تداوم بحران در لیبی که در اوایل سال 2011 شروع شد سبب مداخله جامعه بین الملل برای حل این بحران گردید.شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامه 1973مجوز حقوقی مداخله نظامی را در جنگ داخلی لیبی از جمله برای ناتو، فراهم نمود.امریکا از بدو امر تردیدهایی در مورد عملیات نظامی در لیبی از خود نشان داد وحتی گفته شد موافقت این کشور با مداخله نظامی ناتو در لیبی فقط به منظور حفظ یک پارچگی در ناتو وجبران همراهی  کشورهای اروپایی در عملیات ناتو در افغانستان بوده است .به هر حال امریکا مایل نبود که رهبری عملیات نظامی در لیبی را عهده دار شود وپس از چند روز بحث در خصوص رهبری عملیات نهایتا امریکا انگلیس وفرانسه توافق نمودند که رهبری این عملیات  به عهده فرماندهی ناتو سپرده شود.  عملیات ناتو پس از گذشت هشت ماه ،سرانجام با کشته شدن قذافی رهبر لیبی و در پی صدور قطعنامه 2009شورای امنیت به پایان رسید.ویژگی عملیات مزبور عدم حضور نظامیان ناتو در سرزمین مورد تهاجم یعنی لیبی است . در اینجا ما به بررسی دیدگاه اعضای ناتو وکشورهای  روسیه چین می پردازیم وانتقادات وارد شده به عملکرد ناتو نیز بیان می شود . الف ) زمینه‌های مداخله ناتو در لیبی ودیدگاه اعضا ناتو نا ارامی ها در لیبی از اولین روزهای سال 2011آغاز گردید و حدود یک ماه بعد به شکلی گسترده‌تر  به صورت شورش‌های سراسری درامد وتقریبا  همه شهرهای لیبی را در بر گرفت .نیروهای مخالف حکومت قذافی به تدریج برخی شهرهای لیبی را تحت کنترل خود در اوردند و در شهر بنغازی دومین شهر بزرگ این کشور دولت موقت تشکیل دادند. مخالفین رژیم قذافی روز 27 فوریه 2011شورای ملی انتقالی را در شهر بنغازی تشکیل داده و آن را تنها نهاد حکومتی قانونی در این کشور اعلام کردند .شورای امنیت سازمان ملل متحد در پی قطعنامه 1970  مورخ 26فوریه 2011در 17 مارس 2011 قطعنامه 1973 را تصویب کرد.این قطعنامه مبنای حقوقی مداخله نظامی در لیبی قرار گرفت.زیرا در آن بر ایجاد منطقه پرواز ممنوع در حریم هوایی لیبی به منزله یک عنصر مهم برای حفاظت از غیر نظامیان و همچنین ضرورت برقراری امنیت برای تحویل کمک‌های بشردوستانه تاکید شده بود. باراک اوباما رئیس جمهوری امریکا نیکلا  سارکوزی رئیس جمهوری فرانسه ودیوید کامرون نخست وزیر انگلیس روز23مارس در مورد لزوم ایفای نقش کلیدی ناتو در ساختار فرماندهی عملیات لیبی به توافق رسیدند¹ این توافق  در پی گفتگوی تلفنی اوباما  با این دو کشور حاصل گردید.ناتو پس از اختلاف متعدد بر سر اهداف و چگونگی حضور در بحران لیبی سرانجام  روز 25 مارس ضمن یک نشست در بروکسل تصمیم به مشارکت در اجرای قطعنامه 1973 شورای امنیت سازمان ملل متحد گرفت. از این رو ناتو مجری  قطعنامه ایجاد منطقه پرواز ممنوع برفراز لیبی گردید. دبیرکل ناتو پس از برگزاری نشست این سازمان در بروکسل اعلام کرد که ناتو فرماندهی عملیات در لیبی را به عهده می‌گیرد. دبیرکل ناتو اعلام نمود که هدف ما از این مشارکت به طور واضح وتعریف شده حضور در جمع نیروهای بین المللی به منظور حفاظت از مردم لیبی  در برابر خشونت رژیم قذافی است.