2-1-2 اهمیت و ضرورت سرمایه اجتماعی شاید در زمان های گذشته سرمایه ی اجتماعی به عنوان شایستگی ضروری برای سازمان ها محسوب نمی شود ، اما امروزه ،  تغییرات فراگیر نیازهای رو به رشد برای اطلاعات و آموزش ، نیازهای ضروری برای نوآوری و خلاقیت ، پیشرفت مداوم ، تغییر به سوی طراحی سازمانی مسطح و منعطف و ارتباط تنگاتنگ بین سازمان و شبکه های مشتریان یا ارباب رجوعان ، تامین کنندگان و رقبا ایجاب می کند که رهبران سازمان سرمایه اجتماعی را به عنوان یک شایستگی مشخص تلقی کنند ( فقیهی و فیضی ؛1384 : 14 ). بسیاری از اندیشمندان اجتماعی در تبیین سرمایه اجتماعی با بر شمردن عناصر تشکیل دهنده آن ، آن را به عنوان موتور حرکت جامعه برای طی مراحل رشد و تعالی دانسته و معتقدند جامعه ای توان گام نهادن در پویش توسعه را دارد که بتواند بر میزان این انباشت سرمایه اثر گذاشته و موجودی سرمایه اجتماعی را تقویت کند (جهانگیری و شکری زاده ؛ 1389 :  108 ). اهمیت سرمایه اجتماعی از آنجا آشکار می گردد که سرمایه اجتماعی به عنوان سرمایه با ارزش در کنار سرمایه انسانی و مالی در سازمان مورد بررسی قرار گرفته و اثربخشی سایر سرمایه ها در سایه سرمایه اجتماعی خود می توانند درک بهتری از الگوی تعاملات بین فردی و گروهی داشته باشند و با بهره گرفتن از سرمایه اجتماعی می توانند سیستم های سازمانی خود را بهتر هدایت کنند. وجود میزان قابل قبولی از سرمایه اجتماعی موجب تسهیل کنش های اجتماعی می شود ، به طوری که در مواقع بحرانی می توان برای حل مشکلات از سرمایه اجتماعی به عنوان اصلی ترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرآیند های موجود سود برد ( امامقلی ؛ 1390 : 60 – 59 ). سرمایه اجتماعی در سازمان ها به مفهوم  ارتباط و پیوند میان اعضای یک شبکه اشاره دارد و به عنوان یک منبع با ارزش که با ایجاد هنجارها و اعتماد متقابل به اهداف اعضا منجر می شود. سرمایه اجتماعی می تواند  راه را برای رسیدن به موفقیت هموار می سازد و با  ایجاد و ترویج آن دستیابی به پیشرفت حرفه ای و موفقیت سازمانی تسهیل می گردد ( ;  2013 :  431  Nopasand Asil ; Azadehdel ; Rastgar ; Kiadei) . بانک جهانی نیز نشان داده است که این پدیده تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد (هاشمی و نوروزی ؛  1388:  422  ).  بـه کمـک سرمایه های اجتماعی، هنجارها سنجش می شـوند، ناهنجاری ها شناخته می شوند و سیاستها  برای  استفـاده از هنجـارهـا و دوری از ناهنجاری هـا تبیین می شوند و در نهایت مسیر توسعه هموار می شود. بنابر این آنچه مسلم است دستیابی به توسعه بدون در اختیار داشتن سرمایه اجتناب ناپذیر است و امروزه بر خلاف گذشته، سرمایه محدود به سرمایه مادی نیست . بلکه امروزه سرمایه جنبه های مختلفی دارد و کشورها برای توسعه نیازمند تمام جنبه های سرمایه هستند. در گذشته نه چندان دور ، باور عمومی و اعتقاد عمومی بر این بوده است که بـا بهره گیری از سرمایه های انسانی، مادی و اقتصادی، راه توسعه و پیشرفت هموار و میسر می شوند . اما امروزه در کنار سرمایه های فوق به سرمایه اجتماعی که نقش مهم و فراتر از سرمایه های انسانی، مادی و اقتصادی دارد، توجه زیادی می شود. چرا که سرمایه اجتماعی عامل ایجاد انسجام، تعادل و تعامل در استفاده از سایر سرمایه ها می شود. به همین جهت اعتقاد بر این است که سرمایه اجتماعی، منبع کنش های جمعی است و عامل پیوند دهنده و موجب استفاده بهینه و حداکثری از منابع فیزیکی و انسانی در جهت رشد و تعالی جوامع خواهد شد (رضوانی ؛ 1388:  595)  و  در  آخر باید گفت توجه به سرمایه اجتماعی برای  اینکه  افراد بتوانند به درک مشخصی از یکدیگر و اعتماد  برسند تا بتوانند موثرتر  و  کارآمد تر در  کنار  یکدیگر  کار کنند  مهم  بوده ( ; 2012 :  227 Wahyu Ariani )  و سازمان ها تا زمانی که برای بقا تلاش می کنند و خود را نیازمند حضور در عرصه ملی  و جهانی می دانند ، باید اصل بهبود توسعه را سر لوحه فعالیت خود قرار دهند . این اصل حاصل نمی شود ، مگر این که زمینه دستیابی به ارتقاء سرمایه اجتماعی امکان پذیر است (احمدی  و فیض آبادی ؛  1390 :   37 ). 2-1-3 مدل های سرمایه اجتماعی به دلیل وجود رویکردهای مختلف در تحقیقات سرمایه اجتماعی و همچنین ماهیت چند بعدی این مفهوم ، در ادبیات سرمایه اجتماعی مدلهای مختلفی از سرمایه اجتماعی به چشم می خورد ، در این قسمت برخی از مدل های سرمایه اجتماعی ارائه می شود.

