قابل انفجار روش مناسبی نیست.

قابل ذکر است که در حال حاضر بازیافت از پسماند های بیمارستانی و مراکز بهداشتی به علت اختلاط آلودگی با مواد قابل بازیافت  ممنوع می باشد.

جدول 1-3 : روش های دفع انواع پسماندهای بیمارستانی(.(WHO, 1999

حمل و نقل  پسماند ها در داخل و خارج از سایت درمانی

حمل و نقل پسماند در داخل بیمارستان توسط ظروف چرخ‌دار یا کانتینرهایی که برای هیچ کار دیگری استفاده نمی‌شوند، در محدوده بیمارستان استفاده می شوند. این وسایل باید به آسانی بارگیری و تخلیه شوند و لبه‌های تیز و برنده نداشته باشند تا هنگام بارگیری و تخلیه باعث پاره شدن کیسه‌ها نشده و به آسانی قابل تمیز کردن بوده و روزانه گندزدایی شوند(WHO, 2001).

شایان ذکراست در کالیفرنیا،مواد زائد بیمارستانی به سه طریق جمع‌ آوری‌ می‌شوند:

1- استفاده از چرخ‌های دستی: این روش حمل از نوع افقی‌ است. اگر کیسه‌ها پاره شده و یا ظروف سوراخ شوند، احتمال‌ تماس بیماران، کارکنان و یا عیادت‌کنندگان با عوامل عفونی‌ وجود دارد، همچنین استفاده از چرخ‌های اتوماتیک بدون استفاده از پرسنل مناسب ‌تر است.

2-استفاده از شوت‌های پسماند: در این روش  انتقال مواد به صورت ثقلی‌ می باشد و حمل و نقل در مسیر خاصی انجام می‌شود و امکان آلودگی راهروها و سالن‌ها وجود ندارد. از معایب‌ این روش، امکان باز شدن کیسه ‌ها و یا گیر کردن در مسیر و شکسته شدن ظروف است.

3- استفاده از لوله‌های پنوماتیک: این روش برای حمل و نقل‌ مواد زائد پزشکی در مراکز پزشکی بزرگ بسیار مناسب است که از جریان هوا استفاده می‌شود. طول مدت انتقال مواد کوتاه است و این روش در کالیفرنیا کاربرد وسیعی دارد(Cheremisinoff and shah, 1990).

این درحالی است که در ایران طبق بررسی های به عمل آمده تقریبا 57%  از ترولی چرخ دار و 47% از ترولی وبین  استفاده می کنند(عراقی زاده ،1382).

لازم به ذکر است برای حمل و نقل پسماند بیمارستانی در خارج از بیمارستان پسماند‌ها ابتدا در پوشش مناسب قرار می گیرند که قابل سوراخ شدن نبوده و در برابر مواد شیمیایی، ارتعاش و تغییر درجه حرارت و رطوبت یا تغییر فشارمقاوم باشند و براساس مقررات ملی برچسب زده شده و توسط ماشین آلات مناسبی که به همین منظور طراحی شده حمل می شوند. مسیرهای حمل پسماند بیمارستانی باید کوتاه‌ترین و ایمن‌ترین مسیرهای ممکن باشند و درصورت نیاز ایستگاه‌های انتقال مناسب و منطبق با اسلوب مهندسی و بهداشتی برای حمل مواد در مسیر طراحی شوند(وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ,1386 ).

بر اساس بررسی های انجام شده علیرغم تفکیک پسماند ها توسط بیمارستان، حمل آن در یک خودرو و به صورت مخلوط انجام می­گیرد که این روش از نامناسب­ترین روش­ها جهت حمل پسماند به خارج از بیمارستان می­باشد. اصولاً برای حمل و نقل باید ماشین­های خاصی در نظر گرفته شوند و استفاده از ماشین­های روباز برای حمل مخاطرات جدی برای بهداشت عمومی و محیط زیست به ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺩﺍﺭﺩ. ﻣﺎشینﻫﺎﻱ ﺯﺑﺎﻟﻪﮐﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻮﺭﻱﻃﺮﺍﺣﻲﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻧﺸﺖ شیرابه ﺯﺑﺎﻟﻪ ﻭ ﺭﻳﺨﺘﻦ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﻠﻮگیری کنند(وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ,1386 ). لذا یکی از مهمترین مراحل در مدیریت سیستماتیک زائدات مراکز بهداشتی و درمانی، تنظیم اجرای یک برنامه ثابت و مستمر برای برداشت مخازن و جمع آوری زائدات تولیدی در داخل و حمل آن به خارج می باشد .(WHO, 2001)

18)گاری‌های مخصوص حمل زباله که برای کاردیگراستفاده نمی‌شود.