² همانطور که اشاره گردید این توافق پس از آن صورت گرفت که بین اعضای ناتو درباره چگونگی اجرا وفرماندهی عملیات در لیبی اختلافات شدید به وجود آمده بود علاوه بر این  وعلی­رغم اینکه عملا رهبری اولیه اقدامات نظامی علیه لیبی با امریکا بود لیکن این کشور تمایل نداشت رهبری این عملیات را به عهده داشته باشد. آلمان وترکیه در ابتدا از مخالفان عملیات ناتو در لیبی بودند.بی میلی ترکیه به عنوان تنها کشور مسلمان عضو ناتو برای شرکت درحملات هوایی علیه لیبی انتقال فرماندهی عملیات جنگی لیبی را با تاخیر مواجه نمود پس از تصویب قطعنامه 1973اردوغان نخست وزیر ترکیه ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی را نوعی تهاجم به این کشور تلقی نمود  و در اظهاراتی گفت: «ترکیه مداخله در لیبی را به عنوان یک حمله جدید علیه یک کشور مسلمان توسط غربی‌ها شبیه به انچه در افغانستان وعراق روی داده است می‌بیند.»³ اردوغان اعلام نمود که عملیات نظامی بی فایده است و می‌تواند نتایج معکوس  وپیامدهای خطرناک در پی داشته باشد. پس از گذشت چند روز رویکرد ترکیه نسبت به مداخله ناتو تغییر کرد وترکیه فقط بر این موضوع تاکید می‌نمود که عملیات نظامی انسان دوستانه  و در چارچوب سازمان ملل صورت گیرد .بعدا نیز  که قرار شد رهبری عملیات هوایی علیه لیبی به عهده فرانسه گذاشته شود ترکیه با این موضوع مخالفت کرد  وتاکید نمود که عملیات باید تحت رهبری ناتو باشد. در این ارتباط اردوغان سارکوزی را مورد انتقاد قرار داد که وی برای کسب محبوبیت برای انتخابات 2012این اقدامات را انجام می‌دهد. ⁴مخالفت ترکیه با رهبری عملیات هوایی توسط فرانسه ظاهرا به دلیل اختلافات موجود میان دوکشور مخصوصا مخالفت فرانسه با پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا صورت پذیرفت .پس از تحولات فوق  دولت ترکیه همکاری خود را با عملیات نظامی ناتو  در پیروی از قطعنامه1970و1973 شورای امنیت علیه لیبی در تماس تلفنی با اوباما اعلام نمود. در این راستا ترکیه چهار فروند ناو نیروی دریایی  ویک فروند  زیردریایی خود را برای کمک عملیات نظامی علیه لیبی  اعزام کرد. مخالفت اولیه ترکیه با اقدام نظامی علیه لیبی را  می‌توان به دلیل روابط گسترده ترکیه با رژیم قذافی دانست حجم تجارت ترکیه با لیبی در سال 2010 بالغ بر 9/8میلیارد دلار می‌گردید. لیبی نیز اعلام کرده بود که قصد دارد تا سال 2013 در شرکت‌های ترکیه 100میلیارد دلار سرمایه گذاری کند علاوه به راین 30 هزار کارگر ترکیه  در لیبی مشغول به فعالیت بودند.⁵بنابراین مخالفت اولیه ترکیه با مداخله نظامی ناتو در لیبی از انجا ناشی می‌گردید که مداخله ناتو در لیبی علاوه بر اینکه فرصتی برای کشورهای مثل فرانسه برای به دست آوردن نفوذ مجدد در شمال افریقا  فراهم می‌ساخت تهدیدی نیز برای منافع ترکیه محسوب می‌گردید. آلمان نیز ابتدا مخالفت خود را با عملیات نظامی ناتو اعلام نمود وبه فعالیت دو ناو آلمانی تحت فرماندهی ناتو در مدیترانه خاتمه داد.