پلیس در طول تحولات تاریخی خود مراحل گوناگونی را پشت سر گذاشته است.از جمله کهن ترین کشورهایی که دارای پلیس بودند؛ مصر، یونان و روم بودند. قانون منس(meness)، نخستین فرعون مصری، در2969سال قبل از میلاد اشخاص را ملزم به اعلام هویت، شغل و ممر درآمد به مأموران دولت نمود. گفته می شود که مصر دارای قدیمیترین پلیس دنیاست. فراعنه مصری نخستین پادشاهان دنیا بودند که برای حفظ امنیت ، نگهداری و نگهبانی از اموال خود، پلیس را بوجود آوردند و سپس دامنه اختیارات آنها را به حفاظت و حمایت از جان و مال و نوامیس مردم توسعه دادند. مطابق با آنچه که در تورات آمده شهر اورشلیم، به عنوان نخستین شهر به چهار محله تقسیم شد و هرمحله تحت مراقبت مقامی به نام سرپلک یا” مباشر پلیس” درآمد.در آتن مردم در نواحی و شهر های مختلف یک پولیارکوس( فرمانده شهر) جهت اجرای قوانین پلیس              تعیین نمودند و شهرهای جمهوریت را به چهار بخش تقسیم کرده، هر یک راتحت مراقبت اشخاصی به نام نوموفولوکاس که به اونیفورم مخصوص ملبس بودند ،گذاشتند.وظایف این مأموران، مراقبت از مراکز بد نام و نظارت و بازرسی بر فعالیت بیگانگان و مهاجران بود. در روم، پلیس با عنوان کواستوره در عهد پادشاه رومی” نوما” شناخته می شد که وظیفه آن بازجویی از قاتلان، حفظ نظم عمومی، ایجاد امنیت و برقراری آرامش مردم شهر، تأمین عبور و مرور، مراقبت در صحت معاملات و کنترل مراکز بد نام بر طبق قانون الواح دوازده گانه بود.   گفتار نخست : پیشگیری اجتماعی از جرم در دوره های تاریخی توسط پلیس از قدیم الایام و در دوره های مختلف تاریخی عناوینی در تاریخ ایران و جهان به چشم می خورد که همگی معرف وجود پلیس در آن زمانها می باشند از جمله: سرپلک ( رئیس هر یک از محلا ت چهارگانه شهر اورشلیم در قدیم)، پولیارکوس ( مجری قوانین پلیس در آتن قدیم) ، کواستوره ( مأمور حفظ نظم وبازرسی و بازجویی در قانون الواح دوازده گانه و معاون وی پروتور) ، ویرژیل ( مأموران مسلح و علامتدار کلانتری های روم قدیم) ، سیکوفانت دنونسیاتور ( خبرچین) ، افسر پلیس و چارلی ( مأموران حفظ نظم و حفاظت اشخاص در قرون 13و16در انگلستان)، کنت دوپردو(696میلادی درفرانسه) ، کماندار، چماقدار، مأمورانو بازرسان چشم و گوش شاه ( ایران عهد هخامنشی و ساسانی)، کوپیان( عصر ساسانی)، شحنه، شرطه، عسس، محتسب جلاد( ایران دوران خلفای عباسی)، داروغه ، گزمه، پاکار، مشعلدار، مردان مسلح و میر شب ( ایران دوران صفوی و قاجار)، فراش( دوران قاجاریه)، نظمیه ، شهربانی، ژاندارمری و پلیس امنیت( عصر پهلوی) و سرانجام نیروی انتظامی و مأموران وزارت اطلاعات در نظام جمهوری اسلامی ایران. 1 – دوره مادی و هخامنشی(708-550ق.م) بنا بر آنچه هرودوت نقل می کند، دیااکو پادشاه عادل ماد افرادی را به نام واسطه یا کارمند دولت بوجود آورده که مردم تظلمات خود را به آنها اعلام می کردند و در عصر هخامنشی(550-330ق.م) قلمرو امپراطوری گسترده هخامنشی به بیست ساتراپی یا خشتراپاون یعنی نگهبان سلطنت تقسیم شده بود که همگی آنها تحت کنترل دربار بودند.در این دوره کنترل جرم بیشتر جنبه سرکوب داشته و به پیشگیری اجتماعی توجه چندانی نمی شده است . 2 – دوره سلوکی، اشکانی و ساسانی(330-250 ق.م) در زمان اشکانیان نظام حکومت طبقاتی مرکب از شش خانواده که سورن و قارن از جمله آنهاست بوجود امد. اعضای این خانواده های شش گانه به عنوان چشم و گوش شاه شناخته می شدند. در دوره ساسانی که به دوره طلایی حکومت دین زرتشت و شکوفایی عدالت بود در هر شهر نهادی به نام شهربانی، به ریاست یک افسر وجود داشت. کوپیان مسئول انتظامات شهر بود که مسئولیت کشف جرم، شناسایی مجرم و دستگیری وی و جمع آوری دلایل را بر عهده داشت.در این دوره پیشگیری عمدتا بصورت پیشگیری وضعی از وقوع جرم توسط پلیس صورت می گرفت .    3- دوره صفوی پادشاهان صفوی با رسمیت دادن به مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور و با در اختیار گرفتن نهادهای مذهبی و استفاده از تجربیات سلاطین مغول و ایلخانی، تیموری و سپاه قزلباش، یک حکومت قدرتمند ایجاد کردند که مشروعیت و مقبولیت اجتماعی بالایی داشت. حفاظت از شهرها و برقراری امنیت در خارج از شهرها و جلوگیری از وقوع جرایم بر عهده اداره داروغگی به ریاست داروغه بود. و مقام هایی چون میر شب و گزمه ها، مشعلداران، مردان مسلح و کدخدایان تحت ریاست داروغه خدمت می کردند. از جمله مناصب دیگر دوره صفوی، کلانتر بود که توسط مردم انتخاب می شد و عهده دار امور محلی بود.وابستگی چندانی به شاه نداشت و در اخذ مالیات و حل اختلاف مردم و رسیدگی به جرایم ارتکابی در حوزه محلی مداخله می نمود.می توان گفت که پیشگیری اجتماعی از وقوع جرم در این دوره با کنترل امنیت محله ها با مشارکت مردم شکل گرفت و پلیس از ساکنین محلات و با برقراری تعامل با اقشار مختلف مردم بخصوص هیات های مذهبی نقش خود را در تامین امنیت مردم ایفا می نمود . 4 – دوره افشاریه و زندیه مقامات پلیسی در این دوره عبارتند از:   کدخدا، خلیفه، سرهنگ، نواب، پاسبان، کلانتر.در دوره کوتاه سلطنت زندیان، قواعد شرعی بر حقوق عرفی در رسیدگی های قضایی و تحقیقات کیفری پلیس، برتری داشت.در زمان سلطنت کریم خان زند، داروغه قدرت زیادی داشت که وظیفه مبارزه با فساد و فجور و فواحش و دزدی و تجاوز بر عهده وی بود.در ین دوره نقش پیشگیری اجتماعی پلیس کم رنگ تر شده و بیشتر کنترل جرم به طریق قهر و سرکوب صورت میگرفت .