19)گاری‌های مخصوص مجهزبه طبقات جهت حمل محلفه ولباس بیماران است.

بررسی پسماندهای بیمارستانی (موردمطالعه : بیمارستان شهدای تجریش تهران)

نگهداری سوابق مدیریتی پسماند

سوابق مدیریتی پسماند نشان دهنده سندی است  که برای تصمیم گیری آگاهانه  در مدیریت پسماند برای برنامه های آتی می باشد که با الزامات زیست محیطی و سلامت عمومی منطبق است. بر این اساس، سوابق برخی از اطلاعات مهمی است که برای ارزیابی هزینه های مکر، کمیت و کیفیت پسماند های تولید شده، هزینه های مرتبط با انسان، هزینه های مرتبط با درمان ضایعات و روش دفع، خطرات مرتبط با تولید پسماند وارزیابی شکست، مشکل و موانع در مدیریت مواد زائد می­باشند .(Wayne, 1996)

1-8-6 آموزش ادواری کارکنان به منظور روزآمد کردن دانش آن ها

آموزش و آگاهی پرسنل در خصوص نحوه مواجهه با زائدات بیمارستانی جهت حفاظت آنها در مقابل تهدیدات احتمالی ناشی از زائدات ضروری می باشد. به همین علت افراد مسئول در بخش مدیریت زائدات بیمارستانی به ویژه مدیر بیمارستان باید آموزش طرح مدیریت پسماند های پزشکی را برای کارکنان مدنظر قرار دهد. آموزش باید شامل موارد ذیل باشد :(Wayne, 1996)

• توضیح و شرح کاملی از طرح مدیریت پسماند های بیمارستانی
• واگذاری نقش ها و مسئولیت ها به پرسنل
• آگاهی درباره خطرات موجود در مدیریت پسماند های بیمارستانی
• استفاده مناسب از تجهیزات حفاظتی شخصی
• اجرای سیستم مدیریت مواد زائد (شناسایی پسماند، تفکیک، برچسب زدن، حمل و نقل، درمان و دفع)
• آیین نامه ها و عواقب ناشی از عدم به پیروی

آموزش باید به دنبال توسعه و اجرای طرح مدیریت انجام شده و زمانی که کارکنان جدید استخدام می­شوند، درصورت  تغییر شیوه ­های مدیریت ، دوره­ای برای آگاهی  برگزار شود. لذا با بهره گرفتن از افراد آموزش دیده و متخصص در زمینه ­های مختلف  می­توان در بالا بردن کیفیت خدمات و بهره ­برداری صحیح از بیمارستان گام های موثری برداشت. در حال حاضر عفونت­های بیمارستانی یکی از دلایل عمده مرگ و میر بیماران بستری می­باشد که به طور مستقیم و غیر مستقیم سبب افزایش چشمگیر هزینه­ های بیمارستانی و ایجاد مخاطرات بهداشتی می­گردد (Wayne, 1996).

شایان ذکر است که افراد مسئول جمع آوری پسماند باید پوششی مطابق (شکل1-5 ) داشته باشند که یکی از راه­های پیشگیری حوادث و بیماری های شغلی استفاده کارگران از وسایل حفاظت فردی مثل لباس کار، پیش بند، کلاه ایمنی، عینک حفاظتی، گوش حفاظتی، دستکش­های حفاظتی، ماسک­های حفاظتی، کفش حفاظتی می­باشد که می­بایست با توجه به شغل کارگر و نیاز او به یک یا چند نوع وسیله حفاظتی انفرادی از طرف کارفرما تهیه و در اختیارشان قرار داده شود .(WHO, 1999)

1 (Personal Protective Equipment (PPE)