در این رابطه گوئیدو  وستروله وزیر خارجه  آلمان اعلام نمود که:« همچنان در مورد گزینه نظامی در لیبی شک وتردید داریم.چون معتقد هستیم  این گزینه خطرات زیادی به همراه دارد به همین دلیل از این قطعنامه حمایت نکردیم باید بگویم که سربازان آلمانی در هیچ گونه اقدام نظامی در لیبی شرکت نخواهند کرد.» وی افزود «ما می‌خواهیم که با دیکتاتور مبارزه کنیم  اما ماموریت نظامی وحملات هوایی چیز دیگری است.آلمان نمی‌خواهد بر روی جنگی که در مسیر یک سرازیری بی ثباتی  قرار دارد سرمایه گذاری کند .»⁶ دررابطه با موضع آلمان گفته شده است که از آنجایی که ماموریت نظامی سربازان آلمانی  در سایر کشورها از محبوبیتی برخوردار نبوده است  و همچنین با توجه به حضور سربازان آلمانی  در افغانستان که باچالش های عمده‌ای  مواجه می‌باشند آلمان برخلاف فرانسه وانگلستان تمایل چندانی برای مداخله نظامی در لیبی نداشت .در ایتالیا نیز بحث مداخله ناتو در لیبی با شک وتردیدهایی مواجه شد زیرا آن کشور به تازگی روابط رو به توسعه‌ای را با رژیم قذافی وکشور مستعمره سابق خود آغاز نموده بود با این حال به دنبال صدور قطعنامه سازمان ملل علیه لیبی ایتالیا  خود را برای نقشی فعال در عملیات  ضد قذافی در مدیترانه آماده کرد و1200نظامی در رسته‌های مختلف را بکار گرفت وهفت پایگاه نظامی در ایتالیا برای عملیات علیه لیبی فعال شدند. به این ترتیب در پی تصویب قطعنامه 1973شورای امنیت مداخله نظامی ناتو در لیبی توسط ائتلافی از چندین کشور آغاز گردید.ائتلاف اولیه شامل کشورهای بلژیک ،کانادا، دانمارک، فرانسه، ایتالیا، نروژ، قطر، اسپانیا،  بریتانیا و ایالات متحده بود و در نهایت مجموع تعداد کشورهای عضو به ائتلاف به نوزده کشور رسید که در اجرای ایجاد منطقه پرواز ممنوع و محاصره دریایی و ارائه تسلیحات به شورشیان مشارکت داشتند. در ابتدا عملیات نظامی علیه قذافی با اقدامات نظامی امریکا اغاز شد.امریکا ناوهای جنگی خود را به سواحل لیبی گسیل داشت  واین کشور را به محاصره خود درآورد .نیروی هوایی فرانسه ونیروی هوایی انگلیس وظیفه پرواز بر تمام نقاط لیبی را به عهده داشتند و در کنار آن محاصره دریایی نیز ادامه یافت.حمله هوایی علیه تانک‌های ارتش لیبی اولین بار  توسط نیروی هوایی فرانسه انجام شد. پس از گذشت یک روز از آغاز عملیات نظامی ناتو  دریادار مایک مولن  رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا تصریح کرد که هدف از حمله به لیبی  برکناری قذافی نیست وزیر امورخارجه انگلیس نیز اظهار داشت ما به دنبال تغییر نظام یا سرنگونی معمرقذافی نیستیم  وی افزود:عملیات در لیبی همچون عراق نیست زیرا  قطعنامه 1973در این رابطه روشن و واضح است.⁷ به نظر می‌رسد  اظهارات مقامات غربی مبنی بر اینکه به دنبال تغییر رژیم در لیبی وسرنگونی معمر قذافی نیستند پوششی برای سیاست تداوم بهره برداری روزانه از یک میلیون نیم بشکه نفت لیبی بوده است. در مورد نقش امریکا در عملیات ناتو در لیبی باید گفت که هرچند آن کشور از پذیرفتن فرماندهی عملیات نظامی خودداری نمود لیکن از مهم‌ترین تامین کنندگان مالی وحمایت کنندگان اصلی عملیات نظامی ناتو در لیبی به شمار می‌رفت.