• سرمایه اجتماعی مدل گروه مطالعاتی کندی[24] در دانشگاه هاروارد ، این گروه مطالعاتی ابعاد زیر را برای سرمایه اجتماعی در نظر می گیرند: اعتماد، مشارکت سیاسی، مشارکت و رهبری مدنی، پیوندهای اجتماعی غیررسمی  ، بخشش و روحیه داوطلبی  ، مشارکت مذهبی   ، عدالت در مشارکت مدنی.
• سرمایه اجتماعی سازمانی مدل ویلانووا و جوسا : [25] ویلانووا و جوسا ( 2003 ) سرمایه اجتماعی را پدیده ای مدیریتی در نظر گرفته که شامل هفت مولفه: اعتماد (هنجار ها) ارزشهای مشترک ، روابط، همکاری ، تعهد متقابل ، فهم متقابل و شبکه ها می باشد (میرکمالی و جعفری ؛ 1391:  26 ) .
• مدل سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال[26]  :  ناهاپیت و گوشال ( 1998) با رویکرد سازمانی سه بعد را برای سرمایه اجتماعی درون سازمانی در نظر می گیرند که عبارتند از:  بعد ساختاری، بعد رابطه ای و بعد شناختی .

الف) بعد ساختاری  : این اصطلاح توصیف کننده پیکربندی یا وضعیت غیر شخصی اتصالات و پیوندها بین افراد  یا واحد هاست . از مهم ترین جنبه های این بعد می توان به حضور یا عدم حضور پیوند های شبکه ای بین اعضاء    پیکربندی  شبکه ای  و  یا  ریخت شناسی  اشاره  کرد  : 250 )  ;1998  Ghoshal  &   Nahapiet (. ب) بعد رابطه ای :  عنصر رابطه‌ای سرمایه اجتماعی توصیف کننده نوعی روابط شخصی است که  افراد با یکدیگر به خاطر سابقه تعاملات‌شان برقرار می‌کنند. این مفهوم بر روابط ویژه‌ای، مثل احترام و دوستی که افراد دارند و بر رفتارشان تاثیر می‌گذارد، تمرکز می‌کند. از شاخص‌های این بعد می‌توان اعتماد و صداقت، هنجارها، تعهدات و انتظارات و احساس هویت را نام برد ( حسین پور ؛ آذر ؛  1390 :  25 ) . برخلاف بعد ساختاری که بر کمیت روابط تاکید می کند ، این بعد بر ماهیت و کیفیت روابط (همانند اعتماد، صمیمیت و غیره) در   سازمان تمرکز دارد 506) Bolino et al. ;  2002 :  ). ج) بعد شناختی : عنصر شناختی سرمایه اجتماعی اشاره به منابعی دارد که فراهم‌کننده‌ی مظاهر، تعبیرها و سیستم‌های معانی مشترک در میان گروه‌ها است. ( حسین پور و آذر؛1390 : 25 ). به عبارت دیگر ، بعد شناختی به عنوان منابع فراهم کننده آرمان مشترک( Watson & Papamarcos ;  2002 : 543) . با حدی که کارمندان در درون یک شبکه اجتماعی چشم انداز و فهم مشترک را تسهیم می کنند، سرو کاردارد.  بنابراین، همانند بعد رابطه ای، بعد شناختی سرمایه اجتماعی نیز با ماهیت ارتباطات بین افراد در سازمان سروکار دارد. اما برخلاف بعد رابطه  ای این بعد بر این موضوع تمرکز دارد که آیا این کمیت و کیفیت روابط دارای مؤلفه شناختی برای اعضا است یا خیر 506) et al. ; 2002 : Bolino ). به اعتقاد ناهاپیت و گوشال اگر چه برای تحلیل سرمایه اجتماعی این سه بعد را از هم تفکیک می کنیم، اما بسیاری از این ویژگی ها به هم وابسته اند.  مثلاً، بعد شناختی سرمایه اجتماعی از طریق ابعاد رابطه ای و ساختاری  تقویت شده و آنها را نیز تقویت می نماید (Leana &  Pil ; 2006 :  355) .