رابرت هانتر یکی از پژوهشگران برجسته امریکایی که مدتی سفیر ونماینده امریکا در ناتو بوده است در خصوص نقش امریکا در عملیات نظامی ناتو در لیبی اظهار می‌دارد همانطور که اروپا در قضیه افغانستان در کنار امریکا ایستاده است ایالات متحده امریکا نیز متعهد است که حتی اگر قاره اروپا با تهدیدی جدی مواجه نباشد در کنارآن بماند .⁸هانتر در مورد علت عقب نشینی امریکا از ایفای نقش رهبری نظامی در عملیات ناتو به سه مورد اشاره می کند نخست امریکا درگیر دوجنگ عراق و افغانستان می‌باشد. دوم امریکا پس از رخدادهای کشورهای عربی در صدد صید ماهی‌های بزرگتری می‌باشد وتوجه به لیبی موجب می‌گردید که آن ماهی بزرگ فرار کند . سوم امریکا به دلیل حمایت از اسرائیل شهرت خوبی در میان مردم خاورمیانه ندارد به همین دلیل رهبری این تهاجم نظامی نمی‌توانست برای امریکا در جهان عرب نتیجه مثبتی در بر داشته باشد.⁹ با این حال سیاست مزبور در عمل و برای تامین هزینه‌های عملیات نظامی در لیبی با مشکلاتی مواجه گردید .رابرت گیتس وزیر دفاع امریکا از کشورهای دخیل درعملیات نظامی لیبی به علت عدم اختصاص بودجه لازم به این عملیات انتقاد کرد و دستاوردهای ناتو را مرهون کمک‌های مالی امریکا دانست . وی گفت:امریکا در صورت کاهش کمک  مالی کشورهای اروپایی به تنهایی از عهده تامین بودجه برنخواهد امد .بر اساس گزارش منتشر شده کانادا  تا اواسط اکتبر 2011 ،50 میلیون دلار ،فرانسه تا پایان اکتبر413میلیون دلار انگلیس تا پایان اکتبر 333 میلیون دلار وامریکا نیز تا سپتامبر2011بیش از 1.1میلیارد دلار در لیبی هزینه کرده‌اند. ناتو در پی سقوط شهر سرت  مقر قذافی وکشته شدن وی  وتشکیل دولت انتقالی در لیبی در تاریخ 21 اکتبر 2011 جنگ را پایان یافته اعلام کرد از سوی دیگر شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز روز 27 اکتبر  با صدور 2016  مجوز ایجاد منطقه پرواز ممنوع در حریم هوایی لیبی را لغو کرد هر15 عضو  شورای امنیت  به قطعنامه مزبور رای مثبت دادند. دبیر­­­­کل ناتو اعلام کرد که ماموریتش برای محافظت از جان غیر نظامیان  در مقابل سرکوب وحشیانه توسط رژیم قذافی به پایان رسیده است. لیکن وی افزود ناتو به رهبران جدید لیبی در راستای اصلاح زیرساخت‌های دفاعی وامنیتی کمک خواهد نمود . ب ) رویکرد روسیه در جریان انقلاب لیبی،مسکو سیاست‌های سردرگم و متناقضی را در پیش گرفت.ابتدا با تحریم‌های بین المللی مخالفت کرد.سپس این کشور در حالی که از ناتو برای به کارگیری بیش از حد نیروی نظامی در لیبی انتقاد می‌نمود موافقت کرد تا به عنوان میانجی میان شورشیان و رژیم قذافی وارد عمل شود و در نهایت از قدافی خواست که از قدرت کناره گیری کند. روسیه در مواضع رسمی خود همواره اعلام داشته است که مخالف دخالت خارجی در امور داخلی کشورها است. محکومیت بمباران ناتو بر ضد یوگسلاوی در سال 1999وعملیات نظامی امریکا ومتحدانش در عراق در سال 2003 از جمله این موارد است. در مورد لیبی مسکو  مواضعی دوگانه اتخاذ نمود.از سوی دیگر، روسیه از جمله موافقان قطعنامه اول شورای امنیت در مورد تحریم تسلیحاتی رژیم قدافی بود واین در حالی بود که مدودیف  رئیس جمهور روسیه در آن زمان حمله نظامی را گزینه‌ای نامناسب می‌دید.اما در موردقطعنامه 1973که استفاده از ابزارهای لازم از جمله نیروی نظامی را برای محافظت از جان شهروندان غیر نظامی مجاز می‌داند ، مسکو با وجود اینکه از آن حمایت نکرد اما از وتوی آن نیز خودداری نمود و به این قطعنامه رای ممتنع داد. در آن زمان یکی از مقامات روسیه اظهار داشت : اگر چه موضع کشورش در مخالفت با خشونت علیه غیرنظامیان در لیبی روشن بود اما روسیه و آلمان به عنوان کشورهایی که به قطعنامه شورای امنیت رای ممتنع دادند  سوالات زیادی داشتند از جمله اینکه این عملیات به دنبال چه خواهد بود ودر آینده چه چیزی را جستجو خواهد کرد. اما نه ما ونه آلمان پاسخی دریافت نکردیم. از سوی دیگر وی عدم وتوی قطعنامه 1973راتعهد روسیه به حفظ جان شهروندان اعلام و آن را از اصول اساسی مسکو قلمداد کرد وی افزود قبل از صدور قطعنامه1973، روسیه پیش نویس قطعنامه ای را در شورای امنیت مبنی بر انجام آتش بس در لیبی مطرح کرد اما به دلیل عدم حمایت سایر کشورهایی که علاقمند به عملیات نظامی بودند یعنی کشورهای ،غربی مورد موافقت قرار نگرفت.¹⁰ آنچه این نوسانات را در سیاست روسیه در قبال مساله لیبی توجیه پذیر می کند وجود اختلاف نظر میان پوتین ومدودیف بود که در مساله ایجاد منطقه پرواز ممنوع در فضای لیبی اشکار گردید.پوتین نخست وزیر روسیه با محکوم کردن حملات نیروهای غربی به لیبی قطعنامه شورای امنیت را غیرمنطقی وناقص نامید واقدام غرب را مشابه لشگرکشی های صلیبی در قرون وسطی دانست.پوتین اظهار داشت :درست است که رژیم لیبی استانداردهای دموکراسی را رعایت نمی‌کند اما این حق وجود ندارد که کشورهای خارجی در این کشور  دخالت نظامی کنند.در مقابل مدودیف رئیس جمهور روسیه سخنان پوتین را غیر قابل پذیرش خواند واظهار داشت :صدور این قطعنامه اشتباه نبود به علاوه من معتقدم این قطعنامه عموما منعکس کننده درک ما از آن چیزی است که در لیبی درحال وقوع است.مدودیف همچنین گفت :این کاملا غیرقابل توجیه است که ما حوادث اخیر را با جنگ تمدن‌ها شبیه بدانیم و از عباراتی مثل لشگرکشی صلیبی استفاده کنیم.¹¹ تحولات مزبور همچنین می‌تواند منعکس کننده این واقعیت باشد که مسکو نمی‌خواهد علی رغم میل باطنی خویش با اجماع موجود در جهان عرب درباره لزوم برقراری منطقه پرواز ممنوع وبرقراری تحریم علیه رژیم قذافی به مخالفت بپردازد. در قضیه پیشنهاد میانجیگری نیز ظاهرا روسیه مایل بودکه صرفنظر از اینکه کدام یک از جناح‌ها در جنگ داخلی لیبی پیروز می‌شوند خود را به عنوان یک بازیگرمهم در صحنه خاور میانه مطرح سازد تا به این وسیله بتواند از سرمایه گذاری‌ها وبازارهای صادراتی خود در لیبی حمایت کند.