• مدل اسکات (: ( SCAT در خصوص سرمایه  اجتماعی درسطح سازمان : این نظریه برای اولین بار در سال 1998 توسط بین و یکس [27] ارائه و سپس توسط محققان دیگر ، از جمله کریشنا و شرادر  [28]در سال 1998 توسعه داده شده است. این نظریه سعی در تصویر ابعاد و ترکیب سرمایه اجتماعی  در سطح سازمان دارد. در این مدل ، سرمایه اجتماعی به دو سطح کلان وخرد تقسیم شده است ، سطح کلان اشاره به محیطی داردکه سازمان در آن فعالیت دارد که شامل قوانین، چارچوب حقوقی، نوع حکومت و نظام سیاسی ، میزان عدم تمرکز ومیزان مشارکت سیاسی افراد در خط مشی های کلان است. سرمایه اجتماعی در سطح خرد به دو بعد شناختی وساختاری تقسیم شده است. بعد شناختی به بخش نامحسوس سرمایه ای اجتماعی مانند ارزشها، عقاید، نگرشها ، رفتار و هنجارهای اجتماعی می پردازد. این ارزشها شرایطی را در سازمان به وجود می آورند که افراد با یکدیگر همکاری نمایند.  بعد ساختاری سرمایه اجتماعی در برگیرنده  ساختارها و شبکه هایی است که حاوی فرایندهای تصمیم گیری جمعی و رهبران پاسخگو می باشد (اصفهانی ؛ انصاری ؛ شائمی برزکی ؛  آقا حسینی؛ 1390:  112).

شکل 2-1 ) مدل اسکات( (SCAT (اصفهانی و همکاران  ؛ 1390:   113 ) 2-1-4 عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی از آن جا که سرمایه اجتماعی نقش مهمی در توسعه اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی در کشور دارد از این رو شناسایی عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی اهمیت بسزایی دارد (وحیدا ؛ کلانتری؛ فاتحی ؛  1382:  68) . 2-1-4-1 تاثیر دولت بر سرمایه اجتماعی سرمایه اجتماعی در یک جامعه به شدت متاثر از عملکرد دستگاه های دولتی است مهمترین عوامل عملکردی دستگاه های دولتی که می توانند بر سرمایه اجتماعی اثر بگذارند در شکل شماره 2 نشان داده شده است. در شرایط کنونی و با توجه به گستردگی و پیچیدگی فعالیت های کنونی و با توجه به گستردگی و پیچیدگی فعالیت هایی دولت، جز از طریق مشارکت و هم اندیشی با شهروندان در یک ساختار مشارکتی راه دیگری برای ادامه حیات مدیریت دولتی وجود ندارد. یکی از مهمترین فرآیندهای موجود در جوامع برای ایجاد سرمایه اجتماعی آموزش است. شاید مهمترین بعد کیفیت در بخش دولتی، رفتارمناسب و عادلانه با ارباب رجوع آنها باشد. یکی از مسائل که موجب از میان رفتن سرمایه اجتماعی می شود رفتار ناعادلانه با مردم توسط سازمانهای دولتی است. برای ایجاد سرمایه اجتماعی کارگزاران بخش دولتی باید بر این عارضه غلبه کرده و نوعی رفتار توأم با عدالت را با دیگران برقرار سازند. از این رو، بایستی در انتخاب کارمندانی که در تماس با مراجعه کنندگان هستند، دقت ویژه کرد و آنهایی را برگزید که دارای خصوصیات بارز اخلاقی باشد (الوانی و    شیروانی ؛  1383 : 22-21).